Haraldshaugen (Haugesund)
Det har trolig ikke vært gjort noen endringer på artikkelen den siste uka. I så fall kan denne markeringa fjernes, men sjekk redigeringshistorikken og eventuelt diskusjonssida først.
Haraldshaugen ligg på garden Gardå (Gard) i Haugesund kommune. I 1872, til 1000-års jubileet for slaget i Hafrsfjord, blei det på Haraldshaugen reist eit riksmonument over Harald Hårfagre og rikssamlinga.
Kvar vart Harald Hårfagre gravlagt?
Harald Hårfagre døydde på kongsgarden Avaldsnes. Kongesagaen Ågrip frå slutten av 1100-talet fortel at han vart hauglagd på Haugar opp frå Hasseløysund. Snorre går grundigare til verks, noko som har bakgrunn i at han sjølv oppheldt seg ved Karmsundet på reisene sine i 1218-20, og då søkte grava til den første rikskongen. I følgje Snorre blei Harald hauglagd på Haug ved Karmsmund. I Haugesund står det ei kyrkje, og ved sjølve kyrkjegarden i nordvest er haugen til Harald Hårfagre. Men vestafor kyrkja ligg gravsteinen til kong Harald, som låg over grava hans i haugen. Skåre kyrkje stod på Haugå (Hauge/Haugar), og den vanlege oppfatninga var lenge at det var denne kyrkja Snorre sikta til. Ved kyrkja låg tre gravhaugar, og den eine av desse blei kalla Haraldshaugen.
Mellom dei som seinare søkte grava til den første rikskongen, var Tormod Torfæus, busett på garden Stangaland på Karmøy. Han var kongeleg historieskrivar. Då Torfæus i 1685 leitte etter grava, synte ein bonde på Gardå han ei helle som låg framfor døra til eit hus på garden. Storleiken til hella stemde godt med dei måla Snorre hadde oppgitt på gravhella til kongen. Dessutan kunne bonden fortelja at det hadde stått ei kyrkje på garden. I det store verket sitt, Historia rerum Norvegicarum, lanserte difor Torfæus Gardå som Harald Hårfagre sin gravstad.
Haraldshaugen og ein av dei andre gravhaugane ved Skåre kyrkje blei undersøkte i første del av 1800-talet, utan at det kom for dagen funn som kunne knyttast til Harald Hårfagre. I staden auka interessa for Gardå, der det kunne påvisast spor etter ei steinkyrkje frå 1100-talet. Dei fleste som tok opp dette spørsmålet utover 1800-talet, var eige om at Gardå måtte vera staden. Snorre si stadfesting til Haugå vart forklara med at Gardå på denne tida truleg var del av ein storgard ved namn Haugar.
Ivar Aasen skriv eit dikt
I 1852 besøkte Ivar Aasen den gamle kongegrava. Her vart han inspirert til å skriva om Haraldshaugen : Her ser eg Haralds haug fyre augom. Diktet stod på trykk både i "Folkevennen", "Illustreret Nyhedsblad" og det kom med i P.A. Jensen si "Læsebog for folkeskolen og Folkehjemmet" (1863). Dermed var Haraldshaugen sikra ein plass i den nasjonale mytologien som blomstra i denne nasjonsbyggingsfasen.
Foreningen til norske Fortidsmindesmærkers Bevaring, stifta av malaren J.C. Dahl i 1844, fatta også interesse for Haraldshaugen. Foreininga knytta kontakt med magistrat Martin nielsen i Haugesund.