Lom og Skjåk realskule: Forskjell mellom sideversjoner

== Namnet ==

Skulen vart vart sett i gang som Skjåk private millomskule hausten 1935, og skifta etter kort tid namn til Lom og Skjåk private mellomskule.  

Det er uvisst når Lom og Skjåk realskule vart det offisielle namnet, truleg var det under eller snart etter krigen. Skulen er oppført i [[statskalenderen]] frå 1950. Der har han det fyrste året namnet «Lom og Sjåk [sic!] skole». Frå og med 1951 til og med 1965 er innførsla «Lom og Skjåk kommunale høgre allmenskole», men dette er truleg berre styresmaktenes måte å plassere skulen på i systemet, ikkje nødvendigvis skulens eige offisielle namn. Frå og med 1966 står det også i statskalenderen Lom og Skjåk realskule.

== Skulens plass i utdanningssystemet ==

Lom og Skjåk realskule var frå starten av eit toårig tilbod som bygde på sjuårig folkeskule og eitt års [[framhaldsskule]]. Lenge var det også opptaksprøver for å kome inn. Frå andre halvparten av 1950-åra (1956?) vart tilbodet utvida med eit tredje år. På den tida byrja dei fleste elevane på realskulen direkte etter endt folkeskule (utan framhaldsskule).  

Skulen fekk ikkje eksamensrett før i 1950. Til da gjekk  elevane opp som privatistar ved [[Hamar katedralskole]]. Fram til 1940 reiste elevane til Hamar for å ta eksamen, frå da av (krigsvåren 1940) kom sensorane oppover.

   

== Privatskulen i Skjåk ==

=== Oppstarten ===

Det er ikkje heilt på det reine kven som tok initiativet til tiltaket. Blant dei mest sentrale pådrivarane var iallfall lærar [[Kristian Gerhard Wågen]] og heradskasserar løytnant [[Bjarne Marstein]]. Marstein står som underskrivar under ein søknad om støtte frå kommunen i oktober 1935. Wågen, som hadde byrja som lærar i Skjåk i 1919, hadde hausten 1934 vendt attende til bygda etter fleire år utanbygds og i Amerika. Det blir fortalt at framståande folk i bygda – [[Ola Aanstad]] og [[Per Stensgård]] blir nemnde - hadde teke intiativ til å få Wågen til Skjåk att, nettopp med det føremålet å styrke skuletilbodet der. Wågen skal i følgje same kjelde ha gått gjennom siste års eksamensresultat frå folkeskulane i Lom og Skjåk og personleg oppmoda dei flinkaste til å søkje om opptak på den nye skulen.<ref>Teigum, A. 2006</ref>.

=== Skulepengar og offentlege tilskot ===

Frå starten sytte Skjåk kommune for gratis rom i Marlo skulehus, inklusive ljos, brensel og reinhald. Kommunen støtta også på andre måtar opp om tiltaket. Alt frå fyrste året løyvde kommumestyret midlar til to friplassar for «eigelaus gåverik ungdom», ein for [[Nordberg (Skjåk)|Nordberg]] og ein for hovudsoknet. I søknaden om dette til heradsstyret blir det opplyst at ein friplass ville koste om lag kr. 200. Ved oppstarten det andre året gav lærarane ved skulen ein friplass i tillegg til dei to kommunale.<ref>Laagen 8.9.1936</ref>  

Elevane elles betalte skulepengar, i følgje ei minneoppteikning kr. 25,- i månaden i byrjinga.<ref>Teigum, A. 2006.</ref> På eit tidspunkt under krigen, da skulen var flytta til Lom, vart kommunane samde om at elevar frå Skjåk skulle betale 15 kroner månaden i skulepengar og 20 kroner i månaden for skulebussen, medan lomselevane skulle betale same samla sum på kroner 35, men da med heile summen som skulepengar.<ref>Teigum, A. 2006.</ref>  

Det er ikkje på det reine kor vidt skulen heilt frå fyrst av mottok tilskot frå det offentlege til lærarlønningar, men det må i alle høve kome til nokså snart. Skulepengane aleine må ha vore i knappaste laget til føremålet.

=== Skuleråd, styrar og lærarar ved «millomskulen» ===

Det var oppretta eit råd for skulen, som bestod av Bjarne Marstein, sokneprest [[Nils Andber]]g, lærar [[Thorstein Eggum]], lærar [[Olav Austin]] og K. Grimstad (Lom). Eggum og Austin var oppnemnde av Skjåk kommune, dei andre var foreldrevalde. Frå fyrst av var Marstein formann, sidan var det Andberg.<ref>Gudbrd. 15.10.1935, 26.10.1935, 31.10.1935</ref>

=== Dei fyrste kulla ===

13 elevar hadde gjennomført fyrste året, altså dei som utgjorde skulens andre kull. Det tredje kullet tok til hausten 1938 med 14 elevar.<ref>Laagen 9.9.1938</ref>)

=== Krigsvåren ===

I mai 1940 rekvirerte tyskarane Marlo skulehus. Realskulen fekk da provisoriske lokale i Gjeilo skulehus. Berre sju elevar skal ha fullført eksamen det året (skulens fjerde kull), alle frå Skjåk. Dei hadde skriftleg eksamen i bedehuset i Skjåk, og munnleg i kommunehuset i Marlo.  

== Realskulen i Lom ==

=== Samarbeid mellom bygdene ===

Frå hausten 1940 tok skulen til att, nå i Lom. Planen var at den i framtida skulle ambulere med to år i Lom og to år i Skjåk, men skulen vart verande permanent i Lom.

I namnet var skulen framleis privat. Men reelt sett var kommunane sterkt engasjerte, og Skjåk kommune hadde vore det alt sidan starten i 1935.  

I mars 1941 tok styret for realskulen opp att tanken om ein interkommunal toårig realskule for Ottadalen, «bygt på Lom og Skjåk private realskole», som det heiter i avisreferatet.<ref>Laagen 29.3.1941</ref> Styret hadde  vendt seg til skulestyra i Skjåk, Lom og Vågå i saka. Det som til slutt kom ut av drøftingane, var at Lom og Skjåk realskule fekk permanent tilhald i Lom.  

Frå og med at skulen er oppført i statskalenderen frå 1950 er er det klårt at det dreiar seg om ein offentleg,  interkommunal institusjon. Og ein kan slå fast at skulen har hatt eit sterkt kommunalt preg heilt frå starten av i Skjåk i 1935, i og med at kommunen stod for lokale og finansierte friplassar, men derimot ikkje lærarløn.

   

=== Lærarar i Lom ===

=== Grønruss ===

På 1950- og 1960-talet feira avgangsklassene avslutta skulegang som «grønruss». Det tok truleg til i fyrste halvparten av 1950-talet. Fleire frå kullet frå 1955 kan iallfall fortelje at dei var russ.<ref>Munnleg opplysning frå Audun Gjengedal til Hans P. Hosar sommaren 2011.</ref> Sidan vart det tradisjon med russerevy. Natt til 17. mai køyrde grønrussen rundt i bygdene og hengde opp plakatar med humoristiske, gjerne sterkt sarkastiske kommentarar til folk og forhold i samtida. Også ein skuletur vart gjerne gjennomført siste året. Grønrussen 1955 var til dømes i Oslo. Seinare var København fleire gonger reisemålet.

== Gymnasklasse under krigen ==

Tilknytta realskulen i Lom vart det i 1943 også sett i gang eit toårig gymnasopplegg. Det tok til med ei klasse på 9-11 elevar. Frå fyrst av heldt dei til i lokale som Lom og Skjåk sparebank stilte til disposisjon i påvente av ledige klasserom på Loar.  

Elevane tok eksamen artium som privatistar. Rektor var felles for gymnaset og realskulen (Gjengedal), og lektorstaben var venteleg også overlappande ved dei to skuletrinna.

== Referansar ==

*Kolden, Jon: ''Bygdabok for Lom'', bind 3.

*''Laagen'' 8.9.1936, 9.9.1938

*Steinbakke, Torstein: «Skulestellet i Skjåk», i ''Skjåk'' . Utgjeve i høve bygdajubileet 1966, Skjåk kommune 1966

*Teigum, Amund: Notat om historia til mellomskulen og gymnaset i Lom og Skjåk, 2006, kopi i bygdebokarkivet.

*Wågen, Erling: ''Anna Julie – min mor. 2003''. Livsminne, mangfaldiggjort og distribuert til familie og andre interesserte.

[[Kategori:Middel- og realskole]]

[[Kategori:Etableringer i 1935]]

[[Kategori:Opphør i 1968]]

{{F1}}