Skribenter
1 622
redigeringer
L/L Vik Båtbyggeri: Forskjell mellom sideversjoner
Hopp til navigering
Hopp til søk
→Litteratur: Kategori
m (→Om båtar og båtbygging: lenkje) |
(→Litteratur: Kategori) |
||
| (23 mellomliggende versjoner av 7 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
'''[[L/L Vik Båtbyggeri]]''' vart etablert som lutlag (aksjeselskap) i [[Høydalen (Volda)|Høydalen]] i [[Volda]] i 1946 av brørne Rasmus J. Høydalsvik (1910-2005) og Håkon J. Høydalsvik (f. 1922) og nokre mindre aksjonærar. Minst to generasjonar før desse to brørne frå Jakobgarden i Høydalsvikane dreiv med båtbygging i kombinasjon med gardsdrift og vinterfiske. | <onlyinclude><includeonly>{{thumb|Arne_Longva_setgangane 2.jpg | Fra båtbyggeriet i 1955.}}</includeonly>'''[[L/L Vik Båtbyggeri]]''' vart etablert som lutlag (aksjeselskap) i [[Høydalen (Volda)|Høydalen]] i [[Volda]] i 1946 av brørne Rasmus J. Høydalsvik (1910-2005) og Håkon J. Høydalsvik (f. 1922) og nokre mindre aksjonærar. Minst to generasjonar før desse to brørne frå Jakobgarden i Høydalsvikane dreiv med båtbygging i kombinasjon med gardsdrift og vinterfiske. | ||
Utover 1900-talet dreiv dei med båtbygging både under stabburet og i kjellaren på våningshuset i Jakobgarden. Det var helst færingar dei produserte. Rasmus Høydalsvik arbeidde ved [[Brastads Skipsbyggeri]] i [[Brattvåg]] frå 1937 for å lære å bygge større båtar, og da | Utover 1900-talet dreiv dei med båtbygging både under stabburet og i kjellaren på våningshuset i Jakobgarden. Det var helst færingar dei produserte. Rasmus Høydalsvik arbeidde ved [[Brastads Skipsbyggeri]] i [[Brattvåg]] frå 1937 for å lære å bygge større båtar, og da krigen kom flytta han attende til Høydalen og begynte å bygge båtar i naustet på garden.</onlyinclude> | ||
Dette var utgangspunktet for stiftinga av lutlaget, som dreiv omfattande med 10-15 mann i arbeid først i 1950-åra under dei gode tidene for sildefisket. Dei dreiv både nybygg, reparasjonar og ombyggingar. Men da det fisket gjekk attende, vart òg verksemda redusert. | Dette var utgangspunktet for stiftinga av lutlaget, som dreiv omfattande med 10-15 mann i arbeid først i 1950-åra under dei gode tidene for sildefisket. Dei dreiv både nybygg, reparasjonar og ombyggingar. Men da det fisket gjekk attende, vart òg verksemda redusert. | ||
{{thumb|Vik_1983.jpg| Vik Båtbyggeri, Høydalen i Volda slik det såg ut i januar 1983. Bygget midt i biletet var treverkstaden. Det var bygt i slutten av 1960 talet eller fyrst på 1970.}} | |||
==Den vanlege byggjemåten ved Vik | ==Om båtar og båtbygging== | ||
var med [[doblingspant]] og røter på kvart av desse. I Høydalen er ikkje furuskog, så all materialen var innkjøpt frå andre bygder. Storparten av materialen vart kjøpt frå [[Bjørkedalen]] i Volda, men det hende at det også vart kjøpt frå andre stader. Ikkje all material til hud er like god å arbeide med. For å hude akterskipet, treng ein material som toler godt å verte forma. Det er særleg rundt kvistebrigde ein ser at overflata vil slitne så den må låsast. | '''Den vanlege byggjemåten ved Vik''' var med [[doblingspant]] og røter på kvart av desse. I Høydalen er ikkje furuskog, så all materialen var innkjøpt frå andre bygder. Storparten av materialen vart kjøpt frå [[Bjørkedalen]] i Volda, men det hende at det også vart kjøpt frå andre stader. Ikkje all material til hud er like god å arbeide med. For å hude akterskipet, treng ein material som toler godt å verte forma. Det er særleg rundt kvistebrigde ein ser at overflata vil slitne så den må '''låsast'''. Dette kunne gjerast på ymse vis, mellom anna slik det er gjort på bilde ved sida her. Sjå dei to tvingene til høgre på bildet. | ||
{{thumb|Arne_Longva_setgangane_2.jpg | Karane til høgre er i gang med å feste planke nummer to. Dei til venstre skal ta malane for neste planke. Røyken bak skroget kjem frå den vedfyrte stimkjelen.}} | |||
Når det vart bygt på doblingspant på Vik, nytta ein ei rot på kvart av dei, i tillegg røter eller greinvinklar til andre samanbindingar. Ein trong truleg mellom 20 og 30 stk. | Når det vart bygt på doblingspant på Vik, nytta ein ei rot på kvart av dei, i tillegg røter eller greinvinklar til andre samanbindingar. Ein trong truleg mellom 20 og 30 stk. | ||
| Linje 16: | Linje 18: | ||
I akterenden vart kantraspanta bolta i eit kraftig tømmer lagt på sida av attklossingane. Her var det gjennomgåande boltar, horisontalt gjennom attklosingane og vertikalt gjennom kantraspanta. | I akterenden vart kantraspanta bolta i eit kraftig tømmer lagt på sida av attklossingane. Her var det gjennomgåande boltar, horisontalt gjennom attklosingane og vertikalt gjennom kantraspanta. | ||
Dei som hadde tinga båt, kom oftast inn til båtbyggeriet antan fredag eller laurdag. Då hadde dei med solar; dieselolje, som vart sprøytt på spanta og alt treverk. Dette vart gjort i mange omgangar utover i byggjeprosessen, også etter at huda var lagd. Dei sprøytte då ut mellom spanta i opninga over bjelkevegar. På [[Nybør]] og [[Arne Longva]], som begge var 60 fot, vart det brukt fleire hundre liter. Dette kan vera ei årsak til at desse skroga har halde seg friske etter alderen. | Dei som hadde tinga båt, kom oftast inn til båtbyggeriet antan fredag eller laurdag. Då hadde dei med solar; dieselolje, som vart sprøytt på spanta og alt treverk. Dette vart gjort i mange omgangar utover i byggjeprosessen, også etter at huda var lagd. Dei sprøytte då ut mellom spanta i opninga over bjelkevegar. På [[Nybør]] og [[MB «Arne Longva»|Arne Longva]], som begge var 60 fot, vart det brukt fleire hundre liter. Dette kan vera ei årsak til at desse skroga har halde seg friske etter alderen. | ||
Framdrifta under bygging var om lag slik: Når spanta var røyste la ein setgangane, dei tre øvste hudgangane. Etter det vart det lagt bjelkevegar med eventuell undervegar, bjelkar og garnering. Når ein byrja å leggje dekk, vart det sett opp ei form for tak, anten presenning eller bølgeblekk. Det var viktig å verne dekket mot nedbør til det var ferdig drive og smurt. I artikkelen [[Hud og dekk]] vert det forklart litt meir om dette. | Framdrifta under bygging var om lag slik: Når spanta var røyste la ein setgangane, dei tre øvste hudgangane. Under huding vert kvar hudplanke festa permanent '''berre''' i kvar ende. Resten av planken vert sett fast med [[Ord og uttrykk knytt til kravellbygging#skalmebolt|skalmebolt]]. Slik vart det gjort på heile skroget. Etter det vart det lagt bjelkevegar med eventuell undervegar, eller revisè og bjelkevegar, bjelkar og garnering. Når ein byrja å leggje dekk, vart det sett opp ei form for tak, anten presenning eller bølgeblekk. Det var viktig å verne dekket mot nedbør til det var ferdig drive og smurt. I artikkelen [[Hud og dekk]] vert det forklart litt meir om dette. | ||
Båten var ferdig huda til sommarferien, så nær som fyllingsgangane. Der stod det ope til etter ferien. Utrøna, solgangsbrisen, stod rett inn fjorden og mot båtbyggeriet. På forsommaren ga dette god turk på skroga. Dersom huda byrja å få litt smårivner av at ho turka for fort, vart det smurt eit strøk med kokt linolje. Det tetta litt på overflata, og var med å hindre bråturk. | Båten var ferdig huda til sommarferien, så nær som fyllingsgangane. Der stod det ope til etter ferien. Utrøna, solgangsbrisen, stod rett inn fjorden og mot båtbyggeriet. På forsommaren ga dette god turk på skroga. Dersom huda byrja å få litt smårivner av at ho turka for fort, vart det smurt eit strøk med kokt linolje. Det tetta litt på overflata, og var med å hindre bråturk. | ||
==Drivinga av skroget== | ==Drivinga av skroget== | ||
| Linje 39: | Linje 41: | ||
==Stålarbeid== | ==Stålarbeid== | ||
Nokre av arbeidarane sveisa, men i ein liten arbeidsstokk måtte alle kunne gjere alt. | Nokre av arbeidarane sveisa, men i ein liten arbeidsstokk måtte alle kunne gjere alt. Plate og smiarbeid kunne vera påbyrja tidleg i byggetida, men det var korleis det passa med anna arbeid som avgjorde. | ||
Stålarbeid som skulle utførast var keising, lukekarm og lugarkappe, alle tankar for drivstoff, smurning og vatn, kasse til styremaskina og alle rorbeslag. Ein smidde alle beslag til mastrer og bommar, og kjølhakar og fjørboltar. Klyss og stemneblokk høyrde også med. | |||
Det som kanskje var mest oveide var stemnejarnet; eit beslag som ligg utanpå stemnefyljaren og skulle bøyast til å gå noko bakover understemnet. Det var laga av 3 x 1,5- toms halvrundjarn. Dette jarnet var om lag seks meter langt, så det var mødeleg å få i avlen og gje jamn varme for å forme det. Seinare, når dekkshusa var komne om bord, var det galgebukkar og davitar. Det er også mange rekkverk på ein båt, som til dømes på galgedekk og rorhustak. Eit lite rekkverk på svineryggen høyrde også med. Bingstøttene i romet var laga av 3 kanaljarn sveist saman så det gav 4 spor. Desse støttene vart oftast sende til galvanisering før dei vart monterte. Alle listjarn skulle formast og borast. Det er mange detaljar som skal på plass før ein båt er ferdig, og det er mange som ikkje er oppramsa her. | Det som kanskje var mest oveide var stemnejarnet; eit beslag som ligg utanpå stemnefyljaren og skulle bøyast til å gå noko bakover understemnet. Det var laga av 3 x 1,5- toms halvrundjarn. Dette jarnet var om lag seks meter langt, så det var mødeleg å få i avlen og gje jamn varme for å forme det. Seinare, når dekkshusa var komne om bord, var det galgebukkar og davitar. Det er også mange rekkverk på ein båt, som til dømes på galgedekk og rorhustak. Eit lite rekkverk på svineryggen høyrde også med. Bingstøttene i romet var laga av 3 kanaljarn sveist saman så det gav 4 spor. Desse støttene vart oftast sende til galvanisering før dei vart monterte. Alle listjarn skulle formast og borast. Det er mange detaljar som skal på plass før ein båt er ferdig, og det er mange som ikkje er oppramsa her. | ||
Då der ikkje var kran ved båtbyggeriet, | Då der ikkje var kran ved båtbyggeriet, vart båtane sjøsette for å ta om bord motor og andre tunge kolli. Til nokre av båtane vart keisinga vinsja om bord når båten stod på byggeplassen. Det vart gjort ved å settje opp avstiva sliskar heilt om bord. På desse drog ein keisinga opp på dekk. Ein fekk då bygt opp overbygget før båten vart sjøsett. | ||
Når båten vert teken på slipp for ferdiggjering, står han ikkje i flytestilling slik som på byggestaden. Då må ein nytte ein kile på vateren for å tilpassa stigninga båten står i. | |||
Motorane vart monterte av montørar frå motorfabrikkane som leverte motoren. | Motorane vart monterte av montørar frå motorfabrikkane som leverte motoren. | ||
| Linje 54: | Linje 60: | ||
Først i 1970-åra gjekk så Vik Båtbyggeri i gang med å bygge båtar med laminerte spant, som det første på Sunnmøre. Men trebåtbygginga leid mot slutten, og sjølv om bedrifta prøvde seg med å bygge både i plast og aluminium, vart ho avvikla i 1995. | Først i 1970-åra gjekk så Vik Båtbyggeri i gang med å bygge båtar med laminerte spant, som det første på Sunnmøre. Men trebåtbygginga leid mot slutten, og sjølv om bedrifta prøvde seg med å bygge både i plast og aluminium, vart ho avvikla i 1995. | ||
== | ==Båtlista på Vik== | ||
Oversikt på nokre av båtane som er bygde eller reparerte ved Vik båtbyggeri. Opplysningar henta frå «Fortegnelse over Merkepliktige Norske Fiskefarkoster» vert sett i tabellen forkorta til F.reg og årstal, dersom plass. Båtar bygde før 1970, om ikkje anna er nemnt, er bygde på dublingspant og som kravelte kryssarar. Etter kvart vert det lagt inn opplysningar lenkja til namnet på båten. Difor treng ein opplysningar frå publikum, så ta kontakt. | Oversikt på nokre av båtane som er bygde eller reparerte ved Vik båtbyggeri. Opplysningar henta frå «Fortegnelse over Merkepliktige Norske Fiskefarkoster» vert sett i tabellen forkorta til F.reg og årstal, dersom plass. Båtar bygde før 1970, om ikkje anna er nemnt, er bygde på dublingspant og som kravelte kryssarar. Etter kvart vert det lagt inn opplysningar lenkja til namnet på båten. Difor treng ein opplysningar frå publikum, så ta kontakt. | ||
''Ved å klikke på båtnamn med blå farge, i lista under, kjem du til båt du kan lese meir om.'' Nokre årstal er vanskeleg å dokumentere. | |||
{| class="wikitable" | {| class="wikitable" | ||
|- | |- | ||
| Linje 105: | Linje 113: | ||
| F.reg 1958 | | F.reg 1958 | ||
| Alf Reidar Nilsen, Kjøllefjord | | Alf Reidar Nilsen, Kjøllefjord | ||
|- | |||
| [[MB «Safir»|Safir]] M-44-B | |||
| 1947, kravellbygd Mkr | |||
| 34,3/11,3/5,1 | |||
| L/L Vik | |||
| Volda/1947/22 | |||
| F.reg 1950 | |||
| Peter J. Hessen m.fl. Hessa pr. Ålesund | |||
|- | |- | ||
| [[MB «Sigfred»|Sigfred]] N-20-BR | | [[MB «Sigfred»|Sigfred]] N-20-BR | ||
| Linje 233: | Linje 249: | ||
==Kjelder== | ==Kjelder== | ||
*[[Fiskeriregisteret|Fortegnelse over Merkepliktige Norske Fiskefarkoster]] | *[[Fiskeriregisteret|Fortegnelse over Merkepliktige Norske Fiskefarkoster]] | ||
*[[Bruker: Magnar Høydal|Magnar Høydal]]: Eiga arbeidserfaring frå [[L/L Vik Båtbyggeri]] | |||
===Bilde=== | ===Bilde=== | ||
| Linje 241: | Linje 257: | ||
* Høidal, Eldar. 2007. ''[[Voldasoga|Busetnadssoga for Volda]]'' bd 3, s. 16-19. | * Høidal, Eldar. 2007. ''[[Voldasoga|Busetnadssoga for Volda]]'' bd 3, s. 16-19. | ||
[[Kategori: Båtbygging | {{DEFAULTSORT:Vik Båtbyggeri}} | ||
[[Kategori: | [[Kategori: Båtbygging]] | ||
[[Kategori: Etableringer i 1946]] | [[Kategori:Næringsliv]] | ||
[[Kategori: Opphør i 1995]] | [[Kategori:Volda kommune]] | ||
[[Kategori: | [[Kategori:Etableringer i 1946]] | ||
[[Kategori:Opphør i 1995]] | |||
[[Kategori:Høydalen (Volda)]] | |||
{{artikkelkoord|62.07536|N|6.22081|Ø}} | |||
{{F2}} | |||