Veiledere, Skribenter
2 969
redigeringer
ingen redigeringsforklaring
m (wikipuss) |
Ingen redigeringsforklaring |
||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{thumb|TGM-B.27696.jpg|Lårdal Fabrikker før brannen kring 1920.|[[Hans Tveito]]/[[Telemark Museum]]}} | <onlyinclude>{{thumb|TGM-B.27696.jpg|Lårdal Fabrikker før brannen kring 1920.|[[Hans Tveito]]/[[Telemark Museum]]}} | ||
'''[[Lårdal Fabrikker]]''' | '''[[Lårdal Fabrikker]]''' blei skipa i 1916.<noinclude><ref>Bangen, 1950. (I fylgje Bakken, 1978, vart fabrikken skipa i 1915.)</ref></noinclude> Fabrikken var ein trevarefabrikk som låg nede ved bryggja ved [[Bandak]] i [[Lårdal]] i [[Tokke kommune]].</onlyinclude> | ||
Staden der utbygginga skjedde var høveleg valt. Lårdal bryggje låg like ved, og herifrå var ikkje vegen lang til at ein kunne sende varer både nasjonalt og internasjonalt. [[Olav Torsteinsson Bakken|Olav T. Bakken]] såg tidspunktet for stiftinga som ei oppgangstid, «nett då med den store verdskrigen ende utom landegrensene, og med Noreg som eit nøytralt land som kunne eksportere fritt til kven det var av stormaktene England og Tyskland».<noinclude><ref>Bakken, 1978, s. 40.</ref></noinclude> Tømmeret fekk dei kjøpe frå Lårdal, [[Dalen (Tokke)|Dalen]] og andre nærliggjande bygder. | == Historikk == | ||
<onlyinclude>Fabrikken blei skipa som eit lutlag av [[Jon Kleve|Jon]] og [[Kjetil Kleve]]. Interessentar teikna seg for ein eller fleire lutar av 250 kr, og med ein startkapital på 1/2 million tok dei til å byggje ein kraftstasjon i [[Lårdalsåi]] i 1916<ref>Bangen, 1950, s. 31.</ref>, eit moderne sagbruk, eit høvleri, ein stor lagerbygning og ei dampturke. Kraftstasjonen var på 285 kW.<ref>Bakken, 1978, s. 40.</ref> «Sagbruksbygningen hadde ei grunnflate på 400 m² og var bygd i to høgder med dobbel sagspindel, hunkappe og elektrisk turke i 2. høgd, klyvsag, dobbeltkante og høvelmaskin i 1. høgd. Fotutan ein lagerbygnad på 600 m² grunnflate høyrer det til anlegget ein snikkarverkstad [...].»<ref>Sætherskar, 1949, s. 824.</ref></onlyinclude> | |||
{{thumb|TGM-B.27552.jpg|Arbeidarane ved sagbruket i 1916/17.|Hans Tveito / Telemark Museum}} | |||
Staden der utbygginga skjedde var høveleg valt. Lårdal bryggje låg like ved, og herifrå var ikkje vegen lang til at ein kunne sende varer både nasjonalt og internasjonalt. [[Olav Torsteinsson Bakken|Olav T. Bakken]] såg tidspunktet for stiftinga som ei oppgangstid, «nett då med den store verdskrigen ende utom landegrensene, og med Noreg som eit nøytralt land som kunne eksportere fritt til kven det var av stormaktene England og Tyskland».<noinclude><ref>Bakken, 1978, s. 40.</ref></noinclude> Tømmeret fekk dei kjøpe frå Lårdal, [[Dalen (Tokke)|Dalen]] og andre nærliggjande bygder. | |||
=== Dei fyrste åra: 1916-1930 === | === Dei fyrste åra: 1916-1930 === | ||
Frå byrjinga var det ein stor skokk arbeidarar som var knytte til fabrikken. Omsetnaden auka og drifta gjekk godt. Men sumaren 1920 vart saga og høvleriet råka av brann.<ref>I fylgje Bangen, 1950, vart fabrikken råka av brann i 1918 og bygd opp att i 1922. I fylgje Lårdal Arbeiderlag, 1985, s. 82, og Sætherskar, 1949, s. 823 brann det i 1920. Bakken, 1978, s. 40, meiner det brann i 1921.</ref> Det var Jon Kristensen (f. 1882) som budde på Solbakken som fyrst merka brannen og som fekk varsla folk. Slik fekk dei berga dampturka og den store lagerbygningen som låg like i nærleiken. Fabrikken vart bygd opp att, men kom ikkje ordentleg i drift før den skifta eigar i 1932.<ref>Bakken, 1978, s. 41, skriv at drifta heldt fram utover 1920-talet, men dette ser ikkje ut til å stemme med andre kjelder. </ref> | Frå byrjinga var det ein stor skokk arbeidarar som var knytte til fabrikken. Omsetnaden auka og drifta gjekk godt. Men sumaren 1920 vart saga og høvleriet råka av brann.<ref>I fylgje Bangen, 1950, vart fabrikken råka av brann i 1918 og bygd opp att i 1922. I fylgje Lårdal Arbeiderlag, 1985, s. 82, og Sætherskar, 1949, s. 823 brann det i 1920. Bakken, 1978, s. 40, meiner det brann i 1921.</ref> Det var Jon Kristensen (f. 1882) som budde på Solbakken som fyrst merka brannen og som fekk varsla folk. Slik fekk dei berga dampturka og den store lagerbygningen som låg like i nærleiken. Fabrikken vart bygd opp att, men kom ikkje ordentleg i drift før den skifta eigar i 1932.<ref>Bakken, 1978, s. 41, skriv at drifta heldt fram utover 1920-talet, men dette ser ikkje ut til å stemme med andre kjelder. </ref> | ||
| Linje 17: | Linje 13: | ||
=== Olav Sandåker tek over: 1930-1960 === | === Olav Sandåker tek over: 1930-1960 === | ||
{{thumb|TGM-B.27548.jpg|Lårdal Fabrikker etter brannen kring 1920.|[[Hans Tveito]] / [[Telemark Museum]].}} | |||
I 1930 kom [[Olav Sandåker]] frå [[Morgedal]] til Lårdal. Han gjorde avtale med banken om å kjøpe heile fabrikklokalet for 18 000 kr. Salet skjedde i 1932. Fabrikken var då i dårleg stand, og fleire av maskinene måtte erstattas. | I 1930 kom [[Olav Sandåker]] frå [[Morgedal]] til Lårdal. Han gjorde avtale med banken om å kjøpe heile fabrikklokalet for 18 000 kr. Salet skjedde i 1932. Fabrikken var då i dårleg stand, og fleire av maskinene måtte erstattas. | ||
Gjennom 30-åra måtte fabrikken tilsette fleire folk og delvis køyre på skift for å dekkje auka i etterspurnaden etter materialar. Ein såg at det var naudsynt å skipe ei fagforeining, og 8. september 1945 vart [[Lårdal Sag og Høvleriforeining]] skipa.<ref>Lårdal Arbeiderlag, 1985, s. 82.</ref> | Gjennom 30-åra måtte fabrikken tilsette fleire folk og delvis køyre på skift for å dekkje auka i etterspurnaden etter materialar. Ein såg at det var naudsynt å skipe ei fagforeining, og 8. september 1945 vart [[Lårdal Sag og Høvleriforeining]] skipa.<ref>Lårdal Arbeiderlag, 1985, s. 82.</ref> | ||
| Linje 22: | Linje 19: | ||
Sandåker var ein dyktig administrator, og fabrikken hadde auka omsetnad frå år til år. Fabrikken produserte ferdige bygningsmaterialar – særleg høvellast og vanleg skurlast. Den leverte materialar til dei kringliggjande bygdene, men også til Vestlandet og Setesdal. Heilt fram til 1960 dreiv Sandåker fabrikken, då [[Råmunddal Møbelfabrikk|Råmunddal Bygg og Trevare]] kjøpte den for ca. 70 000 kr. | Sandåker var ein dyktig administrator, og fabrikken hadde auka omsetnad frå år til år. Fabrikken produserte ferdige bygningsmaterialar – særleg høvellast og vanleg skurlast. Den leverte materialar til dei kringliggjande bygdene, men også til Vestlandet og Setesdal. Heilt fram til 1960 dreiv Sandåker fabrikken, då [[Råmunddal Møbelfabrikk|Råmunddal Bygg og Trevare]] kjøpte den for ca. 70 000 kr. | ||
8. desember 1977 meldte avisa "Nordisk Tidende" at Lårdal Fabrikker var konkurs. Fabrikken hadde 30 kreditorar til ei samla gjeld på tre millionar. Tokke kommune stod som garantist for eit lån på 1,5 millionar.<ref>Nordisk Tidende, 08.12.1977 | 8. desember 1977 meldte avisa "Nordisk Tidende" at Lårdal Fabrikker var konkurs. Fabrikken hadde 30 kreditorar til ei samla gjeld på tre millionar. Tokke kommune stod som garantist for eit lån på 1,5 millionar.<ref>Nordisk Tidende, 08.12.1977.</ref> | ||
Saman med Råmunddal Bygg og Trevare sysselsette sagbruket på det meste mellom 50 og 60 mann årleg.<ref>Bakken, 1978, s. 41.</ref> Fabrikken produserte "med letthet" 5000 kvm. tømmer årleg.<ref>Sætherskar, 1949, s. 824.</ref> | Saman med Råmunddal Bygg og Trevare sysselsette sagbruket på det meste mellom 50 og 60 mann årleg.<ref>Bakken, 1978, s. 41.</ref> Fabrikken produserte "med letthet" 5000 kvm. tømmer årleg.<ref>Sætherskar, 1949, s. 824.</ref> | ||
==Galleri== | |||
<gallery> | |||
Olav Sandaaker.JPG|Annonse for Lårdal Fabrikker. {{byline|O. Bangen (red.), ''Vegvisar for Lårdal og Mo herad'', Skien, 1950.}} | |||
Nr4332 (2).jpg|Lårdal Fabrikker før brannen kring 1920. {{byline|[[Hans Tveito]].}} | |||
No-nb digibok 2013111808064 0826 3.jpg|Lårdal Fabrikker på måleri av [[Olav Sandåker]]. {{byline|Johs. Sætherskar, ''Det Norske Næringsliv 4: Telemark Fylkesleksikon'', Bergen, 1949.}} | |||
Lårdal Fabrikker aksje.jpg|Aksjebrev for Lårdal Fabrikker, datert 1. mai 1918. Brevet tilhøyrde [[Georg Hoff]] frå [[Kristiania]].{{byline|[[Bruker:Per Ormestøyl|Per Ormestøyl]] (2017).}} | |||
Montering av kraftstasjon ved Lårdal Fabrikker, Hans Tveito, 1910-1930, Telemark Museum.jpg|Montering av kraftstasjonen ved Lårdal Fabrikker i 1916. {{byline|[[Hans Tveito]] / [[Telemark Museum]].}} | |||
</gallery> | |||
==Referansar== | |||
<references/> | |||
==Kjelder== | ==Kjelder== | ||
| Linje 30: | Linje 39: | ||
*Bangen, O. (red.), ''Vegvisar for Lårdal og Mo herad'', Skien, 1950. [http://urn.nb.no/URN:NBN:no-nb_digibok_2011052720007 Digital utgåve] på bokhylla. | *Bangen, O. (red.), ''Vegvisar for Lårdal og Mo herad'', Skien, 1950. [http://urn.nb.no/URN:NBN:no-nb_digibok_2011052720007 Digital utgåve] på bokhylla. | ||
*Lårdal Arbeiderlag (red.), ''Minneskrift til arbeiderrørsla i Lårdal 1904-1984'', Lårdal, 1985. [http://urn.nb.no/URN:NBN:no-nb_digibok_2014120908014 Digital utgåve] på bokhylla. | *Lårdal Arbeiderlag (red.), ''Minneskrift til arbeiderrørsla i Lårdal 1904-1984'', Lårdal, 1985. [http://urn.nb.no/URN:NBN:no-nb_digibok_2014120908014 Digital utgåve] på bokhylla. | ||
*[[Nordiske Tidende]], 8. desember 1977. [https://urn.nb.no/URN:NBN:no-nb_digavis_nordisktidende_null_null_19771208_87_49_1 Lenke] til digital utgåve på bokhylla. | |||
*Sætherskar, Johs. ''Det Norske Næringsliv 4, Telemark Fylkesleksikon'', Bergen, 1949. [http://urn.nb.no/URN:NBN:no-nb_digibok_2013111808064 Digital utgåve] på bokhylla. | *Sætherskar, Johs. ''Det Norske Næringsliv 4, Telemark Fylkesleksikon'', Bergen, 1949. [http://urn.nb.no/URN:NBN:no-nb_digibok_2013111808064 Digital utgåve] på bokhylla. | ||
[[Kategori:Tokke kommune]] | [[Kategori:Tokke kommune]] | ||