323 355
redigeringer
m
Teksterstatting – «fylke = Aust-Agder» til «fylke = Agder»
mIngen redigeringsforklaring |
m (Teksterstatting – «fylke = Aust-Agder» til «fylke = Agder») |
||
| (9 mellomliggende versjoner av 3 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 3: | Linje 3: | ||
| bgfarge = | | bgfarge = | ||
| navn = Hoslemo | | navn = Hoslemo | ||
| bilde = | | bilde = Hoslemo 1.jpg | ||
| bildetekst = | | bildetekst = Mot Hoslemo frå riksvegen 7.2.2006. Midt på biletet ser ein tunet i Uppigard,nedanfor skimtar ein huset til Tallak Bjørnarå. {{byline|Aanund Olsnes}} | ||
| altnavn = Holtzmon (1479) | | altnavn = Holtzmon (1479) | ||
| førstnevnt = | | førstnevnt = | ||
| Linje 12: | Linje 12: | ||
| sokn = [[Bykle sokn|Bykle]] | | sokn = [[Bykle sokn|Bykle]] | ||
| kommune = [[Bykle kommune|Bykle]] | | kommune = [[Bykle kommune|Bykle]] | ||
| fylke = [[ | | fylke = [[Agder fylke|Agder]] | ||
| gnr = 4 og 5 | | gnr = 4 og 5 | ||
| bnr = | | bnr = | ||
| Linje 21: | Linje 21: | ||
| postnr = | | postnr = | ||
}} | }} | ||
<onlyinclude>{{thumb|Hoslemo 2.jpg|Den gamle brua nedanfor Hoslemo på prospektkort frå 1890-talet. Frå samlinga til Ingebjørg Vegestog.}} | |||
'''[[Hoslemo (Bykle gnr 4-5)|Hoslemo]]''' ligg på vestsida av [[Riksveg 9|riksvegen]] frå [[Skarsmo (Bykle)|Skarsmo]] mot [[Berdalsbru]]. Frå Hoslemo til [[Bykle kyrkje]] er vel ei mil, og i eldre tid budde det ikkje folk på denne mila. Til næraste granne, Glidbjørg, er nå kring 4 km. Frå tuna i Hoslemo kan dei ikkje sjå andre gardar. Tuna ligg kring 700 m over havet, i ei nokså bratt, solrik sørhelling. Framfor seg har dei vide furumoar, attanfor ligg fjellet. Tregrensa er ikkje langt unna. | '''[[Hoslemo (Bykle gnr 4-5)|Hoslemo]]''' ligg på vestsida av [[Riksveg 9|riksvegen]] frå [[Skarsmo (Bykle)|Skarsmo]] mot [[Berdalsbru]]. Frå Hoslemo til [[Bykle kyrkje]] er vel ei mil, og i eldre tid budde det ikkje folk på denne mila. Til næraste granne, Glidbjørg, er nå kring 4 km. Frå tuna i Hoslemo kan dei ikkje sjå andre gardar. Tuna ligg kring 700 m over havet, i ei nokså bratt, solrik sørhelling. Framfor seg har dei vide furumoar, attanfor ligg fjellet. Tregrensa er ikkje langt unna. | ||
| Linje 31: | Linje 32: | ||
Den eldste kjende skriftforma av namnet er Holtzmon frå 1479, og som ein ser er rotvokalen i fyrelekken her o, på same måten som i det moderne namnet. Men det diplomet der denne namneforma er å finne ([http://www.dokpro.uio.no/perl/middelalder/diplom_vise_tekst.prl?b=9202&s=n&str= DN X, s. 203]) gjev inntrykk av ustø skrivemåte: | Den eldste kjende skriftforma av namnet er Holtzmon frå 1479, og som ein ser er rotvokalen i fyrelekken her o, på same måten som i det moderne namnet. Men det diplomet der denne namneforma er å finne ([http://www.dokpro.uio.no/perl/middelalder/diplom_vise_tekst.prl?b=9202&s=n&str= DN X, s. 203]) gjev inntrykk av ustø skrivemåte: | ||
«Holtzmon som ligger i Byglesonk», står det. Når diplomskrivaren har greidd å kaste om på bokstavane i -sokn, og fått det ordet til å verta -sonk, ligg det nær å tenkje at også gardsnamnet kan vera feilskrive. Men i så fall er det meir sannsynleg at konsonantane kan ha bytt plass enn at rotvokalen skulle ha vorte endra. På denne bakgrunnen tykkjest det mest truleg at rotvokalen i det opphavlege grunnordet i fyrelekken må vera o, og ikkje a. | «Holtzmon som ligger i Byglesonk», står det. Når diplomskrivaren har greidd å kaste om på bokstavane i -sokn, og fått det ordet til å verta -sonk, ligg det nær å tenkje at også gardsnamnet kan vera feilskrive. Men i så fall er det meir sannsynleg at konsonantane kan ha bytt plass enn at rotvokalen skulle ha vorte endra. På denne bakgrunnen tykkjest det mest truleg at rotvokalen i det opphavlege grunnordet i fyrelekken må vera o, og ikkje a.</onlyinclude> | ||
Dette kan vera ein av grunnane til at Tarald Nomeland i den gamle gards- og ættesoga (1966, s. 221) har slege ned på ''hoss'', n, som det mest sannsynlege grunnordet i fyrelekken hosle-. Hoss har i gamalnorsk tydinga 'merr', i nyare mål har ordet også har fått sidetydinga 'ungkretur'. I tilslutting til dette har Folke Nesland peika på at ei tyding på grunnlag av hoss vert styrkt av at den gamle driftevegen frå Bykle og over til [[Suldal]] gjekk vestetter frå Hoslemo. Her må det ha fare mangt eit hoss forbi. | Dette kan vera ein av grunnane til at Tarald Nomeland i den gamle gards- og ættesoga (1966, s. 221) har slege ned på ''hoss'', n, som det mest sannsynlege grunnordet i fyrelekken hosle-. Hoss har i gamalnorsk tydinga 'merr', i nyare mål har ordet også har fått sidetydinga 'ungkretur'. I tilslutting til dette har Folke Nesland peika på at ei tyding på grunnlag av hoss vert styrkt av at den gamle driftevegen frå Bykle og over til [[Suldal]] gjekk vestetter frå Hoslemo. Her må det ha fare mangt eit hoss forbi. | ||
| Linje 125: | Linje 126: | ||
|[[Øvre Flæmoen (Bykle gnr 4/11)|Øvre Flæmoen]] | |[[Øvre Flæmoen (Bykle gnr 4/11)|Øvre Flæmoen]] | ||
|1 | |1 | ||
| | |||
|1953 | |1953 | ||
|småbruk | |småbruk | ||
| Linje 213: | Linje 215: | ||
Mønsteret i oppdelinga av det opphavlege hovudbølet skulle gå fram av oppstillinga i tabellen ovanfor. Dei einskilde bruksnummera i oversikta kjem me til i eigne artiklar. | Mønsteret i oppdelinga av det opphavlege hovudbølet skulle gå fram av oppstillinga i tabellen ovanfor. Dei einskilde bruksnummera i oversikta kjem me til i eigne artiklar. | ||
Når det gjeld alderen på garden, kan ein utan vidare slå fast at han iallfall lyt kunne setjast til å vera frå [[høgmellomalderen]] [dvs. fyre 1350], og kanskje endå eldre. Dette gjev seg sjølv, når ein kjenner til at han er nemnd i eit diplom frå 1479. Me kjem straks attende til innhaldet i det brevet, men i samanhengen her er det alderen på kjelda som er poenget. For å spara ei lang og innfløkt grunngjeving set me på dette punktet inn eit sitat frå historikaren Jørn Sandnes, som framleis vel er den fremste spesialisten på området (Sandnes, J. og H. Salvesen: Ødegårdstid i Norge, 1978, 19): | Når det gjeld alderen på garden, kan ein utan vidare slå fast at han iallfall lyt kunne setjast til å vera frå [[høgmellomalderen]] [dvs. fyre 1350], og kanskje endå eldre. Dette gjev seg sjølv, når ein kjenner til at han er nemnd i eit diplom frå 1479.<ref>[http://www.dokpro.uio.no/perl/middelalder/diplom_vise_tekst.prl?b=9202&s=n&str= DN X, nr. 253].</ref> Me kjem straks attende til innhaldet i det brevet, men i samanhengen her er det alderen på kjelda som er poenget. For å spara ei lang og innfløkt grunngjeving set me på dette punktet inn eit sitat frå historikaren Jørn Sandnes, som framleis vel er den fremste spesialisten på området (Sandnes, J. og H. Salvesen: Ødegårdstid i Norge, 1978, 19): | ||
{{sitat|I størstedelen av landet, og sikrere jo mer utpregede ødegårdsdistrikter det gjelder, kan det med stor sannsynlighet sluttes at en gård som er belagt første gang i skriftlig kildemateriale [eldre enn] ca 1550, også eksisterte i høgmiddelalderen}} | {{sitat|I størstedelen av landet, og sikrere jo mer utpregede ødegårdsdistrikter det gjelder, kan det med stor sannsynlighet sluttes at en gård som er belagt første gang i skriftlig kildemateriale [eldre enn] ca 1550, også eksisterte i høgmiddelalderen}} | ||
| Linje 236: | Linje 238: | ||
Dette er rart, for vel er det likt til at desse bruka stundom kan ha stått utan folk, og ein periode låg dei som nemnt som plassar eller tilleggsbruk under Byklum og Gjerden, men stundom finn ein likevel vitord om at her var folk, at eigedomane, eller delar av dei, var på handel, og at oppsitjarane åtte dei, endå skattelistene i og for seg kunne tyde på at her ikkje var nokon. Me har ikkje noko skikkeleg forklaring på dette, og kan berre ymte om at det medvite eller umedvite kan ha vorte gjort ein eller fleire feil på futekontoret, og at denne eller desse sidan har vorte ført vidare av gamal vane. | Dette er rart, for vel er det likt til at desse bruka stundom kan ha stått utan folk, og ein periode låg dei som nemnt som plassar eller tilleggsbruk under Byklum og Gjerden, men stundom finn ein likevel vitord om at her var folk, at eigedomane, eller delar av dei, var på handel, og at oppsitjarane åtte dei, endå skattelistene i og for seg kunne tyde på at her ikkje var nokon. Me har ikkje noko skikkeleg forklaring på dette, og kan berre ymte om at det medvite eller umedvite kan ha vorte gjort ein eller fleire feil på futekontoret, og at denne eller desse sidan har vorte ført vidare av gamal vane. | ||
Frå 1610 og frametter til og med 1619 står det uttrykkeleg i landskattelistene at det ikkje budde nokon i Hoslemo, så då skulle me kanskje tru at det var såleis. I så fall lyt dei ovannemnde Tarjei, Knut og Vetle ha fare herifrå, eller eventuelt døytt, utan å få etterfylgjarar på garden. Båe delar er sjølvsagt i og for seg godt mogeleg, men så har me eit brev frå 1619, som er skrive på [[Eppeland (Åmli)|Eppeland]] i [[Åmli]]. Her går det fram at ein «Torckill Jørgensen boendis paa Hasslemoen udj Valle Prestegiæld» har selt ein gardpart på 2 huder i [[Odde (Evje)|Odde]] i [[Evje]]. Me kan ikkje her gjeva oss til å undersøkje den sistnemnde garden nøyare, men eit raskt oppslag i den prenta [[skattematrikkelen frå 1647]] viser at den eine av dei tre oppsitjarane der det året heitte Torkjell. Kan det ha vore same mannen som hadde vore i Hoslemo 26 år tidlegare? Men korleis det nå var eller ikkje var med dette, eit par år etter at Torkjell vert nemnd som seljar finn me ein annan gardbrukar i Hoslemo. | Frå 1610 og frametter til og med 1619 står det uttrykkeleg i landskattelistene at det ikkje budde nokon i Hoslemo, så då skulle me kanskje tru at det var såleis. I så fall lyt dei ovannemnde Tarjei, Knut og Vetle ha fare herifrå, eller eventuelt døytt, utan å få etterfylgjarar på garden. Båe delar er sjølvsagt i og for seg godt mogeleg, men så har me eit brev frå 1619, som er skrive på [[Eppeland (Åmli)|Eppeland]] i [[Åmli kommune|Åmli]]. Her går det fram at ein «Torckill Jørgensen boendis paa Hasslemoen udj Valle Prestegiæld» har selt ein gardpart på 2 huder i [[Odde (Evje)|Odde]] i [[Evje (Evje og Hornnes)|Evje]]. Me kan ikkje her gjeva oss til å undersøkje den sistnemnde garden nøyare, men eit raskt oppslag i den prenta [[skattematrikkelen frå 1647]] viser at den eine av dei tre oppsitjarane der det året heitte Torkjell. Kan det ha vore same mannen som hadde vore i Hoslemo 26 år tidlegare? Men korleis det nå var eller ikkje var med dette, eit par år etter at Torkjell vert nemnd som seljar finn me ein annan gardbrukar i Hoslemo. | ||
Denne mannen heitte Eivind Hoslemo, og er oppskriven i rubrikken for «ødegaardsmænd og husmænd» i landskattelistene frå og med 1621 til og med 1630. Sidan ser ein ikkje meir til han, og heller ikkje ser ein på langsameleg tid meir til Hoslemo som sjølvstendig gard. | Denne mannen heitte Eivind Hoslemo, og er oppskriven i rubrikken for «ødegaardsmænd og husmænd» i landskattelistene frå og med 1621 til og med 1630. Sidan ser ein ikkje meir til han, og heller ikkje ser ein på langsameleg tid meir til Hoslemo som sjølvstendig gard. | ||
Som me var inne på ovanfor det likevel grunn til å tru at Nigard var ei eining for seg sjølv alt kring år 1600. I det fylgjande skal me difor freiste å taka kvart bruk for seg, jamvel om det til å byrje med er tynt med opplysningar å finne om dei. | Som me var inne på ovanfor det likevel grunn til å tru at Nigard var ei eining for seg sjølv alt kring år 1600. I det fylgjande skal me difor freiste å taka kvart bruk for seg, jamvel om det til å byrje med er tynt med opplysningar å finne om dei. | ||
==Referansar== | |||
<references/> | |||
==Kjelder== | |||
* ''[[Diplomatarium Norvegicum]]'' (DN). | |||
* Sjå også [[Heimar og folk i Bykle/Litteratur og kjelder]]. | |||
{{Byklesoga}} | {{Byklesoga|[[Maurstad (Bykle gnr 3/272)|Maurstad (II)]]|[[Uppigard (Bykle gnr 4/2)|Uppigard Hoslemo]]}} | ||
[[Kategori:Garder]] | [[Kategori:Garder]] | ||
[[Kategori:Bykle kommune]] | [[Kategori:Bykle kommune]] | ||
{{F1}} | |||
{{nn}} | |||