276 671
redigeringer
m
Robot: Erstatter kategorien Kulturminner med Tekniske og industrielle kulturminner
(koordinatfesting) |
m (Robot: Erstatter kategorien Kulturminner med Tekniske og industrielle kulturminner) |
||
| (18 mellomliggende versjoner av 8 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{thumb|Verket1963.jpg|Lesjaverk 1963 med den freda hovudbygninga frå 1734|Widerøe's Flyveselskap}}'''[[Lesja jernverk]]''' vart oppretta med tildelinga av privilegiet på jernverksdrift i Lesja hovedsokn til [[Jørgen Fillipsen]] og [[Joachim Irgens (1611–1675)|Joachim Irgens]] i [[1660]]. Drifta kom gradvis i gang i åra etter etableringa. [[Lesjaskogsvatnet]] vart oppdemt i begge endar for å skaffe vasskraft til verksanlegget, som vart bygd opp i austre enden av vatnet. Ved anlegget kom det etter kvart [[masomn]] og [[Leksikon:Hammer|stangjernshammar]]. Også i [[Håmårfossen]] i [[Rauma (elv)|Rauma]] nedafor [[Kvam]]sgardane vart det bygd stangjernshammar, truleg så tidleg som i 1670-åra. | <onlyinclude>{{thumb|Verket1963.jpg|Lesjaverk 1963 med den freda hovudbygninga frå 1734.|[[Widerøe's Flyveselskap]]}}'''[[Lesja jernverk]]''' vart oppretta med tildelinga av privilegiet på jernverksdrift i Lesja hovedsokn til [[Jørgen Fillipsen]] og [[Joachim Irgens (1611–1675)|Joachim Irgens]] i [[1660]]. Drifta kom gradvis i gang i åra etter etableringa. [[Lesjaskogsvatnet]] vart oppdemt i begge endar for å skaffe vasskraft til verksanlegget, som vart bygd opp i austre enden av vatnet. Ved anlegget kom det etter kvart [[masomn]] av såkalt vallonsk type og [[Leksikon:Hammer|stangjernshammar]]. Også i [[Håmårfossen]] i [[Rauma (elv)|Rauma]] nedafor [[Kvam]]sgardane vart det bygd stangjernshammar, truleg så tidleg som i 1670-åra. | ||
Malmen vart funne fleire stader over [[Lesjaskogen]]: ved [[Slettom]] og i [[Gruvlie]] mellom [[Brandlie]] og dei gamle gardane i [[Nørdre Verket]]. Malmen frå Gruvlie vart køyrt ned til [[Bryggja på Lesjaskogen|Bryggja]] og transportert derfrå til masomnen ved hjelp av lektarar sommarstid og med slede på isen om vinteren.</onlyinclude> {{thumb|Gruvlie.gif|Gruvene drive av Lesja jernverk ved Slettom og i Gruvlie på 16- og 1700-talet.}} Høgste gruva var [[Fjellgruva]], som skal ha vore den høgste jerngruva i Noreg, over 900 moh. Malmgangane var ustabile, så verket var ute av drift i fleire periodar. Eit særtrekk ved malmen frå Lesja jernverk var at han var rik på krom og dermed ikkje eigna som støpejern, men desto betre til stangjern. Ein betydeleg del av produksjonen skal derfor ha gått til skipsnaglar. Hovuddelen av vart eksportert over [[Veblungsnes]] ved [[Romsdalsfjorden]]. Transporten ned [[Romsdalen]] var krevjande og kostbar.{{thumb|Masomnen Lesja jernverk.jpg|Masomnen i 2010|Arnfinn Kjelland}} | Malmen vart funne fleire stader over [[Lesjaskogen]]: ved [[Slettom]] og i [[Gruvlie]] mellom [[Brandlie]] og dei gamle gardane i [[Nørdre Verket]]. Malmen frå Gruvlie vart køyrt ned til [[Bryggja på Lesjaskogen|Bryggja]] og transportert derfrå til masomnen ved hjelp av lektarar sommarstid og med slede på isen om vinteren.</onlyinclude>{{thumb|Gruvlie.gif|Gruvene drive av Lesja jernverk ved Slettom og i Gruvlie på 16- og 1700-talet.}} Høgste gruva var [[Fjellgruva]], som skal ha vore den høgste jerngruva i Noreg, over 900 moh. Malmgangane var ustabile, så verket var ute av drift i fleire periodar. Eit særtrekk ved malmen frå Lesja jernverk var at han var rik på krom og dermed ikkje eigna som støpejern, men desto betre til [[stangjern]]. Ein betydeleg del av produksjonen skal derfor ha gått til skipsnaglar. Hovuddelen av vart eksportert over [[Veblungsnes]] ved [[Romsdalsfjorden]]. Transporten ned [[Romsdalen]] var krevjande og kostbar.{{thumb|Masomnen Lesja jernverk.jpg|Masomnen i 2010|Arnfinn Kjelland}} | ||
På sørsida av vatnet ligg Stellsteinberget, der verket henta stein til innvendig foring av masomnen. | På sørsida av vatnet ligg Stellsteinberget, der verket henta stein til innvendig foring av masomnen. | ||
| Linje 10: | Linje 10: | ||
[[Anders Beer Wilse]] fotograferte på Lesja jernverk i 1919: | [[Anders Beer Wilse]] fotograferte på Lesja jernverk i 1919: | ||
: | :Restane av masomnen. {{nb.no|NBN:no-nb_foto_NF_W_21011}}. | ||
:Hovudbygninga på Verket, bygd 1734, freda. {{nb.no|NBN:no-nb_foto_NF_W_21010}}. | |||
==Eigarar av verket: | ==Eigarar av verket: == | ||
*[[Jørgen Fillipsen]] var eine- eller medeigar i verket 1660-1687<br /> | *[[Jørgen Fillipsen]] var eine- eller medeigar i verket 1660-1687<br /> | ||
*[[Joacim Irgens (1611–1675)|Joacim Irgens]] var medeigar 1660-1674<br /> | *[[Joacim Irgens (1611–1675)|Joacim Irgens]] var medeigar 1660-1674<br /> | ||
| Linje 20: | Linje 20: | ||
*[[Jens Hansen Collin]] kjøpte 1/4 av verket i 1693<br /> | *[[Jens Hansen Collin]] kjøpte 1/4 av verket i 1693<br /> | ||
*[[Christen Wernersen]] åtte 1/2 verket 1696-1701<br /> | *[[Christen Wernersen]] åtte 1/2 verket 1696-1701<br /> | ||
*[[Herman Treschow]] kjøpte 1/4 av verket i 1693 og resten i 1701<br /> | *[[Herman_Treschow_(1665–1723)|Herman Treschow]] kjøpte 1/4 av verket i 1693 og resten i 1701<br /> | ||
*[[Reinholdt | *[[Reinholdt Heinrichsson Ziegler]] kjøpte verket i 1710<br /> | ||
*[[Johan Henrik Ziegler]] fekk truleg halve verket ved skifte etter faren, selde resten 1747 til Lobes<br /> | *[[Johan Henrik Ziegler]] fekk truleg halve verket ved skifte etter faren, selde resten 1747 til Lobes<br /> | ||
*[[Lars Lobes]] gift 1730 med enkja etter Reinholdt Ziegler, overtok verket, eineeigar frå 1747<br /> | *[[Lars Lobes]] gift 1730 med enkja etter Reinholdt Ziegler, overtok verket, eineeigar frå 1747<br /> | ||
| Linje 29: | Linje 29: | ||
*[[Albert Angel Irgens]], son til Pål Irgens, åtte verket m.a. i 1799<br /> | *[[Albert Angel Irgens]], son til Pål Irgens, åtte verket m.a. i 1799<br /> | ||
*[[Jonas Wohl]] kjøpte verket i 1800<br /> | *[[Jonas Wohl]] kjøpte verket i 1800<br /> | ||
*[[Johan | *[[Johan Friedrich Wilhelm von Haffner]] kjøpte verket av Wohl i 1804, og selde garden, jord og skog i 1812 til [[Tore Olsson]] frå [[Bottem]]. | ||
==Bilde knytt til verket== | |||
<gallery> | |||
Bilde:LesjaskogChurch postcard.jpg|Den gamle verkskyrkja kring 1915. | |||
Bilde:Benk4Lesjaskog.jpg|Benken til snikkarane, gruvearbeidarane og «klensmedene» i den gamle verkskyrkja. | |||
Bilde:Fjellgruva1991.jpg|Fjellgruva i 1991. | |||
Bilde:Lesjaverk, Oppland - Riksantikvaren-T122 01 0034.jpg|Masomnen og hovudbygninga på 1920-talet. | |||
Bilde:Håmårfossen.jpg|Håmårfossen nedanfor Kvamsgardane, der verket hadde stangjernshammar. | |||
</gallery> | |||
==Litteratur== | ==Litteratur== | ||
*Berg, Per Sigmund 1968: ''Lesja Jernverks Historie''. Hovedoppgave i historie. Universitetet i Oslo. Trykt i [[Årsskrift for Lesja historielag]] (utan fotnotar) 1983-1986. | *Berg, Per Sigmund 1968: ''Lesja Jernverks Historie''. Hovedoppgave i historie. Universitetet i Oslo. Trykt i ''[[Årsskrift for Lesja historielag]]'' (utan fotnotar) 1983-1986. | ||
*[[Bruker:Arnfinn_Kjelland|Kjelland, Arnfinn]] 1987: ''[[Bygdebok for Lesja]] bd. 1. Gards- og slektshistorie for Lesjaskogen'' s. 166-167, 444-446, 523-526 og 572-579. | **1983: ''Årsskrift for Lesja historielag''. 1983. {{nb.no|NBN:no-nb_digitidsskrift_2019031481156_001|=side 11}}. | ||
**1984: ''Årsskrift for Lesja historielag''. 1984. {{nb.no|NBN:no-nb_digitidsskrift_2020013181229_001|=side 9}}. | |||
**1985: ''Årsskrift for Lesja historielag''. 1985. {{nb.no|NBN:no-nb_digitidsskrift_2019031481152_001|=side 11}}. | |||
**1986: ''Årsskrift for Lesja historielag''. 1986. {{nb.no|NBN:no-nb_digitidsskrift_2020013181231_001|=side 12}}. | |||
*[[Bruker:Arnfinn_Kjelland|Kjelland, Arnfinn]] 1987: ''[[Bygdebok for Lesja]] bd. 1. Gards- og slektshistorie for Lesjaskogen'' s. 166-167, 444-446, 523-526 og 572-579. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2013091224006}}. | |||
{{f2}} | {{f2}} | ||
{{artikkelkoord|62.18904293|N|8.5428275|Ø}} | |||
{{nn}} | |||
[[Kategori:Jernverk]] | [[Kategori:Jernverk]] | ||
[[Kategori: | [[Kategori:Tekniske og industrielle kulturminner]] | ||
[[Kategori | [[Kategori:Lesja kommune]] | ||
[[Kategori:Lesjaverk]] | [[Kategori:Lesjaverk]] | ||
[[Kategori:Lesja jernverk| ]] | |||
[[Kategori:Etableringer i 1660]] | [[Kategori:Etableringer i 1660]] | ||
[[Kategori:Opphør i 1812]] | [[Kategori:Opphør i 1812]] | ||