Kjeldearkiv:1931-02-02 Brev frå Kleiven til Prestgard: Forskjell mellom sideversjoner

Kjeldearkiv:1931-02-02 Brev frå Kleiven til Prestgard (vis kilde)

Sideversjonen fra 30. jan. 2018 kl. 11:17

96 byte lagt til , 30. jan. 2018

ingen redigeringsforklaring

Gudmund Harildstad

Skribenter

10 586

redigeringer

@@ Linje 24: / Linje 24: @@
 Det er nå ikje langt æve enno sia nynorsken bar te å skjote dei fyrste granne eienda og ingen forstod nok kva det ha på seg da mållæra hans [[Ivar Aasen|Ivar Åsen]] kom i 1848 og ordboka i 1851<ref>''Det norske Folkesprogs Grammatikk'' (1848) og ''Ordbog over det norske Folkesprog'' (1850).</ref>, det siste åre kom Dølen, au. Men alt i 1853 var spørsmåle um å ta folkemåle i bruk i skula framme i eit lærarmøte på Toten, eit liknande i Nidaros i 61 og i Oslo 1863. På desse møtom klaga lærarane se bittert over, at dei ikje kunde sleppe te å bruke det eigne måle åt bonom te upplæringsmål. Krav um oldnorsk ved seminariene kom sterkt upp i desse årom og vilde stødja norskdomen. I 1868 kom [[Det Norske Samlaget|Det norske Samlage]] og [[Vestmannalaget|Vestmannalage]] og nå tok det smått um senn te å gro upp ein liten flokk som med fullt medvit tok upp arbeidet for å reise upp att i munn og bok vårt eigje folkemål. Namne målstræv og målstrævar kom i bruk, men by og embetsfolk heldt dette for å vera så meiningslaust at dei hadde ikje anna hell glis og vanvørdna å bjo. Dei var fødde og alne i dansk kultur og den fekk nok det norske folke finne seg i å te-eigne seg i mål og sed var det så dei vilde nå nokor daning. Det norske, nasjonale det var klåre råskap! At måle, bok- og bymåle, va husmannsmerkje frå Danmark såg ikje intelligensen eller vilde lyfte ein finger til å skure dei av. Den lange husmannstida var skuld i at intelligensen var så unasjonal og ennå er det.
-Det var nå gjenom kjørkja og skulen vi for storparten miste vårt eigje mål og det vilde ikje vera underleg um dette ervegulle kunde koma attende pålag sama veigen. I 1874 vart det ordskifte i sjølve det norske stortinget um både oldnorsk og “landsmål” – “klinte blandt hveten!” Det var nå berre ein forpostfektning ein fekk tru ikje vart til meire ugagn – men i 1878 kom måldjevelen att og med stor tyngd: 35 tingmenn frå alle landsens kante kom med framlegg um, at upplæringa i folkeskula skulde gjevast på det eigje måle åt bonom, “såvidt mulegt”. Dette framlegge vart ikje lovfesta, men regjeringa var bede um å ta det inn i plana for folkeskulom og det vart gjort. Men dei gneistane Åsen, Vinje og mange andre fedrelandskjære menn hadde slegje bar til å fengje i bygd og by, og i 1883<ref>Skal vera 1885.</ref> reiste norskdomen hugu på nytt i stortingssalen og nå var han ikje smånøgd, hell, nå kravdest det full rett for nynorsken, folkemålet, jemnbreidda med bokmåle, dansken. Sjølve framlegge var skrive på nynorsk og underskrive av 41 tingmenn, fyrste dokumente på norsk mål i det norske storting! Frå kjørkjenemnda kom framlege attende åt stortinge godkjent av statsråden ([[Elias Blix|Blix]]) med denne ordlyden: “Regjeringen anmodes om at træffe fornøden forføining til at det norske folkesprog som skole- og offentlig sprog sidestilles med vårt almindelige skrift- og bogsprog”. Denne innstillinga vart i tinget vedtekje med 78 mot 32 stemmor og hermed hadde folkemåle, nynorsken, fått lovfast grunn under seg i sit eigje gamle heimland. Dei neraste åra frametter tok nå nynorsken te å vinne meir og meir inngang i skulom på imse kante i landet.
+Det var nå gjenom kjørkja og skulen vi for storparten miste vårt eigje mål og det vilde ikje vera underleg um dette ervegulle kunde koma attende pålag sama veigen. I 1874 vart det ordskifte i sjølve det norske stortinget um både oldnorsk og “landsmål” – “klinte blandt hveten!”<ref>Etter likninga i Matt. 13,24–30 om klinten (ugraset) som vart sådd mellom kveiten.</ref> Det var nå berre ein forpostfektning ein fekk tru ikje vart til meire ugagn – men i 1878 kom måldjevelen att og med stor tyngd: 35 tingmenn frå alle landsens kante kom med framlegg um, at upplæringa i folkeskula skulde gjevast på det eigje måle åt bonom, “såvidt mulegt”. Dette framlegge vart ikje lovfesta, men regjeringa var bede um å ta det inn i plana for folkeskulom og det vart gjort. Men dei gneistane Åsen, Vinje og mange andre fedrelandskjære menn hadde slegje bar til å fengje i bygd og by, og i 1883<ref>Skal vera 1885.</ref> reiste norskdomen hugu på nytt i stortingssalen og nå var han ikje smånøgd, hell, nå kravdest det full rett for nynorsken, folkemålet, jemnbreidda med bokmåle, dansken. Sjølve framlegge var skrive på nynorsk og underskrive av 41 tingmenn, fyrste dokumente på norsk mål i det norske storting! Frå kjørkjenemnda kom framlege attende åt stortinge godkjent av statsråden ([[Elias Blix|Blix]]) med denne ordlyden: “Regjeringen anmodes om at træffe fornøden forføining til at det norske folkesprog som skole- og offentlig sprog sidestilles med vårt almindelige skrift- og bogsprog”. Denne innstillinga vart i tinget vedtekje med 78 mot 32 stemmor og hermed hadde folkemåle, nynorsken, fått lovfast grunn under seg i sit eigje gamle heimland. Dei neraste åra frametter tok nå nynorsken te å vinne meir og meir inngang i skulom på imse kante i landet.
 I 1889 tok tinget ved ei ny skulelov der § 73 lyder slik: “Undervisningen skal foregå i det norske sprog. Skolestyret bestemmer om skolens læse- og lærebøker skal være avfattet på landsmål eller det almindelige bokmål og hvilket av disse mål elevernes skriftlige arbeider i almindelighed skal være avfattet i. Dog skal eleverne lære at læse begge mål. Inden skolestyret fatter sin beslutning skal skoledirektørens og derefter kredsenes erklæring være indhentet.”