Skribenter
95 754
redigeringer
ingen redigeringsforklaring
Ingen redigeringsforklaring |
|||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{thumb|Johan Fredrik Voss.jpg|Johan Fredrik Voss}} | <onlyinclude>{{thumb|Johan Fredrik Voss.jpg|Johan Fredrik Voss}} | ||
'''[[Johan Fredrik Voss]]''' (fødd i [[Haus]] ved [[Bergen]] 29. juli [[1883]], død i [[1966]]) var skulemann og nynorskforkjempar. Han var ein sentral person for målrørsla i akademiske krinsar, mellom anna som leiar i [[Studentmållaget]] og hovudmann bak [[Pønskarlaget]] ved [[Universitetet i Kristiania]]. Yrkesgjerninga og samfunnsinnsatsen hans kom særskilt [[landsgymnas|landsgymnasa]] til gode. Landsgymnas var ei viktig fanesak for målfolket. Voss starta på privat basis det fyrste av desse i [[Volda]] | '''[[Johan Fredrik Voss]]''' (fødd i [[Haus]] ved [[Bergen]] 29. juli [[1883]], død i [[1966]]) var skulemann og nynorskforkjempar. Han var ein sentral person for målrørsla i akademiske krinsar, mellom anna som leiar i [[Studentmållaget]] og hovudmann bak [[Pønskarlaget]] ved [[Universitetet i Kristiania]]. Yrkesgjerninga og samfunnsinnsatsen hans kom særskilt [[landsgymnas|landsgymnasa]] til gode. Landsgymnas var ei viktig fanesak for målfolket. Voss starta på privat basis det fyrste av desse i [[Volda]]. Han var sidan lektor ved [[Voss landsgymnas|Voss offentlege landsgymnas]] og rektor ved [[Eidsvoll landsgymnas|Eidsvoll offentlege landsgymnas]]. Som rektor på Eidsvoll 1922-1945 var han ein dugande skuleleiar, men også omstridd. Det siste hang både saman med hans kompromisslause standpunkt i målsaka og med hans politiske haldningar. Under krigen gjekk han inn i [[NS]] og hadde fleire viktige verv særleg lokalt, men også i fylket og til dels i kulturpolitikken på nasjonal basis. Han vart avsett som rektor i 1945 og dømt for landssvik.</onlyinclude> | ||
== Familie, oppvekst og utdanning == | == Familie, oppvekst og utdanning == | ||
[[ | [[Fil:Aars og Voss skole 1880.jpg|thumb|[[Aars og Voss skole]], ca. 1880. {{byline|O. Væring}}]] | ||
Familienamnet Voss stammar frå tyske innvandrarar på 1700-talet, og har ikkje noko med [[Voss kommune|det norske stadnamnet]] å gjere. Johan Fredrik Voss sin farfars farfar Jacob Voss kom frå Meklenburg i 1776 og vart kjøpmann på Bryggen i Bergen. | Familienamnet Voss stammar frå tyske innvandrarar på 1700-talet, og har ikkje noko med [[Voss kommune|det norske stadnamnet]] å gjere. Johan Fredrik Voss sin farfars farfar Jacob Voss kom frå Meklenburg i 1776 og vart kjøpmann på Bryggen i Bergen. | ||
| Linje 17: | Linje 17: | ||
== Landsgymnaset og skulefagleg verksemd elles == | == Landsgymnaset og skulefagleg verksemd elles == | ||
{{thumb|Voss landsgymnas.jpg|[[Voss landsgymnas]].|[[Per Braaten]]/[[Hardanger og Voss museum]]|1933}} | {{thumb|Voss landsgymnas.jpg|[[Voss landsgymnas]].|[[Per Braaten]]/[[Hardanger og Voss museum]]|1933}} | ||
[[Bilde:Eidsvoll landsgymnas Wilse 1924.jpg|thumb|Eidsvoll folkehøgskole, som ble tatt i bruk som internatbygning for landsgymnaset.{{byline|Anders Beer Wilse}}]]Yrkesbanen til Johan Fredrik Voss tok for alvor til i 1910. Saman med studiekameraten [[Olav Riste]] kjøpte han det året [[Skulestaden Volda|Aage Stabells private middelskule]] i [[Volda]], og starta der det fyrste gymnaset i landet med landsmål (nynorsk) som hovudmål. Det vart ein suksess, og kan reknast som det fyrste landsgymnaset i landet.<ref>[http://da.digitalarkivet.no/ft/person/pf01036754000956/ Folketeljinga 1910 for Volda]</ref> Landsmålsmannen Voss vart i 1917 den fyrste leiaren i [[Volda Mållag]].<ref>Aarflot 1977, s. 66.</ref> | [[Bilde:Eidsvoll landsgymnas Wilse 1924.jpg|thumb|Eidsvoll folkehøgskole, som ble tatt i bruk som internatbygning for landsgymnaset.{{byline|Anders Beer Wilse}}]]Yrkesbanen til Johan Fredrik Voss tok for alvor til i 1910. Saman med studiekameraten [[Olav Riste]] kjøpte han det året [[Skulestaden Volda|Aage Stabells private middelskule]] i [[Volda]], og starta der det fyrste gymnaset i landet med landsmål (nynorsk) som hovudmål. Skulen fekk namnet ''Volda private millomskole og gymnas'' i 1910, og som vart til [[Volda landsgymnas]] i 1914 då skulen fekk offentleg støtte. Det vart ein suksess, og kan reknast som det fyrste landsgymnaset i landet.<ref>[http://da.digitalarkivet.no/ft/person/pf01036754000956/ Folketeljinga 1910 for Volda]</ref> Landsmålsmannen Voss vart i 1917 den fyrste leiaren i [[Volda Mållag]].<ref>Aarflot 1977, s. 66.</ref> | ||
Same år fekk Johan Fredrik Voss lektorstilling på det fyrste ''offentlege'' landsgymnaset som var starta på [[Voss]] året før. Der var han i fem år, til han i 1922 vart den fyrste rektoren på [[Eidsvoll landsgymnas|Eidsvoll offentlege landsgymnas]]. Det stod hard strid om denne rektortilsetjinga, fyrst og fremst på grunn av språkspørsmålet. Riksmålsfolket og representantar for den samnorskprega [[Østlandsk reisning]] stod mot dei sentrale pådrivarane i landsgymnassaka, som var landsmålsforkjemparar. | Same år fekk Johan Fredrik Voss lektorstilling på det fyrste ''offentlege'' landsgymnaset som var starta på [[Voss]] året før. Der var han i fem år, til han i 1922 vart den fyrste rektoren på [[Eidsvoll landsgymnas|Eidsvoll offentlege landsgymnas]]. Det stod hard strid om denne rektortilsetjinga, fyrst og fremst på grunn av språkspørsmålet. Riksmålsfolket og representantar for den samnorskprega [[Østlandsk reisning]] stod mot dei sentrale pådrivarane i landsgymnassaka, som var landsmålsforkjemparar. | ||