Krumstemning: Forskjell mellom sideversjoner

Fra lokalhistoriewiki.no
Hopp til navigering Hopp til søk
m (Teksterstatting – «Kategori:Troms» til «Kategori:Troms fylke»)
(26 mellomliggende versjoner av 2 brukere er ikke vist)
Linje 2: Linje 2:
Ein '''[[krumstemning]]''' er ein [[nordlandsbåt]] av typen som var vanlig fram til tidlig på [[1800-talet]], føre dei nye, meir rettstemna nordlandsbåtane vart utvikla og tok over. Krumstemningar har ein relativt runda framstamn som bøyer seg noko innover øvst; medan bakstamnen er noko mindre runda, innoverskrådd mot kjølen og utan framlutande overheng. Dei er oftast relativt langsmale og med vesentlig lågare [[fribord]] enn dei nyare nordlandsbåtane. Båtane manglar ofte [[vaterbord]] og har oftast [[keip]]ar av «y-type» som er fastnagla i øvste bordet. Som på nyare nordlandsbåtar og [[geitbåt]]ar, men i motsetning til [[åfjordsbåt]]ar, har krumstemningane tydelige [[lyrodd]]ar som gjev ein runda overgang mellom øvste bordgangen og stamnane. Krumstemningane, og då særlig [[åttring]]ane, fikk ord på seg for å vere utrygge i grov sjø, og den hogde konstruksjonen let seg vanskelig kombinere med industriell produksjon. Dette var to vesentlige grunnar til at den nyare nordlandsbåten med høgare fribord, vaterbord, tollpinnar og hovudsaklig saga bordgangar blei utvikla. </onlyinclude>
Ein '''[[krumstemning]]''' er ein [[nordlandsbåt]] av typen som var vanlig fram til tidlig på [[1800-talet]], føre dei nye, meir rettstemna nordlandsbåtane vart utvikla og tok over. Krumstemningar har ein relativt runda framstamn som bøyer seg noko innover øvst; medan bakstamnen er noko mindre runda, innoverskrådd mot kjølen og utan framlutande overheng. Dei er oftast relativt langsmale og med vesentlig lågare [[fribord]] enn dei nyare nordlandsbåtane. Båtane manglar ofte [[vaterbord]] og har oftast [[keip]]ar av «y-type» som er fastnagla i øvste bordet. Som på nyare nordlandsbåtar og [[geitbåt]]ar, men i motsetning til [[åfjordsbåt]]ar, har krumstemningane tydelige [[lyrodd]]ar som gjev ein runda overgang mellom øvste bordgangen og stamnane. Krumstemningane, og då særlig [[åttring]]ane, fikk ord på seg for å vere utrygge i grov sjø, og den hogde konstruksjonen let seg vanskelig kombinere med industriell produksjon. Dette var to vesentlige grunnar til at den nyare nordlandsbåten med høgare fribord, vaterbord, tollpinnar og hovudsaklig saga bordgangar blei utvikla. </onlyinclude>


== Dei eldste oppmålte båtane ==
== Historie ==
=== Dei eldste oppmålte båtane ===
{{thumb|Ranvaersbaad.png|«Ranværingsbaad» &mdash; oppmålingsteikning utført av Marinen på 1800-talet, no i samlingane til [[Marinemuseet]].}}
{{thumb|Ranvaersbaad.png|«Ranværingsbaad» &mdash; oppmålingsteikning utført av Marinen på 1800-talet, no i samlingane til [[Marinemuseet]].}}
Vi kjenner ikkje til nokon bevarte båtar av den eldste typen, men i [[Marinemuseet]] i [[Horten]] finst det oppmålingstekningar utført av Marinen på [[1800-talet]]. Der finst det dokumentert krumstemningar med krummare stemnar enn på nokon av dei bevarte båtane. Desse båtane er basert utelukkande på hogde bord, band og kne.
Vi kjenner ikkje til nokon bevarte båtar av den eldste typen, men i [[Marinemuseet]] i [[Horten]] finst det oppmålingstekningar utført av Marinen på [[1800-talet]]. Der finst det dokumentert krumstemningar med krummare stemnar enn på nokon av dei bevarte båtane. Desse båtane er basert utelukkande på hogde bord, band og kne.


== Dei eldste bevarte båtane ==
=== Dei eldste bevarte båtane ===


== Overgangen til rettstemna nordlandsbåtar ==
==== Bildegalleri ====
{{thumb|Gammelbukken.JPG|Ranværings-krumstemningen «Gammelbukken»|}}
<gallery widths="200" heights="200">
Fil:Ca1978 Nordlandsmuseet krumstemningsfæring.jpg|Krumstemnings[[færing]] på [[Nordlandsmuseet]] i [[Bodø]]. {{byline|Olve Utne|ca. 1978}}
Fil:13670 NSF krumstemning fraa Misvaer.jpg|[[Misværåttringen]] på [[Norsk maritimt museum]]. {{byline|Olve Utne|2009}}
Fil:13672 NSF krumstemning fraa Misvaer.jpg|[[Misværåttringen]] på [[Norsk maritimt museum]]. {{byline|Olve Utne|2009}}
Fil:13673j NSF krumstemning fraa Misvaer.jpg|[[Misværåttringen]] på [[Norsk maritimt museum]]. {{byline|Olve Utne|2009}}
Fil:13675j NSF krumstemning fraa Misvaer.jpg|[[Misværåttringen]] på [[Norsk maritimt museum]]. {{byline|Olve Utne|2009}}
Fil:13676j NSF krumstemning fraa Misvaer.jpg|[[Misværåttringen]] på [[Norsk maritimt museum]]. {{byline|Olve Utne|2009}}
Fil:13680j NSF krumstemning fraa Misvaer.jpg|[[Misværåttringen]] på [[Norsk maritimt museum]]. {{byline|Olve Utne|2009}}
Fil:13693 NSF krumstemning fraa Misvaer.jpg|Krumme kne på [[misværåttringen]]. {{byline|Olve Utne|2009}}
Fil:13694 NSF krumstemning fraa Misvaer.jpg|[[Misværåttringen]] på [[Norsk maritimt museum]]. {{byline|Olve Utne|2009}}
Fil:13678j NSF krumstemning fraa Misvaer.jpg|[[Misværåttringen]] på [[Norsk maritimt museum]]. {{byline|Olve Utne|2009}}
Fil:13681 NSF krumstemning fraa Misvaer.jpg|[[Misværåttringen]] på [[Norsk maritimt museum]]. {{byline|Olve Utne|2009}}
Fil:13682 NSF krumstemning fraa Misvaer.jpg|[[Misværåttringen]] på [[Norsk maritimt museum]]. {{byline|Olve Utne|2009}}
Fil:13687 NSF krumstemning fraa Misvaer.jpg|[[Misværåttringen]] på [[Norsk maritimt museum]]. {{byline|Olve Utne|2009}}
Fil:13692j NSF krumstemning fraa Misvaer.jpg|[[Misværåttringen]] på [[Norsk maritimt museum]]. {{byline|Olve Utne|2009}}
Fil:13689 NSF krumstemning fraa Misvaer.jpg|[[Misværåttringen]] på [[Norsk maritimt museum]]. {{byline|Olve Utne|2009}}
Fil:13690j NSF krumstemning fraa Misvaer.jpg|[[Misværåttringen]] på [[Norsk maritimt museum]]. {{byline|Olve Utne|2009}}
Fil:13691 NSF krumstemning fraa Misvaer.jpg|[[Misværåttringen]] på [[Norsk maritimt museum]]. {{byline|Olve Utne|2009}}
Fil:10929cr krumstemning - aattring.jpg|Framstamn av åttring på Kjerringøya. {{byline|Olve Utne|2009}}
</gallery>
 
=== Overgangen til rettstemna nordlandsbåtar ===
 
=== Renessanse for krumstemningen ===
 
== Størrelsar ==
Basert på oppmålingar av dei bevarte krumstemningane har Eldjarn/Godal (1990) sett opp desse størrelseskategoriane:
 
{| class="wikitable" |
|-
! Rom
! Årepar
! Lengd (gammal alen)
! Lengd (nye fot)
! Namn
! Bilde
! Merknader
|-
| <!-- rom  -->2
| <!-- årpar-->2
| <!-- alen -->8 – 8½
| <!-- fot  -->14 – 15
| <!-- namn -->færing
| <!-- bilde-->[[Fil:Ca1978 Nordlandsmuseet krumstemningsfæring.jpg|thumb|Krumstemnings-[[færing]] utstilt i [[Nordlandsmuseet]] i [[Bodø]]. {{byline|Olve Utne|ca. 1978}}]]
| <!-- merkn-->
|-
| <!-- rom  -->
| <!-- årpar-->2
| <!-- alen -->8
| <!-- fot  -->14
| <!-- namn -->omrømt færing
| <!-- bilde-->
| <!-- merkn-->
|-
| <!-- rom  -->
| <!-- årpar-->2
| <!-- alen -->9¼
| <!-- fot  -->ca. 16
| <!-- namn -->omrømt hundromsfæring
| <!-- bilde-->
| <!-- merkn-->
|-
| <!-- rom  -->3
| <!-- årpar-->3
| <!-- alen -->10 – 10½
| <!-- fot  -->ca. 18
| <!-- namn -->treroring
| <!-- bilde-->[[Fil:Gammelbukken.JPG|thumb|[[Gammelbukken (krumstevning 1825)|Gammelbukken]], ein krumstemningstrerømming bygd i Rana.]]
| <!-- merkn-->
|-
| <!-- rom  -->
| <!-- årpar-->4
| <!-- alen -->11¼ – 11½
| <!-- fot  -->19½ – 20
| <!-- namn -->skottkeiping
| <!-- bilde-->
| <!-- merkn-->
|-
| <!-- rom  -->
| <!-- årpar-->3 el. 4?
| <!-- alen -->13 – 13¾
| <!-- fot  -->23 – 24
| <!-- namn -->halvfjerdrømming
| <!-- bilde-->[[Fil:Ranvaersbaad.png|thumb|«Ranværsbaad» — halvfjerderoms krumstemning oppmålt av Marinen tidlig på 1800-talet.]]
| <!-- merkn-->
|-
| <!-- rom  -->5
| <!-- årpar-->5
| <!-- alen -->14½ – 15
| <!-- fot  -->25½ – 26½
| <!-- namn -->åttring
| <!-- bilde-->[[Fil:13670 NSF krumstemning fraa Misvaer.jpg|thumb|Krumstemnings-[[åttring]]en frå [[Misvær]]. {{byline|Olve Utne|2009}}]]
| <!-- merkn-->
|-
| <!-- rom  -->6
| <!-- årpar-->6
| <!-- alen -->15½ – 16
| <!-- fot  -->31
| <!-- namn -->seksroring
| <!-- bilde-->
| <!-- merkn-->
|-
| <!-- rom  -->7
| <!-- årpar-->
| <!-- alen -->19½ – 21
| <!-- fot  -->33½ – 36
| <!-- namn -->fembøring
| <!-- bilde-->
| <!-- merkn-->Båtane har 6 rom; akterskotten er ekstra lang og er best forstått som skott + uinnreidd rom.
|}


== Lenkjer ==
== Lenkjer ==
* '''[http://www.arctandria.no/artikler/skrifter5/treroringen_tegning2.htm Oppmålingstekning av 3-roms nordlandsbåt frå Vikran]''' frå Arctandria.no
* [http://www.arctandria.no/treroringen-til-arctandria/ Oppmålingstekning av 3-roms nordlandsbåt frå Vikran] frå Arctandria.no
* [https://www.facebook.com/krumstemning/ Krumstemning] på Facebook


[[kategori:nordlandsbåter]]
[[Kategori:Nordlandsbåter]]
[[kategori:Båtbygging]]
[[Kategori:Båtbygging]]
[[Kategori:Klinkbygging]]
[[Kategori:Nordland fylke]]
[[Kategori:Nordland fylke]]
[[kategori:Troms fylke]]
 
[[Kategori:båttyper]]
[[Kategori:Troms fylke]]
{{f1}}
{{f1}}
{{nn}}
{{ikke koord}}

Sideversjonen fra 1. jan. 2024 kl. 09:14

Krumstemning med fem par årar (åttring) i Båthallen ved Norsk Maritimt Museum.
Foto: Olve Utne

Ein krumstemning er ein nordlandsbåt av typen som var vanlig fram til tidlig på 1800-talet, føre dei nye, meir rettstemna nordlandsbåtane vart utvikla og tok over. Krumstemningar har ein relativt runda framstamn som bøyer seg noko innover øvst; medan bakstamnen er noko mindre runda, innoverskrådd mot kjølen og utan framlutande overheng. Dei er oftast relativt langsmale og med vesentlig lågare fribord enn dei nyare nordlandsbåtane. Båtane manglar ofte vaterbord og har oftast keipar av «y-type» som er fastnagla i øvste bordet. Som på nyare nordlandsbåtar og geitbåtar, men i motsetning til åfjordsbåtar, har krumstemningane tydelige lyroddar som gjev ein runda overgang mellom øvste bordgangen og stamnane. Krumstemningane, og då særlig åttringane, fikk ord på seg for å vere utrygge i grov sjø, og den hogde konstruksjonen let seg vanskelig kombinere med industriell produksjon. Dette var to vesentlige grunnar til at den nyare nordlandsbåten med høgare fribord, vaterbord, tollpinnar og hovudsaklig saga bordgangar blei utvikla.

Historie

Dei eldste oppmålte båtane

«Ranværingsbaad» — oppmålingsteikning utført av Marinen på 1800-talet, no i samlingane til Marinemuseet.

Vi kjenner ikkje til nokon bevarte båtar av den eldste typen, men i Marinemuseet i Horten finst det oppmålingstekningar utført av Marinen på 1800-talet. Der finst det dokumentert krumstemningar med krummare stemnar enn på nokon av dei bevarte båtane. Desse båtane er basert utelukkande på hogde bord, band og kne.

Dei eldste bevarte båtane

Bildegalleri

Overgangen til rettstemna nordlandsbåtar

Renessanse for krumstemningen

Størrelsar

Basert på oppmålingar av dei bevarte krumstemningane har Eldjarn/Godal (1990) sett opp desse størrelseskategoriane:

Rom Årepar Lengd (gammal alen) Lengd (nye fot) Namn Bilde Merknader
2 2 8 – 8½ 14 – 15 færing
Krumstemnings-færing utstilt i Nordlandsmuseet i Bodø.
Foto: Olve Utne (ca. 1978).
2 8 14 omrømt færing
2 9¼ ca. 16 omrømt hundromsfæring
3 3 10 – 10½ ca. 18 treroring
Gammelbukken, ein krumstemningstrerømming bygd i Rana.
4 11¼ – 11½ 19½ – 20 skottkeiping
3 el. 4? 13 – 13¾ 23 – 24 halvfjerdrømming
«Ranværsbaad» — halvfjerderoms krumstemning oppmålt av Marinen tidlig på 1800-talet.
5 5 14½ – 15 25½ – 26½ åttring
Krumstemnings-åttringen frå Misvær.
Foto: Olve Utne (2009).
6 6 15½ – 16 31 seksroring
7 19½ – 21 33½ – 36 fembøring Båtane har 6 rom; akterskotten er ekstra lang og er best forstått som skott + uinnreidd rom.

Lenkjer

Hentet fra «https://lokalhistoriewiki.no/index.php?title=Krumstemning&oldid=2034739»