276 671
redigeringer
m
Robot: Legger til {{ikke koord}}
(→Litteratur og kjelder: tillegg) |
m (Robot: Legger til {{ikke koord}}) |
||
| (13 mellomliggende versjoner av 5 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{thumb|GrenaderrulleLesja1773.jpg|Framsida på ei militær rulle frå 1775.}} | <onlyinclude>{{thumb|GrenaderrulleLesja1773.jpg|Framsida på ei militær rulle frå 1775.}} | ||
'''[[Militær rulle]]''' er ei nemning på dei listene over offiserar og mannskap som militære avdelingar har ført i alle fall sidan midten på 1600-talet. I nyare tid fekk kvar utskriven soldat sitte eige [[rulleblad]], men det høyrer truleg 1900-talet til; før den tid vart det altså ført i form av lister. | '''[[Militær rulle]]''' er ei nemning på dei listene over offiserar og mannskap som militære avdelingar har ført i alle fall sidan midten på 1600-talet. I nyare tid fekk kvar utskriven soldat sitte eige [[rulleblad]], men det høyrer truleg 1900-talet til; før den tid vart det altså ført i form av lister.</onlyinclude> | ||
==Ordning== | ==Ordning== | ||
På framsida av listene står det kva for avdeling (kompani og regiment) det gjeld, med namna på regiments- og kompanisjefen. Neste side har i alle fall på 1700-talet overskrifta «Prima Plana» og har leiinga i avdelinga: sjef og underordna offiserar: alltid kompanisjef og premierløytnant, mens den tredje offisersstillinga, fenrik eller sekondløytnant, i periodar var inntrekt og manglar i rullene.</onlyinclude> | <onlyinclude>På framsida av listene står det kva for avdeling (kompani og regiment) det gjeld, med namna på regiments- og kompanisjefen. Neste side har i alle fall på 1700-talet overskrifta «Prima Plana» og har leiinga i avdelinga: sjef og underordna offiserar: alltid kompanisjef og premierløytnant, mens den tredje offisersstillinga, fenrik eller sekondløytnant, i periodar var inntrekt og manglar i rullene.</onlyinclude> | ||
I listene frå 1600-talet finn ein òg dei nyare [[underoffiser|underoffiserane]] og sambandsfunksjonane [[Leksikon: tambur|tambur]] og [[Leksikon: piper|piper]] (fløyteblåsar) på denne sida. Ut på 1700-talet blir gjerne underoffiserane lista opp på side 3. Resten av lista inneheld soldatane, som òg ser vere kategoriserte. Graden [[gefrider]] (visekorporal) står på 1600-talet rett etter | I listene frå 1600-talet finn ein òg dei nyare [[underoffiser|underoffiserane]] og sambandsfunksjonane [[Leksikon: tambur|tambur]] og [[Leksikon: piper|piper]] (fløyteblåsar) på denne sida. Ut på 1700-talet blir gjerne underoffiserane lista opp på side 3. Resten av lista inneheld soldatane, som òg ser vere kategoriserte. Graden [[gefrider]] (visekorporal) står på 1600-talet rett etter [[korporal]]ane, men er på 1700-talet påført dei aktuelle soldatane i den løpande lista, til dels med bestemte mellomrom (ca. kvar tiande), noko som kan syne attende til ei form for underorganisering i lag. Tømmermenn, grenaderar og musketerar kan stå blant dei ordinære «gemene» (meinige). | ||
Underoffiserslista er òg sett opp i nummerrekkjefølgje. Nr 1 var sersjanten eller [[kommandersersjant|kommandersersjanten]], nr 2 var [[Leksikon:Furer|fureren]] og nr 3-5 var korporalane. Desse numra refererer eigentleg til stillingskategoriar i moderne forstand; det kan t.d. stå ein person med høgare grad (offiser) i som korporal i ei slik rulle. | Underoffiserslista er òg sett opp i nummerrekkjefølgje. Nr 1 var sersjanten eller [[kommandersersjant|kommandersersjanten]], nr 2 var [[Leksikon:Furer|fureren]] og nr 3-5 var korporalane. Desse numra refererer eigentleg til stillingskategoriar i moderne forstand; det kan t.d. stå ein person med høgare grad (offiser) i som korporal i ei slik rulle. | ||
==Fleire slag ruller== | ==Fleire slag ruller== | ||
Det vart ført fleire slag slike ruller. Dei to viktigaste bevarte ser ut til å vere dei ordinære kompanirullene slik dei er skildra ovafor (kan òg vere nemnt «münster-rulle» - mønstringsrulle) og dei såkalla «Hoved- legds- og ungt mannskaps»-rullene (kan vere nemnt «Zahl-rulle»). Desse siste er gjerne dei som har størst slektshistorisk interesse, for dei inneheld i prinsippet oversyn over alle mannkjønn i utskrivingspliktig alder (det varieret frå 15-17 år opp til 40- | Det vart ført fleire slag slike ruller. Dei to viktigaste bevarte ser ut til å vere dei ordinære kompanirullene slik dei er skildra ovafor (kan òg vere nemnt «münster-rulle» - mønstringsrulle) og dei såkalla «Hoved- legds- og ungt mannskaps»-rullene (kan vere nemnt «Zahl-rulle»). Desse siste er gjerne dei som har størst slektshistorisk interesse, for dei inneheld i prinsippet oversyn over alle mannkjønn i utskrivingspliktig alder (det varieret frå 15-17 år opp til 40-årsalderen). Begge rulletypene vart førte på dei miltære [[sesjon|sesjonane]], og ser ut til å ha vore brukte opp att fleire gonger slik at det kan vere gjort tilføyingar og overstrykingar, m.a. med informasjon om kvar det er blitt av karane. Frå 1795 vart det påbode å føre stamruller over alt mannkjøn i kompanidistrikta, ikkje berre dei som var i utskrivingsalder. På Digitalarkivet er nokre slike for Oppland dataregistrerte (søk på «stamrulle» i databaseveljaren). | ||
Det finst òg ruller knytt til spesialoppdrag. I periodar skulle dei nasjonale regimenta sende eit utval befal og soldatar til festningsarbeid på [[Kongsvinger]] eller [[Fredrikshald]]. I år 1758-63 skulle fleire nasjonale regiment sende avdelingar til vaktoppdrag i [[Holstein]]. I arkiva finn dei derfor gjerne slike ruller med eit utval befal og soldatar frå eitt eller fleire kompani i same rulle. Dei kan t.d. ha nemninga «Grenader Rulle» o.l. | Det finst òg ruller knytt til spesialoppdrag. I periodar skulle dei nasjonale regimenta sende eit utval befal og soldatar til festningsarbeid på [[Kongsvinger]] eller [[Fredrikshald]]. I år 1758-63 skulle fleire nasjonale regiment sende avdelingar til vaktoppdrag i [[Holstein]]. I arkiva finn dei derfor gjerne slike ruller med eit utval befal og soldatar frå eitt eller fleire kompani i same rulle. Dei kan t.d. ha nemninga «Grenader Rulle» o.l. | ||
| Linje 20: | Linje 20: | ||
I ein del kompaniruller frå 1700-talet er det òg med oversikt over det materiellet kompaniet forvalta. Desse listene kan vere nokså detaljerte: kva slags uniformar (med fargekombinasjonar), våpen, ammunisjon og anna utstyr som kompaniet forvalta, talet på dei forskjellige «sorter», slitasjen, når dei var «anskaffet» m.m. | I ein del kompaniruller frå 1700-talet er det òg med oversikt over det materiellet kompaniet forvalta. Desse listene kan vere nokså detaljerte: kva slags uniformar (med fargekombinasjonar), våpen, ammunisjon og anna utstyr som kompaniet forvalta, talet på dei forskjellige «sorter», slitasjen, når dei var «anskaffet» m.m. | ||
==Tilgang== | ==Tilgang og informasjon frå Arkivverket== | ||
Ved etableringa av [ | Ved etableringa av [[Arkivportalen]] er det blitt mykje enklare å leite seg fram til slike kjelder også i dei enkelte statsarkiva. | ||
[https://www.arkivverket.no/dokumentasjon/militaertjeneste-og-dekorasjoner/militaere-ruller I 2017 la Arkivverket ut nærare informasjon slike kjelder, særleg nyare.] | |||
==Litteratur og kjelder== | ==Litteratur og kjelder== | ||
| Linje 29: | Linje 31: | ||
*Mykland, Liv 2005: ''Håndbok for brukerne av statsarkivene''. Universitetsforlaget, særleg s. 427-34. | *Mykland, Liv 2005: ''Håndbok for brukerne av statsarkivene''. Universitetsforlaget, særleg s. 427-34. | ||
*Weidling, Tor: Nytt register til militære ruller. I ''Arkivmagasinet'' nr 1 2000 s. 41-43. | *Weidling, Tor: Nytt register til militære ruller. I ''Arkivmagasinet'' nr 1 2000 s. 41-43. | ||
* | * {{arkivportalen|arkiv=no-a1450-04000000200024|Døme på rulle over ungt mannskap, i Statsarkivet i Kongsberg}} | ||
* [https://plus.google.com/photos/108667001199670996120/albums/5799997268584471169 Avfotografert Hoved- og legdsrulle for Nordre Fronske kompani, kompletteringssesjonen 1765] | |||
{{F1}} | |||
{{nn}} | |||
{{ikke koord}} | |||
[[Kategori: | [[Kategori:Militærvesen]] | ||
[[Kategori: | [[Kategori:Kjeldeomtaler]] | ||