Mjeldalen: Forskjell mellom sideversjoner

{{thumb|Innskanning 3.jpg|Postkort Haus og Mjeldalen sett frå vest|Fjellanger Widerøe VisKom AS, privat eige}}'''[[Mjeldalen]]''' ligg på vestsida av innlandsøya [[Osterøy]] i [[Hordaland]], ned mot tettstaden [[Haus kommune|Haus]], eller Hausvik, og [[Sørfjorden]]. Ein kjem til Mjeldalen ved å følgje E16 til Osterøyvegen over Osterøybrua til [[Kvisti]], omlag 7 minutt med bil frå [[Arna]], eller 15 minutt  frå Vågsbotn.  Forbi rasteplassen går vegen om [[Tirsåstunellen]] til skilting mot Haus. Her, på toppen av Mjeldalen, ligg Ambogen (vegen er svinga som ein alboge), med oversyn over heile dalen. Dalen er ein typisk U-dal, som geologiske krefter har grave ut for lenge sidan. Elva renn gennom dalen og ut i Mjeldavatnet nederst i dalen, og vidare ut i Sørfjorden. Isen har forma dalen, og her er tre ulike morene-terrassar. Namnet Mjelde kjem av mjele, fin morenesand (Ivar Aasen ordbok 1873/4.utgåve 1919). Busetnaden går attende til dei eldste tider. Funn av ein flintsigd frå steinalderen tyder på at det har vore dyrka korn i dalen for omlag 4000 år sidan. Tidleg må garden Mjelde ha vorte delt i tre terrassar; Mjelde øvre, - midtre og -nedre, og dei var samla rundt kvart sitt tun (Øvstemjedla, Midtmjedla og Nedstemjedla). Mjeldalen er definert som LNF-område, og det har lenge vore byggestopp her.   

Osterøyvegen fører frå Ambogen oppover Sandbrekka mot Vesetgjelet. Vegen her var farleg i gamle dagar, med bratte lier og stup over elva. Ved kvernhushola nederst i gjelet sprang hesten til Olai Monsen Mjelde ut i 1908, og både hest og mann havna i djupaste gjelet og omkom. Dette hende 10. mars 1908. Olai, fødd på Barbubruket, vart 37 år gamal (ættarboka Ø. Mjelde 152b og Audestad 32). Presten Nistad i Haus tok seg av den farlause tre år gamle sonen Mons, som seinare vart fabrikksjef i Larvik og ein landskjend skeiselaupar. 21. november same året hende det ei ny køyreulukke same staden. Det var dotter til Johs. Johs.son Gjerstad, Hilda Elisabet, som omkom då ho og faren skulle køyra med hesten sin til Haus (ættarboka Mele 104 b).

Frå Ambogen ser ein spor etter den gamle såkalla "Prestevegen" som snirkla seg frå dalen i oppover lia på vestsida mot Ambogen, og vidare over Kolabakken til Vesetgardane. Han er og synleg nede ved dei øverste gardstuna. Det vert fortald at bøndene i dalen måtte bera eller dra presten på slede opp dei bratte bakkane når han skulle ha teneste i Gjerstadkyrkja. “''Det er bedre at drage enn at lade sig drage''”, kom det frå presten der han sat i sleden og fraus (etter Berta Øvremjelde).  

Nede ved dei øverste gardstuna startar også den tidlegare ferdselsvegen frå Øvre Mjelde over Blommaskaret til Blom og Havrå. Brua over til Selviktunet vart kalla “Blommabrua”.  Denne vegen brukte truleg presten når han skulle vidare til Bruvik med båt.  Leiv Mjelde fortel etter mor si at ho gjekk opp Slåttna (slåttemarkene) og over skaret til Blom når det gjekk nyss om sild i Samnangerfjorden. Så fekk dei skyss med robåt til Trengereid, og deretter bar det til fots over Gullbotn til Samnanger. I dag har vegetasjonen teke over, og vegen over til Blom er lite farbar.  På toppen av Blommaskaret er det enno spor etter ein veg som førde vidare over Hoklane og innover øya. Lengst mot sørvest gjekk ferdselsvegen frå Nedre Mjelde over Tveitane til Vikne. Det er idag ein populær turveg.  

I liene langs heile dalen skal det ha vore tilsaman 21 husmannsplassar, og fleire av dei fins det spor etter idag.  Stortingsmann Torstein Selvik (1900-1983) skriv mykje om dette og om livet i dalen i ''“Gardsoga for Mjedlagardane",'' utgjeven av Osterøy Sogelag i år 2000. Sogeskrifet vart klargjort for publisering av sonen, Nils T. Selvik.

Det må ha vore eit yrande liv i dalen den tida alle gardane var i drift og landbruket var viktigaste næringsvegen. Dei gamle fortalde om den gongen då stølsjentene gjekk med mjølkespann på ryggen morgon og kveld, heile sumaren, berrføtte og med spøtet mellom hendene.  På Kvile venta dei på kvarandre, og fylgdes oppover Gafskaret til dei fann buskapen over Setheia, forbi torvhusa og langs torvmyrane. Seinare, etter utskiftinga i Øvre Mjelde i 1899, vart sumarbeitene lagt inntil innmarka. Då kom stølsjentene i flokk og fylgje langs hovudvegen med mjølkevognene sine, i god tid til å nå mjølkehestane (seinare mjølkebilen) som frakta mjølka til meieriet i Hausvik.  

Lenger nede finn ein Vestlandshus Mjelde A/S på høgre side av vegen. Her etablerte byggmester Alf R. Mjelde sitt byggvarefirma tidleg på 70-talet, først i det gamle skulehuset til Mjelde skule. Her gjekk ein gong skuleelevar som frå gamalt kom til fots frå Rolland, Veset, Haus og Åsheim. Seinare vart skulehuset rive og det vart ført opp lager- og kontorbygg. Vestlandshus er ei solid familiebedrift som leverer nybygg over store deler av Hordaland. Gamle Mjelde skule vart erstatta med nytt skulehus i Haus. Selviktunet ligg på andre sida av elva, over Blommabrua. Her kan ein og sjå att starten på den gamle Prestevegen opp mot Ambogen og Gjerstad, og den gamle ferdselsvegen opp over Blommaskaret til Blom og Havrå. Vegen deler seg mot aust og sør like bak gardstunet. På toppen av innmarka til dette tunet finn ein Kaltrahaugen (dialekt). Her fins framleis grunnmurar etter husmannsplassen der mormor til Amalie Skram, Berthe Nielsdotter Mjelde, vart fødd i 1791 (Liv Køltzow, biografi 1992, og ættarboka Øvre Mjelde 111a).  Bestemor fortalde at folket oppe i Kaltrahaugen ikkje hadde klokke, men følgde med når det kom røyk i skorsteinane nedover dalen.  Bruket på andre sida av steingarden heiter Kaltræ. Ordet "træ"  tyder innhegning for husdyr (Stadnamn i Haus, Haus Sogenemnd 1971) .

Over hundre år er gått sidan folket flytta ut og eigedomane vart samla rundt nye gardstun. Men spora etter gamletida er framleis synleg.  Om ein tek ein avstikkar til fots gjennom tunet, til høgre oppover Geila, kjem ein til dei gamle sauefjøs-murane og til vårfloren. Ei geil er ein steingard på begge sider av vegen, som skulle leia buskapen til og frå utmark og beite, men her er den eine sida borte. Skogsvegen går vidare oppover Nordalen, forbi torvhusa og heilt opp til ein flate som vert kalla Storahavet (ei fjellmyr). Gamlestien går også oppover til ein stor flat stein, kvilesteinen på Kvile. Trappene går så oppover Gafskaret og vidare innover mot Blekktødna og Stemmesegga.  

Mjeldalen ungdomslag er eit veldrive lag, med både barnelag og seniorlag. Det er aktivitetar i huset kvar einaste kveld både for barn og ungdom og vaksne. Til dømes revy, ungdoms-, barne- og vaksenteater, som har hatt mange publikumssuksessar. Huset vart etterkvart i minste laget, og nytt tilbygg vart opna i 2016. Mjeldalen ungdomslag var vinnar av Osterøy kommune sin kulturpris i  2012!  Sjå meir på http:/www.mul.no.