Korleis skrive bygdebok?: Forskjell mellom sideversjoner

Hopp til navigering Hopp til søk

Korleis skrive bygdebok? (vis kilde)

Sideversjonen fra 18. mar. 2020 kl. 09:11

14 584 byte fjernet ,  18. mar. 2020
Justeringar
Ingen redigeringsforklaring
(Justeringar)
 
(11 mellomliggende versjoner av 4 brukere er ikke vist)
Linje 1: Linje 1:
{{Under arbeid}}
Denne artikkelen er innhenta frå NLI sin nettstad lokalhistorie.no. I utgangspunktet er det instituttets svar på vanlege spørsmål som blir retta til NLI i samband med bygde-, by- og regionshistoriske boktiltak. Føremålet med å overføre stoffet til wikien, er i første rekkje å kunne supplere og forbetre rådgjevinga ved bidrag frå andre personar og andre kompetansemiljø.
Denne artikkelen er innhenta frå NLIs nettstad, og er instituttets svar på vanlege spørsmål som blir retta til NLI i samband med bygde-, by- og regionshistoriske boktiltak. Her på wikien inngår det i ambisjonen om å utvikle ein historikarskole på nett. Føremålet med å overføre stoffet til wikien, er i første rekkje å kunne supplere og forbetre rådgjevinga ved bidrag frå andre personar og andre kompetansemiljø.


Stoffet er delt i to hovudbolkar: ''Bokprosjektering'' og ''Forfattarrettleiing''. Det første rettar seg mest mot utgjevar/oppdragsgjevar i både planleggings- og gjennomføringsfasen av boktiltaket. Det andre dreiar seg meir om det faglege innhaldet og framstillingsforma i verket.
Denne artikkelen rettar seg mest mot utgjevar/oppdragsgjevar i både planleggings- og gjennomføringsfasen av boktiltaket. For "forfattarrettleiing", tips til fagleg innhald og framstillingsform, sjå til dømes desse artiklane:
*[[Generell bygde-, by- og regionshistorie]]
*[[Gards- og slektshistorie]]
*[[Hjelp:Hvordan skrive om garder, bruk og plasser?]]


== Bokprosjektering ==
== Bokprosjektering ==
Linje 94: Linje 96:
=== Organisering og økonomi ===
=== Organisering og økonomi ===
   
   
==== Kven skal stå for utgjevinga? ====
''Kommunen''? I Noreg er det som oftast kommunane som organiserer og finansierer større lokalhistoriske bokverk. Initiativet kjem gjerne frå det lokale historielaget eller andre private entusiastar, kanskje i nær kontakt med den kommunale kulturetaten som ser dette som eit kulturtiltak som er verd ei politisk prøving.


Kven skal stå for utgjevinga? [ opp ]
''Historielaget''? I nokre få tilfelle har historielag mobilisert ressursar nok til å ta utgjevaransvar for store prosjekt. Aktuelle døme er Ringsaker i Hedmark og Hurum i Buskerud.


''Forlag''? Det har også vore utgjeve slike bokverk på kommersielle forlag, slik som Asker og Bærum i 1980-åra, dei store byhistoriene (Bergen, Oslo, Trondheim og Tromsø) i 1980- og -90-åra. Men i desse tilfella har det likevel vore kommunane som har lønna forfattarane.


''Bygdebok som stifting''? Ein aktuell måte å organisere utgjevaransvaret på er å skipe til ei stifting med eit tilstrekkeleg grunnfond, gjerne med kommunen som ein tung deltakar. Døme på slike er Inderøy (Nord-Trøndelag), Sula (Møre og Romsdal) og Strilesoga (deltaking frå involverte kommunar i Nord- og Midhordland og frå Hordaland fylke). Stiftingar er regulert etter Lov om stiftelser av 15.06.2001 nr. 59. Nærare opplysningar om stiftingar som organisasjonsform kan ein få i Samfunnsboka. Jf. elles Arnfinn Kjellands artikkel Heim og ætt for nye generasjonar. Frå gards- til småsamfunnshistorie?


Kommunen?
==== Korleis kjem ein i gang? ====
I Noreg er det som oftast kommunane som organiserer og finansierer større lokalhistoriske bokverk. Initiativet kjem gjerne frå det lokale historielaget eller andre private entusiastar, kanskje i nær kontakt med den kommunale kulturetaten som ser dette som eit kulturtiltak som er verd ei politisk prøving.
 
Historielaget?
I nokre få tilfelle har historielag mobilisert ressursar nok til å ta utgjevaransvar for store prosjekt. Aktuelle døme er Ringsaker i Hedmark og Hurum i Buskerud.
 
Forlag?
Det har også vore utgjeve slike bokverk på kommersielle forlag, slik som Asker og Bærum i 1980-åra, dei store byhistoriene (Bergen, Oslo, Trondheim og Tromsø) i 1980- og -90-åra. Men i desse tilfella har det likevel vore kommunane som har lønna forfattarane.
 
Bygdebok som stifting?
Ein aktuell måte å organisere utgjevaransvaret på er å skipe til ei stifting med eit tilstrekkeleg grunnfond, gjerne med kommunen som ein tung deltakar. Døme på slike er Inderøy (Nord-Trøndelag), Sula (Møre og Romsdal) og Strilesoga (deltaking frå involverte kommunar i Nord- og Midhordland og frå Hordaland fylke). Stiftingar er regulert etter Lov om stiftelser av 15.06.2001 nr. 59. Nærare opplysningar om stiftingar som organisasjonsform kan ein få i Samfunnsboka. Jf. elles Arnfinn Kjellands artikkel Heim og ætt for nye generasjonar. Frå gards- til småsamfunnshistorie?
 
 
Korleis kjem ein i gang? [ opp ]
 
I dømet nedanfor har vi gått ut frå at det er kommunen som er utgjevar, men mykje av framgangsmåten blir tilsvarande for andre utgjevarar. Ein føremålstenleg saksgang kan da vere om lag slik:
I dømet nedanfor har vi gått ut frå at det er kommunen som er utgjevar, men mykje av framgangsmåten blir tilsvarande for andre utgjevarar. Ein føremålstenleg saksgang kan da vere om lag slik:
1. Initiativtakaren (historielaget? kulturetaten?...) lagar eit grunngjeve forslag til kommunestyret. Det bør innehalde framlegg til sjanger, omtrentleg omfang og periode for bygdeboka.
#Initiativtakaren (historielaget? kulturetaten?...) lagar eit grunngjeve forslag til kommunestyret. Det bør innehalde framlegg til sjanger, omtrentleg omfang og periode for bygdeboka.
2.Kommunen fattar intensjonsvedtak og oppnemner ei boknemnd.  
#Kommunen fattar intensjonsvedtak og oppnemner ei boknemnd. Det vil vere ein føremon om det blir løyvd midlar til eit forprosjekt på t.d. 1-2 månadsverk.
Det vil vere ein føremon om det blir løyvd midlar til eit forprosjekt på t.d. 1-2 månadsverk.
#Nærare plan for arbeidet blir utarbeidd, anten av boknemnda, eller evt. som forprosjekt. Eit slikt forprosjekt kan gjennomførast av ein kompetent enkeltperson (historikar/ bygdebokforfattar?) eller ei arbeidsgruppe som inkluderer ein slik fagperson. Det bør avklarast på førehand om vedkomande fagperson er interessert i, evt. om han/ho skal ha fortrinnsrett til å ta på seg sjølve bygdebokarbeidet.
3.Nærare plan for arbeidet blir utarbeidd, anten av boknemnda, eller evt. som forprosjekt.
#Kommunen fattar vedtak på grunnlag av framlagd plan eller forprosjektrapport. Boknemnda held fram som prosjektleiar i samsvar med sitt mandat.
Eit slikt forprosjekt kan gjennomførast av ein kompetent enkeltperson (historikar/ bygdebokforfattar?) eller ei arbeidsgruppe som inkluderer ein slik fagperson. Det bør avklarast på førehand om vedkomande fagperson er interessert i, evt. om han/ho skal ha fortrinnsrett til å ta på seg sjølve bygdebokarbeidet.
4.Kommunen fattar vedtak på grunnlag av framlagd plan eller forprosjektrapport. Boknemnda held fram som prosjektleiar i samsvar med sitt mandat.
 
 
 
Kva skal eit forprosjekt innehalde? [ opp ]


==== Kva skal eit forprosjekt innehalde? ====
Ein forprosjektrapport bør innehalde minst følgjande moment:  
Ein forprosjektrapport bør innehalde minst følgjande moment:  
1.Forslag til evt. inndeling i enkeltband.
◦For generell historie: kronologisk inndeling, evt. fordeling av enkeltartiklar.
◦For gards- og slektshistorie: geografisk inndeling.


2.Disposisjon.
1. Forslag til evt. inndeling i enkeltband.  
◦For generell historie: dersom påtenkt forfattar er med på forprosjektet, bør ein forvente ein godt gjennomarbeidd disposisjon. I motsett fall blir dette punktet meir identisk med pkt. 1 ovanfor.
::*For generell historie: kronologisk inndeling, evt. fordeling av enkeltartiklar.
◦For gards- og slektshistorie: ei skisse til oppsett for eit gardsnummer. Kor gjennomarbeidd og fastlåst dette mønsteret skal vere, må også gjerast avhengig av om påtenkt forfattar er involvert eller ikkje.  
::*For gards- og slektshistorie: geografisk inndeling.


3.Litteratur- og kjeldeplan.
2. Disposisjon.
::*For generell historie: dersom påtenkt forfattar er med på forprosjektet, bør ein forvente ein godt gjennomarbeidd disposisjon. I motsett fall blir dette punktet meir identisk med pkt. 1 ovanfor.
::*For gards- og slektshistorie: ei skisse til oppsett for eit gardsnummer. Kor gjennomarbeidd og fastlåst dette mønsteret skal vere, må også gjerast avhengig av om påtenkt forfattar er involvert eller ikkje.  


◦A. Oversyn over:
3. Litteratur- og kjeldeplan.
◾Føreliggjande litteratur om området (derunder aviser og artikkelstoff).
◾Arkivmateriale i offentlege institusjonar og hjå private.
Lokal dekningsgrad i viktige kjeldeseriar bør konstaterast.
Kor mykje er evt. registrert, avskrive, elektronisk behandla?
◾Kulturminne (faste kulturminne og gjenstandsmateriale).
Føreliggjande registreringsrapportar/katalogar frå museum og andre instansar etc. bør innhentast.
◾Biletsamlingar.
◾Kartmateriale.
◾Andre registreringar og samlingar (stadnamn, tradisjonsmateriale m.m.)


::A. Oversyn over:
:::*Føreliggjande litteratur om området (derunder aviser og artikkelstoff).
:::*Arkivmateriale i offentlege institusjonar og hjå private. Lokal dekningsgrad i viktige kjeldeseriar bør konstaterast. Kor mykje er evt. registrert, avskrive, elektronisk behandla?
:::*Kulturminne (faste kulturminne og gjenstandsmateriale). Føreliggjande registreringsrapportar/katalogar frå museum og andre instansar etc. bør innhentast.
:::*Biletsamlingar.
:::*Kartmateriale.
:::*Andre registreringar og samlingar (stadnamn, tradisjonsmateriale m.m.)
::B. Innsamlingsstrategi. Forslag til kopiering, registrering og innsamling, med særleg vekt på slikt som kan gjerast uavhengig av forfattar. (Jf. punktet om dugnadsoppgåver.)


Desse oppslaga på lokalhistorie.no kan vere til nytte i dette arbeidet: ◾Oversyn over kulturvernsektoren
4. Tekniske hjelpemiddel. IT-verktøy. Skanner. Fotoutsyr. Leseapparat. Opptaksutsyr for intervju.
◾NLI si rettleiande kjeldeliste
◾NLI sitt oversyn over institusjonar og nettstader til hjelp for lokalhistorikarar
◦B. Innsamlingsstrategi.
Forslag til kopiering, registrering og innsamling, med særleg vekt på slikt som kan gjerast uavhengig av forfattar. (Jf. punktet om dugnadsoppgåver.)
1.Tekniske hjelpemiddel. IT-verktøy
Behovet for datamaskinelt utstyr (PC, skanner...), leseapparat (for mikrofilm og -kort), opptaksutstyr til intervjuing m.m. bør vurderast. Særleg med omsyn til gards- og slektshistorie bør forprosjektet tilrå val av programvare for elektronisk databehandling.
4.lllustrasjonsplan.
◦Utgreiing om kva typar kart, skisser, diagram, og andre "tekniske" illustrasjonar som trengst, og korleis slikt kan skaffast til vegar.
◦Vurdering av behovet for illustrasjonsteikningar elles og ny fotografering (jf. fotosamlingar under kjeldeplanen ovanfor).
NB! Det faktiske utvalet av illustrasjonar må kome undervegs i sjølve bygdebokarbeidet, evt. under leiing av ein biletredaktør.


5.Forfattar og medhjelparar.
5. lllustrasjonsplan.
Forprosjektet bør uttale seg om ønskelege kvalifikasjonar hjå forfattar(ar) til dei einskilde delar av verket, og om behovet for medhjelparar og faglege konsulenttenester.  
::*Utgreiing om kva typar kart, skisser, diagram, og andre "tekniske" illustrasjonar som trengst, og korleis slikt kan skaffast til vegar.  
6.Finansieringsplan og budsjett.
::*Vurdering av behovet for illustrasjonsteikningar elles og ny fotografering (jf. fotosamlingar under kjeldeplanen ovanfor). NB! Det faktiske utvalet av illustrasjonar må kome undervegs i sjølve bygdebokarbeidet, evt. under leiing av ein biletredaktør.
Forprosjektet må utarbeide ein mest mogleg realistisk finansieringsplan (offentlege fullfinansiering? sponsorar?...) og setje opp budsjettforslag.  
7.Framdriftsplan og prosjektorganisering. ◦Stipulere samla tidsbruk for prosjektet og setje opp ein plan med delmål undervegs.
◦Fastsetje arbeidsfordeling og ansvarsforhold mellom boknemnd, forfattar(ar), redaktør, biletredaktør.
◦Fastsetje rapporteringsrutinar.  


6. Forfattar og medhjelparar.
::Forprosjektet bør uttale seg om ønskelege kvalifikasjonar hjå forfattar(ar) til dei einskilde delar av verket, og om behovet for medhjelparar og faglege konsulenttenester.


8.Marknadsføring.
7. Finansieringsplan og budsjett.
::Forprosjektet må utarbeide ein mest mogleg realistisk finansieringsplan (offentlege fullfinansiering? sponsorar?...) og setje opp budsjettforslag.  


Framlegg til distribusjons- og salsstrategi.
8.Framdriftsplan og prosjektorganisering. ◦Stipulere samla tidsbruk for prosjektet og setje opp ein plan med delmål undervegs.
::*Fastsetje arbeidsfordeling og ansvarsforhold mellom boknemnd, forfattar(ar), redaktør, biletredaktør.
::*Fastsetje rapporteringsrutinar.  


Om forprosjekt spesielt for gards- og slektshistorie, viser vi til Arnfinn Kjellands forprosjektrapportar (pdf) for Busetnadssoga for Stryn (2004) og ajourføring av Herøyboka (2006), samt kommentarar til og kalkyler over dei viktigaste arbeidsoperasjonane i samband med Busetnadssoga for Haram (2006) og Busetnadssoga for Stryn (2007). Sjå også Kjellands artikkel Heim og ætt for nye generasjonar. Frå gards- til småsamfunnshistorie? (2001).


9.Marknadsføring. Framlegg til distribusjons- og salsstrategi.


Kven skal sitje i boknemnda og kva oppgåver har ho? [ opp ]
Les vidare om [[Hjelp:Forprosjekter til by- og bygdebøker|forprosjekt]].


==== Kven skal sitje i boknemnda og kva oppgåver har ho? ====
Boknemnda skal fungere som ei effektiv planleggings- og styringsgruppe for prosjektet. Da bør ho ikkje vere for stor. Kanskje kan det greie seg med 4-5 personar.
Boknemnda skal fungere som ei effektiv planleggings- og styringsgruppe for prosjektet. Da bør ho ikkje vere for stor. Kanskje kan det greie seg med 4-5 personar.


Dei som sit i bygdeboknemnda bør til saman dekke iallfall følgjande meir eller mindre obligatoriske kvalifikasjonar og eigenskapar:
Dei som sit i bygdeboknemnda bør til saman dekke iallfall følgjande meir eller mindre obligatoriske kvalifikasjonar og eigenskapar:
1.(For kommunale prosjekt:): Politisk/administrativt ansvar, dvs. ein kommunal representant, t.d. frå kulturetaten.
#For kommunale prosjekt:): Politisk/administrativt ansvar, dvs. ein kommunal representant, t.d. frå kulturetaten.
2.Kompetanse på økonomistyring og prosjektleiing.
#Kompetanse på økonomistyring og prosjektleiing.
3.Lokalkunnskap og god kontakt med historielag og andre interesserte lokale miljø.
#Lokalkunnskap og god kontakt med historielag og andre interesserte lokale miljø.
4.(Lokal)historisk fagkunnskap.
#Lokal)historisk fagkunnskap.
5.Innsikt i formidling, derunder språk og framstillingsform.
#Innsikt i formidling, derunder språk og framstillingsform.
6.Innsikt i bokproduksjon
#Innsikt i bokproduksjon


Dei tre første punkta er nærast å sjå som ufråvikelege krav. Punkt 4-6 er sterkt ønskjelege, men den kompetansen kan ofte med gode resultat skaffast som konsulenthjelp utanfrå: NLI, norsklærarar, journalistar, faghistorikarar ved universitet og høgskolar, grafiske verksemder osv.  
Dei tre første punkta er nærast å sjå som ufråvikelege krav. Punkt 4-6 er sterkt ønskjelege, men den kompetansen kan ofte med gode resultat skaffast som konsulenthjelp utanfrå: NLI, norsklærarar, journalistar, faghistorikarar ved universitet og høgskolar, grafiske verksemder osv.  
Linje 198: Linje 172:


Kva skal så boknemnda konkret ha til oppgåver? Det vil vere noko avhengig av kor vidt det føreligg forprosjekt, og kva som er avklara i og med det. NLI har utforma eit forslag til instruks, som innber at boknemnda får ansvaret for ein del planleggingsoppgåver som elles kan inngå i forprosjektet:
Kva skal så boknemnda konkret ha til oppgåver? Det vil vere noko avhengig av kor vidt det føreligg forprosjekt, og kva som er avklara i og med det. NLI har utforma eit forslag til instruks, som innber at boknemnda får ansvaret for ein del planleggingsoppgåver som elles kan inngå i forprosjektet:
''
Instruks for bygdeboknemnd''
#Boknemnda skal utarbeide faglig og økonomisk plan for bokverket, inkludert framdriftsplan.
#I samarbeid med kulturetaten i kommunen skal nemnda forestå utlysning av forfatteroppdraget og skal avgi innstilling om søkerne.
#Nemnda skal i samråd med kulturetaten og i dialog med den forfatteren man vil engasjere utarbeide skriftlig kontrakt for oppdraget.
#Nemnda skal holde kontakt med forfatteren gjennom regelmessige møter, skal bistå ham/henne i arbeidet på de måter man blir enige om, lese alle manuskripter som legges fram og avgi uttalelser om dem, eventuelt utpeke også andre konsulenter.
#Nemnda skal årlig - innen en viss dato, tilpasset budsjettrutinene i kommunen - legge fram for kommunen regnskap og arbeidsrapport, sammen med budsjettforslag og arbeidsplan for neste budsjettperiode.
#Nemnda skal administrere kontakten med trykkeri, ha det endelige ansvaret fra oppdragssiden for bokutforming og trykningsspesifikasjoner, og skal fastsette opplaget.
#Nemnda skal planlegge og gjennomføre et adekvat markedsførings- og salgsopplegg for boka eller bokverket.
#Nemnda har ansvaret for at kildemateriale som er anskaffet for bygdebokprosjektets regning blir tatt vare på og gjort tilgjengelig for lokale brukere når bygdebokarbeidet er fullført.


==== Kor lang tid tek det å skrive bygdebok? ====


Instruks for bygdeboknemnd
''Gards- og slektshistorie''
1.Boknemnda skal utarbeide faglig og økonomisk plan for bokverket, inkludert framdriftsplan.
2.I samarbeid med kulturetaten i kommunen skal nemnda forestå utlysning av forfatteroppdraget og skal avgi innstilling om søkerne.
3.Nemnda skal i samråd med kulturetaten og i dialog med den forfatteren man vil engasjere utarbeide skriftlig kontrakt for oppdraget.
4.Nemnda skal holde kontakt med forfatteren gjennom regelmessige møter, skal bistå ham/henne i arbeidet på de måter man blir enige om, lese alle manuskripter som legges fram og avgi uttalelser om dem, eventuelt utpeke også andre konsulenter.
5.Nemnda skal årlig - innen en viss dato, tilpasset budsjettrutinene i kommunen - legge fram for kommunen regnskap og arbeidsrapport, sammen med budsjettforslag og arbeidsplan for neste budsjettperiode.
6.Nemnda skal administrere kontakten med trykkeri, ha det endelige ansvaret fra oppdragssiden for bokutforming og trykningsspesifikasjoner, og skal fastsette opplaget.
7.Nemnda skal planlegge og gjennomføre et adekvat markedsførings- og salgsopplegg for boka eller bokverket.
8.Nemnda har ansvaret for at kildemateriale som er anskaffet for bygdebokprosjektets regning blir tatt vare på og gjort tilgjengelig for lokale brukere når bygdebokarbeidet er fullført.
 


Kor lang tid tek det å skrive bygdebok? [ opp ]
For bygdeboknemnder heilt i startfasen har NLI brukt ein tommelfingerregel på tre år pr. band. Det har da samstundes vore understreka at ein alltid må rekne med monaleg lengre tidsbruk på det første (evt. det einaste) bandet. Ein må nemleg gjere mykje av kjeldearbeidet (t.d. registrering av kyrkjebøkene) på ein gong for heile bygda. Det gjeld mellom anna for å få med dei mange nødvendige krysstilvisingane til heimar og personar som først kjem med i seinare band. Der bygdebokverket består av fire-fem eller enda fleire band, vil gjennomsnittstida til vanleg liggje under tre år, så sant arbeidet er profesjonelt og rasjonelt gjennomført.
 
 
Gards- og slektshistorie
For bygdeboknemnder heilt i startfasen har NLI brukt ein tommelfingerregel på tre år pr. band. Det har da samstundes vore understreka at ein alltid må rekne med monaleg lengre tidsbruk på det første (evt. det einaste) bandet. Ein må nemleg gjere mykje av kjeldearbeidet (t.d. registrering av kyrkjebøkene) på ein gong for heile bygda. Det gjeld mellom anna for å få med dei mange nødvendige krysstilvisingane til heimar og personar som først kjem med i seinare band. Der bygdebokverket består av fire-fem eller enda fleire band, vil gjennomsnittstida til vanleg liggje under tre år, så sant arbeidet er profesjonelt og rasjonelt gjennomført.


NB! Tommelfingerregelen kan sjølvsagt ikkje nyttast i staden for ein nøye gjennomtenkt framdriftsplan i eit forprosjekt el.l.
NB! Tommelfingerregelen kan sjølvsagt ikkje nyttast i staden for ein nøye gjennomtenkt framdriftsplan i eit forprosjekt el.l.


Av faktorar som spelar inn, og som gjer allmenngyldig tidsnormering av gards- og slektshistorie temmeleg uråd, kan nemnast:
Av faktorar som spelar inn, og som gjer allmenngyldig tidsnormering av gards- og slektshistorie temmeleg uråd, kan nemnast:
•Ambisjonsnivået hjå forfattar og oppdragsgjevar.
*Ambisjonsnivået hjå forfattar og oppdragsgjevar.
- Det kan lagast korte framstillingar med "tørre" data for personar og heimar ut frå dei mest sentrale kjeldeseriane, og det kan lagast breie kulturhistoriske framstillingar av kvar grend, gard og heim og forteljast om livslaupet for eit stort tal personar ut frå eit kjeldetilfang som er praktisk tala utømmeleg.
*Det kan lagast korte framstillingar med "tørre" data for personar og heimar ut frå dei mest sentrale kjeldeseriane, og det kan lagast breie kulturhistoriske framstillingar av kvar grend, gard og heim og forteljast om livslaupet for eit stort tal personar ut frå eit kjeldetilfang som er praktisk tala utømmeleg.
- I praksis vil det ha mykje å seie om ein skal føre data for heimar og personar fram til dags dato eller om ein vel å setje stopp ein generasjon eller lengre attende (sjå drøfting av dette).
*I praksis vil det ha mykje å seie om ein skal føre data for heimar og personar fram til dags dato eller om ein vel å setje stopp ein generasjon eller lengre attende (sjå drøfting av dette).
- Eit anna avgjerande punkt er kor vidt ein har ambisjonar om å følgje familiar frå bygda også etter utflytting, t.d. etter emigrasjon.
*Eit anna avgjerande punkt er kor vidt ein har ambisjonar om å følgje familiar frå bygda også etter utflytting, t.d. etter emigrasjon.
 
*Talet på heimar som skal omtalast under kvar gard (bruksdelingskvotient) og dermed kor mange familiar som skal rekonstruerast, gitt at ambisjonsnivået er fastlagt.
•Talet på heimar som skal omtalast under kvar gard (bruksdelingskvotient) og dermed kor mange familiar som skal rekonstruerast, gitt at ambisjonsnivået er fastlagt.
*Kjeldesituasjonen, derunder:
 
::*Kor fullstendige og lett tilgjengelege er dei vanlegaste kjeldeseriane?
•Kjeldesituasjonen, derunder:
::*Kor mykje forarbeid er gjort med innsamling og bearbeiding, og kor brukbart er det?
- Kor fullstendige og lett tilgjengelege er dei vanlegaste kjeldeseriane?
::*Kva kan ein vente seg av meir eller mindre kvalifisert dugnadsinnsats undervegs?
- Kor mykje forarbeid er gjort med innsamling og bearbeiding, og kor brukbart er det?
*Bruk av IT-verktøy til kjelderegistrering og til lenking og kopling av personar og heimar gjer arbeidet meir rasjonelt, sikrare og snøggare. Men det skruvar samstundes opp forventningane og utvegane til fullstendig registrering, slik at den faktiske tida som går med, ikkje alltid treng bli mindre.
- Kva kan ein vente seg av meir eller mindre kvalifisert dugnadsinnsats undervegs?
*Kvalifikasjonar, dugleik og arbeidsmåtar hjå forfattar og medarbeidarar.
 
•Bruk av elektronisk dataverktøy til kjelderegistrering og til lenking og kopling av personar og heimar gjer arbeidet meir rasjonelt, sikrare og snøggare. Men det skruvar samstundes opp forventningane og utvegane til fullstendig registrering, slik at den faktiske tida som går med, ikkje alltid treng bli mindre.
 
•Kvalifikasjonar, dugleik og arbeidsmåtar hjå forfattar og medarbeidarar.
 
I tabellen nedanfor viser vi nokre døme på gards- og slektshistoriske verk der tidsbruk og omfang framgår. Dei er utgjevne i løpet av dei siste 15-20 åra, og inneheld alle både fagleg god gardshistorie og tilnærma fullstendig rekonstruksjon av familiane fram til utgjevartidspunktet. NLI reknar alle dei nemnde verka som svært gode og profesjonelt utførte. Dei viser likevel monalege variasjonar i tidsbruk rekna pr. band og pr. gard. For ordens skuld understrekar vi at det ikkje i noko av desse tilfella er grunn til å tru at tidsbruken er influert av mangelfulle kvalifikasjonar hjå forfattarane eller av andre "illegitime" forseinkingsfaktorar.


Verk Band Gardar
=== Forfattarar og medhjelparar ===
Årsverk
i alt
År pr. band
Månads-
verk pr. gard
Sider pr. gard
Valle, Aust-Agder
6


51
==== Kven skal vere forfattar, og kva er rimeleg løn? ====
 
8
 
1,3
 
1,8
 
70
 
Bjerkreim, Rogaland
3
 
80
 
9
 
3
 
1,2
 
30
 
Naustdal, Sogn og Fjordane
2
 
92
 
6
 
3
 
0,8
 
19
 
Oppdal, Sør-Trøndelag
1
 
50
 
5
 
5
 
1,2
 
10
 
 
 
Ser ein nærare etter, tener døma i tabellen til å stadfeste at tommelfingerregelen 3 år pr. band har noko for seg. Det bør da tilføyast at forfattaren for Valle brukte seks år før første bandet kom ut. Det låge talet pr. band skuldast dels "stordriftsfordelar" ved at at stoffet er fordelt på mange band. Mykje av kjeldearbeidet var allereie gjort da siste bandet vart skrive. Ei anna forklaring er at talet på gardar og familierekonstruksjonar er etter måten lågt. Ein ser for seg at talet for årsverk pr. band i Oppdal, der det er planlagt 10 band gards- og slektshistorie, vil liggje monaleg lågare enn fem år når arbeidet er fullført.
 
 
 
Korleis ser eit bygdebokbudsjett ut? [ opp ]
 
Nedanståande stiliserte budsjettforslag kan tene til å synleggjere utgiftspostar og moglege (vanlege) inntektskjelder for eit bygdebokprosjekt.
 
Summane er sjølvsagt omtrentlege, men ikkje vilkårlege. Eit faktisk bygdebokprosjekt må i motsetnad til vårt stiliserte m.a. ta omsyn til rentetap som følgje av tidsforskjellen på investeringar/utbetalingar og (sals)inntekter. (Det må som kjent utbetalast lønn og andre utgifter i fleire år før boka kjem i sal, og det kan gå svært mange år før siste eksemplar av opplaget er selt.) Vi har heller ikkje teke omsyn til momsføresegnene.
 
Inntektspostane vil sjølvsagt vere avhengig av måten organiseringa av prosjektet er gjort på.
 
Eksempelet gjeld eitt band (uspesifisert sjanger) i eit opplag på 3000 og med forfattarkontrakt på tre år.
 
UTGIFTER 
Lønn og honorar 
 
3 forfattarårsverk à 350.000 (ekskl. sosiale utg.)
1.050.000
Biletredaktør, assistenthjelp, fagleg konsulenthjelp (30.000 pr. år)  90.000
Register, manusvask, kontroll, korrektur (1 månadsverk) 30.000
Sosiale utgifter (20% av samla lønn og honorar) 234.000
Utstyr og drift 
PC, programvare, opplæring 50.000
Leseapparat (mikrofilm) og opptaksutstyr (lyd og bilete) 30.000
Kontorhald (kontorleige, tlf., porto, forbruksmateriell) 50.000 pr. årsverk 150.000
Andre adm.utg. (møte og reiser for nemnd, prosjektleiing etc.) 10.000 pr. årsverk 30.000
Fagleg oppdatering for forfattar (kurs, seminar, litteratur) kr. 10.000 pr. årsverk 30.000
Arkiv- og museumsbesøk - reiser og opphald (3 veker pr. årsverk à 6000 + reise. Behovet og kostnader vil vere sterkt varierande) 54.000+
Kjeldekopiering (behovet vil vere sterkt varierande) 20.000
Innkjøp av fotos, utarbeiding av kart o.a. illustrasjonar  50.000
Bokproduksjon og marknadsføring 
Formgjeving, biletbehandling, trykking, innbinding. Opplag 3000. 375.000
Marknadsføring 30.000
Sum utgifter 2.223.000
 
INNTEKTER
Offentlege direkte tilskot ?
Fondsavkastning ?
Sponsorinntekter ?
Salsinntekter, 2000 eks. à kr. 500,- 1.000.000
Sum 2.223.000
 
 
OPPHAVSRETT OG UTGJEVARANSVAR [ opp ]
 
 
Kva ligg i avleveringsplikta til Nasjonalbiblioteket? [ opp ]
 
Utgjevar skal sende fem eksemplar av boka, og trykkeriet to eksemplar, til Nasjonalbiblioteket, i medhald av pliktavleveringslova. På Nasjonalbiblioteket sin nettstad finn du nærare opplysningar om pliktavleveringa (kvar eksemplara skal sendast osv.)
 
 
Kva er ISBN-nummer og kva opplysningar skal elles med på tittel- og kolofonside? [ opp ]
 
ISBN (International Standard Book Numbering) er eit system som gjev ein kort og presis identifikasjon av ei bok og andre enkeltpublikasjonar. Utgjevaren får tildelt ISBN-nummer ved å vende seg til ISBN-kontoret i Noreg, ved Nasjonalbiblioteket avd. Oslo. På nettstaden deira finn du alle nødvendige opplysningar, søknadsskjema m.m.
 
Eit liknande system finst for identifisering av periodika, derunder årbøker: ISSN (International Standard Serial Numbering). Også det norske ISSN-kontoret er tilknytta Nasjonalbiblioteket.
 
 
FORFATTAR(AR) OG MEDHJELPARAR [ opp ]
 
 
Kven skal vere forfattar, og kva er rimeleg løn? [ opp ]
 
 
> Amatør eller profesjonell?
> "Innfødd" eller "utanforståande" forfattar?
> Faglege og formidlingsmessige kvalifikasjonskrav
> Krav til utdanning
> Lønnsnivå


Amatør eller profesjonell?
Amatør eller profesjonell?
Dersom gards- og slektshistoria eller den generelle by- eller bygdehistoria skal skrivast ved hjelp av forfattar(ar) på ordinære løns- og arbeidsvilkår, er det ikkje tilrådeleg å overlate arbeidet til nokon som ikkje kan dokumentere kompetanse på historiefagleg og formidlingsmessig profesjonelt nivå.
:Dersom gards- og slektshistoria eller den generelle by- eller bygdehistoria skal skrivast ved hjelp av forfattar(ar) på ordinære løns- og arbeidsvilkår, er det ikkje tilrådeleg å overlate arbeidet til nokon som ikkje kan dokumentere kompetanse på historiefagleg og formidlingsmessig profesjonelt nivå.


Det kan stille seg annleis med bøker (t.d. artikkelsamlingar) der sjølve føremålet er at forfattaren/forfattarane skal bidra ut frå sine eigne spesielle (ikkje-historiefaglege) føresetnader. Det kan vere ein pensjonert skulesjef som skriv om si tid i stillinga, ein god forteljar som gjengir tradisjonsmateriale frå staden, ein journalist som lagar intervju med eller reportasjar og artiklar om folk som har levd og verka i byen eller bygda, eller det kan vere folk som sjølve skriv ned sine minne og livsskildringar osv. osv. Dette kan bli særs leseverdig og verdifullt stoff, og vil også kunne fange stor interesse hjå publikum.
:Det kan stille seg annleis med bøker (t.d. artikkelsamlingar) der sjølve føremålet er at forfattaren/forfattarane skal bidra ut frå sine eigne spesielle (ikkje-historiefaglege) føresetnader. Det kan vere ein pensjonert skulesjef som skriv om si tid i stillinga, ein god forteljar som gjengir tradisjonsmateriale frå staden, ein journalist som lagar intervju med eller reportasjar og artiklar om folk som har levd og verka i byen eller bygda, eller det kan vere folk som sjølve skriv ned sine minne og livsskildringar osv. osv. Dette kan bli særs leseverdig og verdifullt stoff, og vil også kunne fange stor interesse hjå publikum.


Men skulesjefkompetanse, forteljarevne og store kunnskapar på ulike spesialfelt gjev ikkje i seg sjølv kompetanse til å skrive historie, om ein erkjenner at dette stiller visse fagspesifikke krav til kunnskap, innsikt og ferdigheiter.
:Men skulesjefkompetanse, forteljarevne og store kunnskapar på ulike spesialfelt gjev ikkje i seg sjølv kompetanse til å skrive historie, om ein erkjenner at dette stiller visse fagspesifikke krav til kunnskap, innsikt og ferdigheiter.


"Innfødd" eller "utanforståande" forfattar?
"Innfødd" eller "utanforståande" forfattar?
Førehandskjennskap til byen, bygda og lokalbefolkninga kan vere arbeidssparande og har mange andre praktiske føremonar. Det kan også føre med seg særlege innsikter (til dømes av mentalitetshistorisk art) som ein utanforståande berre vanskeleg kan få del i.
:Førehandskjennskap til byen, bygda og lokalbefolkninga kan vere arbeidssparande og har mange andre praktiske føremonar. Det kan også føre med seg særlege innsikter (til dømes av mentalitetshistorisk art) som ein utanforståande berre vanskeleg kan få del i.  
 
Slik lokalkunnskap bør likevel neppe rangerast føre dei faglege og formidlingsmessige kvalifikasjonane. Ein fagleg kvalifisert forfattar vil etter måten raskt kunne tileigne seg den nødvendige lokalkunnskapen og for øvrig trekkje vekslar på bygdeboknemnda og andre lokale krefter i så måte. Eit blikk utanfrå vil også kunne tenkjast å ha særlege kvalitetar som kan stillast på linje med, men altså vere kvalitativt annleis enn den innføddes innsikt innanfrå.  


Evna til å tileigne seg den lokalkunnskapen og lokalkjensla ein ikkje måtte ha på førehand, er i alle høve ein del av kvalifikasjonskravet til ein god bygdebokforfattar.
:Slik lokalkunnskap bør likevel neppe rangerast føre dei faglege og formidlingsmessige kvalifikasjonane. Ein fagleg kvalifisert forfattar vil etter måten raskt kunne tileigne seg den nødvendige lokalkunnskapen og for øvrig trekkje vekslar på bygdeboknemnda og andre lokale krefter i så måte. Eit blikk utanfrå vil også kunne tenkjast å ha særlege kvalitetar som kan stillast på linje med, men altså vere kvalitativt annleis enn den innføddes innsikt innanfrå. Evna til å tileigne seg den lokalkunnskapen og lokalkjensla ein ikkje måtte ha på førehand, er i alle høve ein del av kvalifikasjonskravet til ein god bygdebokforfattar.


Faglege og formidlingsmessige kvalifikasjonskrav  
Faglege og formidlingsmessige kvalifikasjonskrav  
Ulike sjangrar og ulike historiske epokar stiller ulike krav til forfattaren. Men både gards- og slektshistorie, generell bygde- by- og regionshistorie og kvalifisert sektorhistorie er i alle tilfelle fagleg og framstillingsmessig kompliserte føretak som krev svært mangfelte kvalifikasjonar. Kanskje meir enn innan dei fleste andre historiske spesialdisiplinar krevst også tverrfaglege tilnærmingar til stoffet (med eit mogleg atterhald for sektorhistorie). For alle sjangrar gjeld generelt følgjande krav til utøvarane:  
:Ulike sjangrar og ulike historiske epokar stiller ulike krav til forfattaren. Men både gards- og slektshistorie, generell bygde- by- og regionshistorie og kvalifisert sektorhistorie er i alle tilfelle fagleg og framstillingsmessig kompliserte føretak som krev svært mangfelte kvalifikasjonar. Kanskje meir enn innan dei fleste andre historiske spesialdisiplinar krevst også tverrfaglege tilnærmingar til stoffet (med eit mogleg atterhald for sektorhistorie). For alle sjangrar gjeld generelt følgjande krav til utøvarane:  
•Historiefagleg kompetanse, som m.a. inneber: ◦Historisk realkunnskap innan det saksfeltet eller den historiske perioden som skal omhandlast, på førehand og ut over den kunnskapsproduksjonen som skal bli resultat av det aktuelle lokalhistoriske prosjektet. Dette er ein føresetnad m.a. for å kunne fokusere på relevante og interessevekkjande tema og problemstillingar.
::*Historiefagleg kompetanse, som m.a. inneber: ◦Historisk realkunnskap innan det saksfeltet eller den historiske perioden som skal omhandlast, på førehand og ut over den kunnskapsproduksjonen som skal bli resultat av det aktuelle lokalhistoriske prosjektet. Dette er ein føresetnad m.a. for å kunne fokusere på relevante og interessevekkjande tema og problemstillingar.
◦Til det siste, og som nødvendig grunnlag for heile forskingsprosessen, krevst sakkunne innan historisk teori og metode.
::*Til det siste, og som nødvendig grunnlag for heile forskingsprosessen, krevst sakkunne innan historisk teori og metode.
◦ Ein viktig del av den historiske metodelæra er kjeldekunnskapen. Det omfattar blant mykje anna finneteknikk (arkivkunnskap m.m.), kjeldetolking og -kritikk og ulike teknikkar for behandling av store og ueinsarta datamengder. Kjeldematerialet til ei god og allsidig lokalhistorie omfattar alt frå trykte og utrykte skriftstykke til bygningar, kulturlandskap, reiskapar og anna gjenstandsmateriale, biletlege framstillingar, tradisjonsstoff og munnlege kjelder. For periodar før 1900-talet krevst spesialkunnskap i handskrifttyding, for mellomalder norrøn språkkunnskap, for både mellomalder og førhistorisk tid arkeologisk kompetanse, osv.
::*Ein viktig del av den historiske metodelæra er kjeldekunnskapen. Det omfattar blant mykje anna finneteknikk (arkivkunnskap m.m.), kjeldetolking og -kritikk og ulike teknikkar for behandling av store og ueinsarta datamengder. Kjeldematerialet til ei god og allsidig lokalhistorie omfattar alt frå trykte og utrykte skriftstykke til bygningar, kulturlandskap, reiskapar og anna gjenstandsmateriale, biletlege framstillingar, tradisjonsstoff og munnlege kjelder. For periodar før 1900-talet krevst spesialkunnskap i handskrifttyding, for mellomalder norrøn språkkunnskap, for både mellomalder og førhistorisk tid arkeologisk kompetanse, osv.
 
•Formidlingsevne og "lokalkjensle"
 
Innhaldet i bygdeboka skal ikkje berre halde mål reint historiefagleg. Det skal også fenge og vere lett tilgjengeleg for eit publikum utan særskild historiefagleg kompetanse, og som kanskje i utgangspunktet er meir lokalt enn historiefagleg interessert. Forfattaren må derfor evne å popularisere stoffet, noko som mellom anna inneber:
◦ å vere sjanger- og målgruppeorientert, dvs. makte å gjere det som er historiefagleg interessant også lokalt relevant og fengande for det lokale publikum
◦ å kunne meistre eit lettforståeleg, ikkje reint fagspesifikt språk.
◦å kunne skape spenningsskapande element i komposisjon og innhaldselement
◦å ha sans for forholdet mellom tekst og illustrasjon
◦osv.


Formidlingsevne og "lokalkjensle"
:Innhaldet i bygdeboka skal ikkje berre halde mål reint historiefagleg. Det skal også fenge og vere lett tilgjengeleg for eit publikum utan særskild historiefagleg kompetanse, og som kanskje i utgangspunktet er meir lokalt enn historiefagleg interessert. Forfattaren må derfor evne å popularisere stoffet, noko som mellom anna inneber:
::*å vere sjanger- og målgruppeorientert, dvs. makte å gjere det som er historiefagleg interessant også lokalt relevant og fengande for det lokale publikum
::*å kunne meistre eit lettforståeleg, ikkje reint fagspesifikt språk.::*å kunne skape spenningsskapande element i komposisjon og innhaldselement
::*å ha sans for forholdet mellom tekst og illustrasjon


Krav til utdanning
Krav til utdanning
Den historiefaglege kompetansen er som regel best sikra med relevant fagutdanning, dvs. historie hovudfag eller tilsvarande. "Tilsvarande" vil vere same kompetansenivå innan tilgrensande fag som arkeologi, etnologi, sosialantropologi, sosial-/kulturgeografi m.m. Dei einskilde faga vil vere meir eller mindre relevante alt etter kva periode eller saksfelt som skal dekkjast.
:Den historiefaglege kompetansen er som regel best sikra med relevant fagutdanning, dvs. historie hovudfag/mastergrad eller tilsvarande. "Tilsvarande" vil vere same kompetansenivå innan tilgrensande fag som arkeologi, etnologi, sosialantropologi, sosial-/kulturgeografi m.m. Dei einskilde faga vil vere meir eller mindre relevante alt etter kva periode eller saksfelt som skal dekkjast. Hovudfag/mastergrad må sjåast som eit minimumskrav, og ein kan gjerne søkje etter folk med høgare forskarkomepetanse (doktorgrad).
 
:Formelle kravet til utdanning er sjølvsagt ikkje absolutt, dersom det kan dokumenterast at ovannemnde typar realkompetanse er tileigna på annan måte.
Det formelle kravet til utdanning (hovudfaget) er sjølvsagt ikkje absolutt, dersom det kan dokumenterast at ovannemnde typar realkompetanse er tileigna på annan måte.
 
Lønnsnivå
For ein person med hovudfag vil lønsnivået kunne fastsetjast ut frå lektor-, amanuensis- eller forskarstigane i statens lønsregulativ, for tida (2003) innan lønstrinna 36-53 (ca. kr. 270-360.000 årsløn). Med førstekompetanse (doktorgrad eller tilsvarande) går lønstrinna frå 53 og oppover.
 


Kva skal kontrakten innehalde? [ opp ]
==== Kva er arbeids- og ansvarsfordelinga mellom boknemnd, forfattar og redaktør? ====
 
NLI har laga eit forslag til standardkontrakt for bygdebokforfattarar, med kommentarar.
 
Eit annet forslag til standardkontrakt, samt ei rekkje andre avtaler som vedkjem faglitterært forfattarskap, finst på heimesidene til Norsk faglitterær forfatterforening (NFF).
 
Også Den norske historiske forening (HIFO) har utarbeidd eit forslag til standardkontrakt for oppdragsforskarar.
 
 
 
Kva er arbeids- og ansvarsfordelinga mellom boknemnd, forfattar og redaktør? [ opp ]
 


Boknemnda
Boknemnda
•skal organisere og leie det totale bygdebokprosjektet. Sjå nærare drøfting av boknemnda sine oppgåver.
:skal organisere og leie det totale bygdebokprosjektet. Sjå nærare drøfting av boknemnda sine oppgåver.


Forfattaren
Forfattaren
•har det faglege ansvaret for innhaldet i boka, ikkje berre brødteksten, men bilettekster, rammetekster, margopplysningar osv..  
:*har det faglege ansvaret for innhaldet i boka, ikkje berre brødteksten, men bilettekster, rammetekster, margopplysningar osv..  
• har også, saman med utgjevaren, det etiske ansvaret for innhaldet, t.d. med omsyn til personvernet
:*har også, saman med utgjevaren, det etiske ansvaret for innhaldet, t.d. med omsyn til personvernet:*har ansvaret for kva kjeldemateriale som blir nytta og måten det blir nytta på som grunnlag for framstillinga, innan dei praktiske rammer som prosjektet opererer innanfor. Forfattaransvaret gjeld uavhengig av om forfattaren har hatt hjelp av andre til innsamling og bearbeiding av kjeldene
•har ansvaret for kva kjeldemateriale som blir nytta og måten det blir nytta på som grunnlag for framstillinga, innan dei praktiske rammer som prosjektet opererer innanfor. Forfattaransvaret gjeld uavhengig av om forfattaren har hatt hjelp av andre til innsamling og bearbeiding av kjeldene
:*har ansvaret for den språklege forma hans framstilling får, innan rammene av dei avtalar som måtte liggje føre om målform, rettskrivingsnormer o.l.  
•har ansvaret for den språklege forma hans framstilling får, innan rammene av dei avtalar som måtte liggje føre om målform, rettskrivingsnormer o.l.  
:*bør ha siste ord i utvalet av illustrasjonar til teksten
•bør ha siste ord i utvalet av illustrasjonar til teksten


Redaktøren
Redaktøren
•syr saman dei ulike tekstlege elementa i verket og får dei i ønskeleg grad til å høve i hop språkleg og med omsyn til andre punkt som nemnest i det følgjande
:syr saman dei ulike tekstlege elementa i verket og får dei i ønskeleg grad til å høve i hop språkleg og med omsyn til andre punkt som nemnest i det følgjande
•gjev råd om ◦kapittelinndeling, overskrifter og andre framstillingsmessige finessar som ingressar, oppsummeringar og overgangar
:gjev råd om  
◦vitskapleg utstyr (fotnotar/kjeldetilvisingar, litteratur- og kjeldelister, register m.m.)
:*kapittelinndeling, overskrifter og andre framstillingsmessige finessar som ingressar, oppsummeringar og overgangar
◦språkvask og korrektur (utan at det nødvendigvis ligg til redaktøren å utføre dette arbeidet eigenhendig)
:*passar vitskapleg utstyr (fotnotar/kjeldetilvisingar, litteratur- og kjeldelister, register m.m.)
 
:*språkvask og korrektur (utan at det nødvendigvis ligg til redaktøren å utføre dette arbeidet eigenhendig)
• syter for at alle element (tittelblad, kolofonside, ISBN-nummer, innhaldsliste, brødtekst, litteratur- og kjeldeliste, register, tekst på smussomslag, etc.) er på plass og i rett rekkjefølgje
:*syter for at alle element (tittelblad, kolofonside, ISBN-nummer, innhaldsliste, brødtekst, litteratur- og kjeldeliste, register, tekst på smussomslag, etc.) er på plass og i rett rekkjefølgje
•følgjer spesielt nøye opp i samarbeidet med grafisk formgjevar og trykkeri  
:*følgjer spesielt nøye opp i samarbeidet med grafisk formgjevar og trykkeri  


Biletredaktøren
Biletredaktøren
•foreslår og skaffar fram bilete og andre illustrasjonar (til endeleg utval ved forfattar)
:*foreslår og skaffar fram bilete og andre illustrasjonar (til endeleg utval ved forfattar)
•avklarar rettar knytta til gjengiving og syter for å skaffe dei nødvendige løyve
:*avklarar rettar knytta til gjengiving og syter for å skaffe dei nødvendige løyve
•skaffar dei nødvendige opplysningar om opphavsmann/rettshavar, og andre data knytta til opphav og innhald av illustrasjonen
:*skaffar dei nødvendige opplysningar om opphavsmann/rettshavar, og andre data knytta til opphav og innhald av illustrasjonen
•syter for adekvat kjeldetilvising
:*syter for adekvat kjeldetilvising
•foreslår bilettekst (til endeleg godkjenning av forfattar)
:*foreslår bilettekst (til endeleg godkjenning av forfattar)
•lagar dei nødvendige lister og avmerkingar i manus der illustrasjonane skal inn
:*lagar dei nødvendige lister og avmerkingar i manus der illustrasjonane skal inn


NB!
NB!
Langt frå alle bygdebøker held seg med eigne redaktørar eller biletredaktørar. Ofte kan boknemnda eller forfattaren (ein av forfattarane) ta seg av dei aktuelle funksjonane. Det er i alle høve viktig som del av planlegginga og organiseringa at dei ulike funksjonane er ansvarsplasserte.
Langt frå alle bygdebøker held seg med eigne redaktørar eller biletredaktørar. Ofte kan boknemnda eller forfattaren (ein av forfattarane) ta seg av dei aktuelle funksjonane. Det er i alle høve viktig som del av planlegginga og organiseringa at dei ulike funksjonane er ansvarsplasserte.


Redaktørfunksjonane er aller viktigast i dei tilfelle ein har å gjere med fleire forfattarar til eitt og same verk.
Redaktørfunksjonane er aller viktigast i dei tilfelle ein har å gjere med fleire forfattarar til eitt og same verk.
Linje 464: Linje 271:
Når det er ein eigen redaktør i tillegg til forfattaren (forfattarane), må ein vere ekstra nøye med å avklare på førehand fordelinga av ansvar og rettar mellom dei, jf. drøftinga av opphavsrettslege spørsmål. Særleg i samband med gards- og slektshistorie kan grensene vere vanskelege å trekkje opp mellom forfattar(ar), redaktør og eventuelle andre medarbeidarar. Innsamling av stoff, bearbeiding av kjeldematerialet, redigering og forfattarskap går her nokså mykje over i kvarandre, og mange operasjonar får eit kollektivt preg.  
Når det er ein eigen redaktør i tillegg til forfattaren (forfattarane), må ein vere ekstra nøye med å avklare på førehand fordelinga av ansvar og rettar mellom dei, jf. drøftinga av opphavsrettslege spørsmål. Særleg i samband med gards- og slektshistorie kan grensene vere vanskelege å trekkje opp mellom forfattar(ar), redaktør og eventuelle andre medarbeidarar. Innsamling av stoff, bearbeiding av kjeldematerialet, redigering og forfattarskap går her nokså mykje over i kvarandre, og mange operasjonar får eit kollektivt preg.  


[[Kategori:Metode]]
 
{{nn}}
Kan noko gjerast på dugnadsbasis? [ opp ]
{{Tankesmia}}
 
> Liste over arbeidsoppgåver
> Innsamling og registrering av fotografi
> Registrering av kyrkjebøker og anna skriftleg kjeldemateriale
> Spørjeskjema og spørjelister
> Intervju
> Avisklipp og litteraturindeks
 
Liste over arbeidsoppgåver
I publikasjonen  Historielagenes oppgaver har Rolf Fladby sett opp ei fyldig liste over høvelege arbeidsoppgåver for eit lokalt historielag. Mange av desse tiltaka, særleg under punkt A (Vern, innsamling og bevaring) og D (Registrering av historiske minner), er slikt som alle bygdebokprosjekt vil kunne ha stor nytte av. Det meste kan gjerast av folk utan spesialkompetanse, berre med ei viss rettleiing frå bygdebokforfattaren eller andre sakkunnige. Andre oppgåver krev noko meir omfattande opplæring i form av kurs og spesialinstruksjon, men kan likevel godt kan gjerast på frivillig basis av innsatsvillige amatørar.
 
Vi viser til Fladbys lister, men vil her spesielt framheve og utdjupe einskilde punkt, og dessutan omtale eit par ting som ikkje er eksplisitt nemnde av Fladby:
 
Innsamling og registrering av fotografi
Det er vel å merke ikkje utvalet av bilete til den endelege bygdeboka som skal gjerast på dugnadsbasis. Det er heller oppsporing, kopiering, systematisering og registrering av lokalt relevante fotografi som forfattaren kan ha nytte av som kjeldemateriale, og som forfattar og evt. biletredaktør kan hente illustrasjonsmateriale frå når den tid kjem.
 
ABM-Utvikling/Fotosekretariatet er ein sentral faginstans som gjev råd om innsamling, registrering og oppbevaring av fotografi, og som er med og utviklar nasjonale standardar for registrerings- og klassifikasjonssystem.
 
Sjå også oversyn over digitalt tilgjengelege biletsamlingar.
 
Registrering av kyrkjebøker og anna skriftleg kjeldemateriale
Spesielt for gards- og slektshistorieprosjekt vil det svare seg å digitalisere kyrkjebøkene så fullstendig som råd er. Dette er tidkrevjande, og bør gjerast etter anerkjente metodar og standardar. Ein god måte å få dette til på, er å kontakte DIS-Norge, som har ei samarbeidsavtale med Riksarkivaren om nettopp dette tiltaket. Du finn alle nødvendige opplysningar her: Rettleiing i kjelderegistrering
 
Også mange andre kjeldeseriar kan det vere aktuelt å registrere på dugnad. Det gjeld særleg kjelder som innheld store mengder person- og eigedomsdata. I våre dagar bør ein gjere dette digitalt. Landslaget for lokalhistorie er pr. juli 2003 inne i førebuande forhandlingar med Riksarkivaren om ei avtale om digitalisering av kjeldemateriale etter liknande retningslinjer som DIS-Norges kyrkjebokprosjekt.
 
Av uvurderleg verdi i slikt arbeid er Håndbok i registrering og bruk av historiske persondata, av Gunnar Thorvaldsen (Oslo, 1996). Vi viser elles til nettstaden til Registreringssentralen for historiske data (RHD) ved Universitetet i Tromsø.
 
Det vil også vere nyttig å slå opp på følgjande: Kva dataverktøy skal ein velje til gards- og slektshistoria?
 
Spørjeskjema og spørjelister
 
A) For nyare gards- og slektshistorie
 
Kyrkjebøker, folketeljingar og mykje anna personal- og eigedomshistorisk materiale er sperra for vanleg innsyn for dei siste 60-100 åra. Derfor er ein avhengig av å innhente opplysningar til gards- og slektshistorie på annan måte. Den beste måten er spørjeskjema til dei einskilde familiane. Denne måten gjer også at ein sikrar seg nødvendig samtykke frå dei spurde til å publisere opplysningane.
 
Ei vellykka spørjeskjemaundersøkjing er avhengig av tett oppfølgjing. Det er vanleg å skipe grendekorps av frivillige som følgjer opp dei einskilde familiane, kanskje ved at ein går frå dør til dør og hjelper til med utfyllinga, evt. mottek melding om at vedkomande ikkje ønskjer å vere med.
 
Døme på spørjelister til gards- og slektshistorie finn du her:
•Spørreliste om gardshistorisk tradisjonsstoff.
•Spørjeliste for Fjelberg i Hordaland (ved Andreas Ropeid, publisert av NLI)
•Spørreliste for innsamling av gårdshistorisk stoff i Nordland og Troms (ved Trygve Lysaker, publisert av NLI)
 
 
Spørjeskjema/-lister til gards- og slektshistorie treng ikkje (og bør ikkje) innehalde spørsmål som gjeld sensitive personopplysningar. Dermed krevst ikkje konsesjon for å gjennomføre slike undersøkjingar. Men dersom opplysningane skal behandlast elektronisk, må ein gje melding til Datatilsynet.
 
B) For andre formål
 
Spørjelister er nyttige også til andre typar lokalhistorie enn gards- og slektshistorie. Det finst ei mengd variantar av slike. Nokre finn du inngang til her (jf. også spørjelister til gards- og slektshistoria) :
• Spørreliste om den nyeste tids historie (NLI)
•Spørjelister frå Norsk etnologisk gransking (NEG)
 
Intervju
For nyaste tids lokalhistorie (dei siste 50-100 åra) spelar munnlege kjelder ei viktig rolle. Å få til gode og veleigna intervju er ikkje enkelt, og ein bygdebokforfattar bør i størst mogleg utstrekning sjølv ta hand om dette. Men han/ho kan også ha stor hjelp av eit frivillig korps av intervjuarar, dersom desse får god rettleiing og opplæring. Det er lettast å få til god amatørhjelp til
•temaintervju
der ein stiller spørsmål om eitt bestemt emne. Det dreiar seg om ting som intervjuobjektet sjølv har opplevd eller vore nær tilskodar til, eller av andre grunnar har spesialkunnskapar om. Det kan gjelde hendingar som "da krigen kom til bygda", "streiken den gongen" eller "vekkelsesbølgja i bygda", eller slikt som arbeidsteknikkar, foreiningsverksemd, matskikkar osv. osv. Ved temaintervju kan ein godt nytte standardiserte spørjelister, og det er ein føremon å intervjue flest mogleg personar om eitt og same emne.
 
•Livsløpsintervju
går ut på at ein spør intervjuobjektet ut om barndom og oppvekst, utdanning, yrkes- og familieliv m.m., helst frå første barndomsminne fram til dags dato.
 
 
Både livsløpsintervjua og enkelte typar temaintervju kan kome til å innehalde sensitive personopplysningar. Dei viktigaste forholdsreglane ein bør ta, kan oppsummerast slik:
•Informantane (dei som blir intervjua) må orienterast ordentleg om føremålet med intervjuet
• Informantane må gje uttrykkeleg samtykke til bruk av intervjuet, evt. med nærare bestemte atterhald (skriv intervjukontrakt)
•Intervjuarane må underteikne fråsegn om teieplikt
•Det må sytast for forsvarleg arkivering og oppbevaring av intervjua
•Bruken av materialet må vere tilgangsregulert.
 
Sjå nærare om slike spørsmål under drøftinga av Kva omsyn må takast til personvernet?
 
Litteraturindeks og avisklipp
Eit så fullstendig oversyn som mogleg over smått og stort som er skrive og trykt om den aktuelle staden er svært viktig for ein bygdebokforfattar. Også dette kan eigne seg til dugnadsinnsats, da i nært samarbeid med og under rettleiing av det lokale folkebiblioteket. Dugnadsinnsatsen vil mest gå ut på å bla gjennom alle aktuelle årbøker og andre periodika osv. og registrere kvar enkelt artikkel i eit eigna system.
 
Særleg nyttig blir dette dersom ein har høve til å skanne materialet og leggje det i databasar og kanskje gjere det tilgjengeleg på Internett (med atterhald om dei nødvendige løyve frå opphavsmenn). I alle høve bør ein gjere registreringa elektronisk (i eit databaseprogram). Det gjev utveg til å lenke dei einskilde tekstbitane (og evt. biletmateriale) til personar og stader som skal figurere i bygdeboka. Vi er da inne på det som Arnfinn Kjelland omtalar som ein lokalhistorisk litteraturindeks: "ein systematisk gjennomgang av utgjeve litteratur og oppbygging av indeks knytt til einskildpersonar, gardar/lokalitetar og evt. tema; ein slik indeks kan òg omfatte aviser". Sjå artikkelen Heim og ætt for nye generasjonar. Frå gards- til småsamfunnshistorie.
 
Via folkebiblioteket kan ein låne inn mikrofilm av dei aktuelle lokal-/regionalaviser så langt attende som dei finst. Eit leseapparat med kopieringsinnretning gjer det greit å gjennomgå filmane og plukke ut stoff som vedkjem den aktuelle byen eller bygda. Kopiane bør samlast i permer i kronologisk rekkjefølgje. Ein må vere påpasseleg med å føre på dato og avis på kvar enkelt kopi.
Hans P. Hosar
Veiledere, Administratorer
9 134

redigeringer

Hentet fra «https://lokalhistoriewiki.no/wiki/Spesial:Mobildiff/384984...1388266»

Navigasjonsmeny