Niels Henrik Abel: Forskjell mellom sideversjoner

Han var son av sokneprest [[Søren Georg Abel (1772–1820)|Søren Georg Abel]] (1772–1820) og [[Anne Marie Abel]] f. Simonsen (1781–1846), og var den neste eldste av seks ungar. Faren var frå slekta [[Abel (slekt)|Abel]].

Niels Henrik Abel vart ikkje gift, men var forlova med [[Christine Kemp]] frå juletider 1824 til han døydde.

På same tida byrja det å bli klart at alt ikkje var godt heime. Det ser ut til at mora tidleg hadde fått eit alkoholproblem. I 1818 gjekk òg faren på ein smell. Rasjonalismen han representerte var i ferd med å bli erstatta av [[grundtvigianisme]], og særleg [[Svend Borchmann Hersleb]] og [[Stener Johannes Stenersen (1789–1835)|Stener Johannes Stenersen]] ved [[Det teologiske fakultet (UiO)|Det teologiske fakultet]] gjekk løs på det dei meinte var vranglære. Stenersen plukka ut Abel sin katekisme frå 1806 som det verste eksempelet, og tok boka for seg punkt for punkt. Han gjekk så langt som til å skrive i avisa at ti tusen sjeler var på veg til fortaping på grunn av Abel sin vranglære. Sjølv om Søren Georg Abel tok til motmæle, var det Stenersen som hadde størst autoritet. I avisane blei det trykka nidvers om Søren Georg Abel, og han blei den mest utskjelte presten i landet. Politikerkarriera gjekk det òg dårleg med; der hadde det jo vært problem før òg. I ein del saker fekk han det som han ville; mellom anna var det Søren Georg Abel som foreslo å opprette ein veterinærskule, og han var sentral i arbeidet med nyordninga av skulen. Men i 1818 sa han frå Stortinget sin talarstol at [[Carsten Anker]] hadde gått frå løfter om utbetaling til arbeidarane sine, og at ein jurist som var stortingsmann hadde hjelpt han med dette. Carsten Anker - verten for [[Riksforsamlinga]] i 1814 – var ikkje ein mann ein kunne gå løs på utan prov, og løse skuldingar mot ein annan storingsmann var heller ikkje noko å kimse av. Det såg ein stund ut til at det gikk mot [[riksrett]] for Abel, men [[odelstinget]] meinte at det var sløsing med ressursar. I staden reiste Abel heim til Gjerstad. Han hadde drukke ein del før òg, men nå fekk han som kona eit verkeleg alkoholproblem. Våre 1820 døydde han, 48 år gamal. Kona var i si eiga verd, og etter gravferda gjekk ho til sengs med ein tenestekar.  

Det første vitskapelege artikkelen Abel fekk publisert kom våren 1823 i ''Magazin for Naturvidenskaberne'' sitt første nummer. Han arbeidde òg med eit større verk på fransk om differensialformlar. Rasmussen og Hansteen støtta ein søknad om økonomisk hjelp til å publisere, men kollegiet var meir forsiktige, og saka forsvann ein stad mellom kontora. I dei neste fire åra studerte han andre fag som kunne styrke hans matematiske arbeid, men det han gjerne ville var å reise til L'École Polytechnique i Paris og til Carl Friedrich Gauss i Göttingen. Sommaren 1823 fekk han 100 speciedalar av professor Rasmussen, som tok dei av eiga lomme, for å reise til København. Han arbeidde der mellom anna med Fermats siste teorem, og han fekk oppleve studentlivet i København. Han bodde hos ei moster som var gift med den danske sjøoffiseren Peder Mandrup Tuxen (den eine veslebroren var oppkalla etter han). På eit ball på marinebasen Christianshavn møtte han [[Christine Kemp]], som han seinare vart forlova med. Dei dansa vals saman med på ballet - og ingen av dei kunne denne nye dansen. Men om dei tråkka kvarandre litt på føtene, fann dei tydelegvis tonen. Christine Kemp blei året etter guvernante i [[Son]], og i juleferien 1824 vart dei forlova. Når dei skulle kunne gifte seg var i uvisse, for han hadde ikkje økonomi til det.

Abel reiste saman med fire andre nordmenn: [[Christian P.B. Boeck]], [[Balthazar Keilhau]], [[Nicolay B. Møller]] og [[Otto Tank (1800–1864)|Otto Tank]]. Som nemnd skulle han eigentlig ha reist rett til Göttingen. Etter nokre månader i Berlin valde han i staden å reise med dei andre sørover i Tyskland. Han forklarte dette med at han blei så melankolsk av å vere aleine, og meinte at det var bra å lære seg betre tysk ved å gå i teatret. I Dresden møtte han kunstmålaren [[Johan Christian Dahl]], og dei tok ei rundreise i Tsjekkia, Austerrike, Italia og Sveits. Så reiste Abel vidare til Paris, dit han kom i juli 1826.  

Han hadde spart ei avhandling, som ikkje vart publisert i Crelles tidsskrift i Berlin. Dette presenterte han for Académie i Paris. Han fekk hjelp av kunstmålaren [[Johan Gørbitz]] til å finne husrom, og byrja på fullføringa av Paris-avhandlinga. Det var i den tida at Gørbitz portretterte Abel, det einaste biletet vi har av han som blei laga medan han levde. Avhandlinga var eit addisjonsteorem for algebraiske differensialar, og det er ikkje mange andre matematiske avhandlingar som har fått så store lovord. Han viste samanhengar ingen annan hadde tenkt på, og opna for nye vegar i matematisk forsking. I oktober 1826 vart ho levert inn. Medan han venta på svar arbeidde Abel med nokre andre avhandlingar og artiklar, og han vanka saman med andre vitskapsmenn. Det viste seg etter kvart at avhandlinga var lagt til sides. Det var A.L. Chauchy som la ho vekk; Abel meinte at han var den største matematikar i Paris. Han trudde resten av sitt liv at avhandlinga var tapt for alltid.

Han fortsette med å sende avhandlingar til Crelle, som publiserte dei på løpanda band. Faktisk var Abel så produktiv at Crelle ikkje rakk å henge med. Han sendte sommaren 1828 òg ei avhandling om elliptiske funksjonar til ''Astronomische Nachrichten'' i [[Altona]]. Det blei litt lettare økonomisk då professor Hansteen reiste på ein ekspedisjon til Sibir, og Abel tok over ein del av undervisninga. Som konstituert dosent fekk han 400 dalar i året, mot dei 600 dalar som ein vanleg dosent fekk. Det var ikkje nokon utsikt til ein fast stilling.  

[[Kategori:Personer]]

[[Kategori:Matematikere]]

[[Kategori:Finnøy]]

[[Kategori:Stavanger kommune]]

[[Kategori:Gjerstad kommune]]

[[Kategori:Oslo kommune]]

[[Kategori:Froland kommune]]

[[Kategori:Fødsler i 1802]]