Lokal språkstrid: Forskjell mellom sideversjoner

Med den norske språkstriden meiner me her primært striden mellom dei to skriftspråka som i dag offisielt heiter [[nynorsk]] og [[bokmål]] (tidlegare [[landsmål]] og [[riksmål]] eller [[dansk-norsk]]). Men ein skal òg vera klar over at det i periodar har vore sterk strid mellom ulike interne variantar av dei to skriftspråka, noko som også har fått uttrykk på lokalplan. (Sjå [[Østlandsk reisning]].)

==Fire hovudfasar==

I mange lokalsamfunn vil ein ikkje finna spor etter målsaka i denne fasen. Og i den grad ein finn det, vil det primært vera knytt til einskildpersonar eller små miljø. Di meir interessante er det då dei spora ein måtte finna etter lokal språkstrid eller språkengasjement. Sjansane vil vera størst for å finna det i lærarkrinsar, og i organisasjonar som samtale- og leseforeiningar, skyttarlag og venstreforeiningar då dei vart organiserte kring riksrettsstriden (1884).  

I bygdene kan ein i denne fasen byrja å finna lærarar som ambassadørar for målsaka. Det er då interessant kvar dei har fått desse ideane frå. Ofte kan dei følgjast attende til ein lærarskule eller ein folkehøgskule.  

<blockquote>

</blockquote>

Etter ein kvass lokal språkstrid vart folkeskulen i Odda hausten 1914 delt i ei riksmålsavdeling og ei landsmålsavdeling. Dette vart opphavet til ordninga med språklege parallellklassar, som vart formalisert av Stortinget gjennom eit tillegg til målparagrafane i skulelovene i desember 1917.<ref>Hoel 2011, s. 255ff</ref> Etter dette kunne eit språkleg mindretal (etter kvart fastslege til minst 10 elevar) krevja klassedeling på språkleg grunnlag. Dette har vore ei mykje nytta ordning heilt fram til i dag for å sikra språklege mindretalsrettar i grunnopplæringa.

===Kyrkja===

===Lokalstyring===

Det finst døme frå andre halvdel av 1870-åra på lokale målfolk som nytta nynorsk i kommunale dokument og møtebøker (Gausdal, Hylestad i Setesdalen). I dei tilfella reagerte amtmenn og departement med å nekta å svara på brev på nynorsk, og å godkjenna offentlege protokollar skrivne på nynorsk. Med jamstellingsvedtaket måtte staten tola kommunal nynorskbruk, men det hende framleis at embetsmenn reagerte, og bruken var marginal før hundreårsskiftet.<ref>Lilleholt 1981, s. 383ff</ref>

===Aktørar===

I mange tilfelle vil ein likevel ikkje koma så langt med denne innfallsvinkelen, særleg ikkje i ein tidleg fase. I den grad målreisingsarbeidet skjedde gjennom formelle organisasjonar, var det før ca 1920 i langt større grad gjennom ungdomslag enn gjennom lag som kalla seg ’mållag’. Det fanst kring hundreårsskiftet rundt rekna ti gonger så mange ungdomslag som mållag. Noregs Mållag vart fyrst skipa i 1906, og ein må fram til mellomkrigstida før organisasjonen var så sterk at han fekk ei leiande rolle i målarbeidet også lokalt. Det var eit resultat av ei systematisk organisasjonsbygging frå kring 1913-14, som mellom anna innebar oppbygging av eit titals regionale [[målkontor]] gjennom mellomkrigstida som skulle ha regionale leiings- og samordningsfunksjonar.

Den viktigaste inngangen vil her ofte vera lærarane og lærarmiljøa. Mange av lærarskulane vart mot slutten av 1800-talet og inn på 1900-talet viktige distriktssentrum for målarbeidet der bygdeungdom var ideologisk vekte for målsaka. Dei som vart lærarar, hadde gjerne òg møtt målsaka på folkehøgskular eller amtsskular. I lærarbiografiane kan det såleis liggja viktige spor til korleis målsaka og landsmålet kom inn i eit lokalmiljø. I leksikonartiklar om lærarar er det såleis svært nyttig om ein frå med kva skular dei har gått på.  

*Lilleholt, Kåre. (1981). Nynorsk i offentleg målbruk. I ''Målreising i 75 år. Noregs mållag 1906-1981'' (s. 383-407). Oslo: Fonna forlag.

*Støylen, Andreas. (1955). ''Målparagrafen i folkeskolelovene.'' Oslo: Noregs boklag.

[[Kategori:Metode]]

[[Kategori:Norsk språk]]