Harmonium

Harmonium frå Vestres Orgel- og Pianofabrikk på Haramsøy.

Foto: Olve Utne (2015).

Eit harmonium er orgel med frie rørstemmer — der ein luftstrøm får vibrerande metalltunger til å vibrere — på same viset som for trekkspel og munnspel. Harmoniuma har tradisjonelt hatt pedaldriven belg, og blir da gjerne kalla trøorgel eller, meir spøkefullt, salmesykkel. Harmonium kom raskt i bruk i Norge, inkludert i skular, forsamlingshus og mindre kyrkjer, så vel som i private heimar. Framover 1900-talet vart etter kvart elektrisk drivne harmonium, som kunne ha pedalverk som på større pipeorgel, vanlige som kyrkje- og konsertinstrument. Frå andre halvpart av 1900-talet tok etterkvart hammondorgel og andre elektriske orgel over mykje av rollen til harmoniuma. I indisk musikk har ein mindre type harmonium, der venstrehanda driv belgen og høgrehanda er fri til å spela melodien, vore vanlig sidan andre halvdelen av 1800-talet. Dei aller fleste gurdvaraer (sikhtempel) og hinduistiske tempel har eit handharmonium til melodisk akkompagnement av kirtan/bhadjan.

Historie

Professor i eksperimentell fysikk Christian Gottlieb Kratzenstein i København blir rekna som oppfinnaren av frie rørstemmeinstrument i Vesten og mottok ein pris for dette i 1780. I 1810 viste Gabriel Joseph Grenié eit harmonium-liknande instrument som han kalla orgue expressif på ei utstilling. Ei forbetra utgåve av dette instrumentet vart utvikla av Alexandre Debain, og han patenterte instrumentet under namnet harmonium i 1840.

Bildegalleri

• 

  Harmonium i Åsnes Finnskog kirke, brakt over fra Sverige i 1861.

  Foto: Chris Nyborg (2014).
• 

  «Nyström», [harmonium] med to manualer og pedaler. Ca 1925-35. Tre belger operert med sveiv i siden. Norsk Folkemuseum.

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 

  Handharmonium av denne typen er vanlege i Pakistan og India.

  Foto: David Estes (2011).
• 

  Handharmonium utstilt på den tamilske restauranten Palmyra i Oslo.

  Foto: Marianne Wiig (2022).

Kjelder

• Pump_organ på Wikipedia på engelsk

Lenkjer

• Harmonium-orgel.com - «hjemmesiden for harmonium-entusiaster i Norge»