Skribenter
95 108
redigeringer
korr og lenkefiks
m (→Grini og Sachsenhausen: korr) |
(korr og lenkefiks) |
||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{thumb|Lars Moen (1885-1964).jpg|Lars Moen på veg heim att frå [[Sachsenhausen]] i 1945.|''[[Årbok for Gudbrandsdalen|Årbok for Gudbrandsdalen 1964]]'', side 25. }}'''[[Lars Moen|Lars Magnus Moen]]''' (fødd i [[Lesja]] [[29. november]] [[1885]], død på Lillehammer fylkessjukehus 22. april 1964) var skreddar og politikar. Han var «husmannsguten som kom til kongens bord» idet han vart kyrkje- og undervisningsminister under statsministrane [[Einar Gerhardsen]] og [[Oscar Torp]], i åra frå 1948 til 1953. Som stortingsmann og statsråd gjorde Moen mykje for å betre skulestellet i landet. Mellom anna gjorde han fyrste opptakten til den niårige grunnskulen. I hans statsrådstid vart ei rad viktige kulturinstitusjonar grunnlagde som gjorde mykje til å demokratisere tilgangen til kulturtilbod, geografisk og sosialt. Han skreiv nynorsk, og hadde på lang sikt eit ønske om språkleg samling i landet. Under krigen vart han arrestert for motstand mot regimet, og sat tre og eit halvt år i [[konsentrasjonsleir]].</onlyinclude> | <onlyinclude>{{thumb|Lars Moen (1885-1964).jpg|Lars Moen på veg heim att frå [[Sachsenhausen]] i 1945.|''[[Årbok for Gudbrandsdalen|Årbok for Gudbrandsdalen 1964]]'', side 25. }}'''[[Lars Moen|Lars Magnus Moen]]''' (fødd i [[Lesja]] [[29. november]] [[1885]], død på Lillehammer fylkessjukehus 22. april 1964) var skreddar og politikar. Han var «husmannsguten som kom til kongens bord» idet han vart [[Kirke- og undervisningsdepartementet|kyrkje- og undervisningsminister]] under statsministrane [[Einar Gerhardsen]] og [[Oscar Torp]], i åra frå 1948 til 1953. Som stortingsmann og statsråd gjorde Moen mykje for å betre skulestellet i landet. Mellom anna gjorde han fyrste opptakten til den niårige grunnskulen. I hans statsrådstid vart ei rad viktige kulturinstitusjonar grunnlagde som gjorde mykje til å demokratisere tilgangen til kulturtilbod, geografisk og sosialt. Han skreiv nynorsk, og hadde på lang sikt eit ønske om språkleg samling i landet. Under krigen vart han arrestert for motstand mot regimet, og sat tre og eit halvt år i [[konsentrasjonsleir]].</onlyinclude> | ||
== Familie og sosial bakgrunn == | == Familie og sosial bakgrunn == | ||
| Linje 26: | Linje 26: | ||
Frå 1946 var Moen formann i kyrkje- og skulekomiten på Stortinget. Han var samstundes sekretær i Stortinget og medlem i styret av og sekretær i stortingsgruppa til Arbeidarpartiet. | Frå 1946 var Moen formann i kyrkje- og skulekomiten på Stortinget. Han var samstundes sekretær i Stortinget og medlem i styret av og sekretær i stortingsgruppa til Arbeidarpartiet. | ||
Sommaren 1948 gjekk han inn i regjeringa som kyrkje- og undervisningsminister. Han tok over etter [[Kaare Fostervoll]], som da hadde vorte utnemnd til kringkastingssjef. | Sommaren 1948 gjekk han inn i regjeringa som [[Kirke- og undervisningsdepartementet|kyrkje- og undervisningsminister]]. Han tok over etter [[Kaare Fostervoll]], som da hadde vorte utnemnd til [[Norsk_Rikskringkasting#Kringkastingssjefer|kringkastingssjef]]. | ||
=== Skulevesenet === | === Skulevesenet === | ||
På skulesektoren er det særleg to område som kom i fokus for Moen: | På skulesektoren er det særleg to område som kom i fokus for Moen: ''lov om spesialskoler'' av 1951, som sameina i ei og same lov bestemmelsar for fem ulike spesialskuleslag. Alt frå lenge før krigen hadde Lars Moen vore oppteken av det offentlege ansvaret for vanskelegstilte og handicappa born. Han var formann i den departementsoppnemnde nemnda for [[skolehjem|skuleheimane]]. Det var kombinerte skular og barneheimar for born som hadde vore utsett for omsorgssvikt eller som av andre grunnar gjorde dei lite eigna for det vanlege skulestellet. Nemnda kom med forslag til ei omorganisering av dette spesialskuleslaget som var oppretta i 1939. | ||
I 1953 fremma departementet under Lars Moen stortingsmelding nr. 9 1953, som la fram retningslinjer for utbygging av dei allmenndannande skulane frå grunnskulenivået og oppover til og med gynmnaset/vidaregåande. Forslaget inkluderte opplegg til ei stipendordning. Eit konkret resultat av meldinga var [[Lov om forsøk i skolen]] og [[Forsøksrådet for skoleverket|Forsøksrådet]]. Alt dette peikte framover mot den nye skulelova av 1959, som gav lovheimelen for innføring av obligatorisk niårig grunnskule. | I 1953 fremma departementet under Lars Moen stortingsmelding nr. 9 1953, som la fram retningslinjer for utbygging av dei allmenndannande skulane frå grunnskulenivået og oppover til og med gynmnaset/vidaregåande. Forslaget inkluderte opplegg til ei stipendordning. Eit konkret resultat av meldinga var [[Lov om forsøk i skolen]] og [[Forsøksrådet for skoleverket|Forsøksrådet]]. Alt dette peikte framover mot den nye skulelova av 1959, som gav lovheimelen for innføring av obligatorisk niårig grunnskule. | ||
=== Kunst og kultur, opplysnings- og ungdomsarbeid === | === Kunst og kultur, opplysnings- og ungdomsarbeid === | ||
Kaare Fostervoll hadde lagt grunnlaget for fleire viktige kulturinstitusjonar i statsrådstid, medan Lars Moen var den som førde sakene i mål da han overtok som statsråd. [[Riksteateret]] kom i gang frå 1949, [[Norsk bygdekino]] året etter. Moen tok initiativ til [[Riksgalleriet]], instituert i 1952. [[Statens teaterskole|Statens teaterskule]] vart planlagt og sett i gang, og dei fyrste løyvingane til operaen i [[ | Kaare Fostervoll hadde lagt grunnlaget for fleire viktige kulturinstitusjonar i statsrådstid, medan Lars Moen var den som førde sakene i mål da han overtok som statsråd. [[Riksteateret]] kom i gang frå 1949, [[Norsk bygdekino]] året etter. Moen tok initiativ til [[Riksgalleriet]], instituert i 1952. [[Statens teaterskole|Statens teaterskule]] vart planlagt og sett i gang, og dei fyrste løyvingane til operaen i [[Folketeaterbygningen]] kom på statsbudsjettet. Moen sat seinare i mange år som representant for departementet i styret for [[Den Norske Opera & Ballett|Den Norske Opera]]. Noregs [[Universitetet i Bergen|andre universitet]] kom i gang i Bergen 1948. [[Norges forskningsråd|Norges allmennvitenskapelige forskningsråd]] og [[Norges forskningsråd|Norges landbruksvitenskapelige forskningsråd]] vart båe skipa i 1949. [[Statens bibliotektilsyn]] vart gjort til direktorat med eit meir omfattande arbeidsområde enn tidlegare. | ||
[[Statens ungdoms- og idrettskontor]] (STUI)vart oppretta, og idrettssakene overført dit frå Sosialdepartementet. Dette var truleg spira til det som frå 1970-talet skulle bli kalla det utvida kulturomgrepet. Det er innbaka i dette sitatet frå stortingsproposisjonen som Moen la fram om stønad til organisert ungdomsarbeid og fritidskultur: | [[Statens ungdoms- og idrettskontor]] (STUI)vart oppretta, og idrettssakene overført dit frå Sosialdepartementet. Dette var truleg spira til det som frå 1970-talet skulle bli kalla det utvida kulturomgrepet. Det er innbaka i dette sitatet frå stortingsproposisjonen som Moen la fram om stønad til organisert ungdomsarbeid og fritidskultur: | ||