276 671
redigeringer
m
Robot: Endrer mal: Bokhylla
Ingen redigeringsforklaring |
m (Robot: Endrer mal: Bokhylla) |
||
| (14 mellomliggende versjoner av 7 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{ | <onlyinclude>{{Thumb|OstgaardNR m barn.jpg|Nikolai Ramm Østgaard ca. 1864 med døtrene Thora, Ragnhild og Aagot på fanget}} | ||
'''[[Nikolai Ramm Østgaard (1812–1873)|Nikolai Ramm Østgaard]]''' (fødd i [[Trondheim]] [[21. april]] [[1812]], død i [[Elverum]] [[3. januar]] [[1873]]) var jurist, embetsmann og forfattar. Han var fut i [[Sør-Østerdal futedømme]] 1859-1872. Særleg er han kjend som forfattar av folkelivsskildringa ''En Fjeldbygd'', med tema frå [[Tynset]], der han budde frå han var sju til han var tolv år gammal. | '''[[Nikolai Ramm Østgaard (1812–1873)|Nikolai Ramm Østgaard]]''' (fødd i [[Trondheim]] [[21. april]] [[1812]], død i [[Elverum]] [[3. januar]] [[1873]]) var jurist, embetsmann og forfattar. Han var fut i [[Sør-Østerdal futedømme]] 1859-1872. Særleg er han kjend som forfattar av folkelivsskildringa ''En Fjeldbygd'', med tema frå [[Tynset]], der han budde frå han var sju til han var tolv år gammal. | ||
Østgaard tilhøyrde i 1840- og 1850-åra eit nasjonalt orientert, språkpolitisk engasjert og folkelivsinteressert litterært miljø i Christiania. Det var sentrert rundt foreininga [[Tollekniven (foreining i Christiania)|Tollekniven]] og [[Kristiania norske Theater]], og inkluderte elles namn som [[Peter Christen Asbjørnsen|P. Chr. Asbjørnsen]], [[Jørgen Moe]], [[Bernt Lund]], [[Aasmund Olavsson Vinje|Aa. O. Vinje]] og [[Knud Knudsen]]. | Østgaard tilhøyrde i 1840- og 1850-åra eit nasjonalt orientert, språkpolitisk engasjert og folkelivsinteressert litterært miljø i Christiania. Det var sentrert rundt foreininga [[Tollekniven (foreining i Christiania)|Tollekniven]] og [[Kristiania norske Theater]], og inkluderte elles namn som [[Peter Christen Asbjørnsen|P. Chr. Asbjørnsen]], [[Jørgen Moe]], [[Bernt Lund]], [[Aasmund Olavsson Vinje|Aa. O. Vinje]] og [[Knud Knudsen (1812–1895)|Knud Knudsen]]. | ||
''En Fjeldbygd'' kom i kjølvatnet av og bidrog sjølv til vidareutvikling av [[Det nasjonale gjennombrotet|det nasjonale gjennombrotet]] i litteratur og folkelivsgransking midt på 1800-talet. Boka er ein kombinasjon av dokumentarberetning og underhaldande forteljing. Den har truleg gjeve inspirasjon og lånt motiv til [[Bjørnstjerne Bjørnson]]s bondeforteljingar, noko som i samtida iallfall vart sterkt framhalde av Aa.O.Vinje. Verket er ikkje minst interessant ved dei haldningane som forfattaren legg for dagen i høve til sitt tema og «granskingsobjekt», bygdefolket på Tynset. | ''En Fjeldbygd'' kom i kjølvatnet av og bidrog sjølv til vidareutvikling av [[Det nasjonale gjennombrotet|det nasjonale gjennombrotet]] i litteratur og folkelivsgransking midt på 1800-talet. Boka er ein kombinasjon av dokumentarberetning og underhaldande forteljing. Den har truleg gjeve inspirasjon og lånt motiv til [[Bjørnstjerne Bjørnson]]s bondeforteljingar, noko som i samtida iallfall vart sterkt framhalde av Aa.O.Vinje. Verket er ikkje minst interessant ved dei haldningane som forfattaren legg for dagen i høve til sitt tema og «granskingsobjekt», bygdefolket på Tynset. | ||
| Linje 9: | Linje 9: | ||
== Familien == | == Familien == | ||
{{ | {{Thumb|Ostgaard NR fogd.jpg|Nikolai Ramm Østgaard, truleg på slutten av 1850-talet. Fotograf ukjent.}} | ||
{{ | {{Thumb|14324 Museumssenteret Ramsmoen.jpg|Bauta over N.R.Østgaard på [[Museumssenteret Ramsmoen]], Tynset. Foto: Olve Utne.}} | ||
{{ | {{Thumb|Ostgaard Anna Gunhilda.jpg|Anna Gunhilda Østgaard. Foto Aune, Trondheim.}} | ||
Foreldra var kjøpmann og privatskulehaldar i Trondheim [[Michael Østgaard]] (1779-1852) og [[Maren Magdalene Ramm|Maren Magdalene fødd Ramm]] (1787-1874). Faren kom frå ein bondefamilie i [[Dalsbygda]] i [[Os kommune (Hedmark)|Os i Østerdalen]], mora var dotter til skoginspektør [[Nicolai Hersleb Ramm]] på Tynset. Nikolai hadde ei syster, Anna Wilhelmine Marie (1814-1905, ugift). | Foreldra var kjøpmann og privatskulehaldar i Trondheim [[Michael Østgaard]] (1779-1852) og [[Maren Magdalene Ramm|Maren Magdalene fødd Ramm]] (1787-1874). Faren kom frå ein bondefamilie i [[Dalsbygda]] i [[Os kommune (Hedmark)|Os i Østerdalen]], mora var dotter til skoginspektør [[Nicolai Hersleb Ramm]] på Tynset. Nikolai hadde ei syster, Anna Wilhelmine Marie (1814-1905, ugift). | ||
Nikolai Ramm Østgaard gifta seg den 12. august 1851 med Anna Gunhilda (Gunelia) Neergaard (1828 | Nikolai Ramm Østgaard gifta seg den 12. august 1851 i [[Øyer]] med Anna Gunhilda (Gunelia) Neergaard (fødd i Trondheim 1828 død 1910). Ho var dotter av urmakar i Trondheim Anders Johnsen Neergaard (fødd i [[Kvikne]] 1792, død i Trondheim 1870) og Hanna Olava fødd Bjerck (fødd i Trondheim 1809, død same stad 1845). Anna Gunhilda kom som pleiedotter til morbroren prokurator Caspar Wessel Bjerck i [[Øyer]] i [[Gudbrandsdalen]]. | ||
Nikolai Ramm og Anna Gunhilda Østgaard fekk desse borna: | Nikolai Ramm og Anna Gunhilda Østgaard fekk desse borna: | ||
| Linje 29: | Linje 29: | ||
== Oppvekst og utdanning == | == Oppvekst og utdanning == | ||
{{ | {{Thumb|Ostgaard Einar, Harald.jpg|Sønene til N.R.Østgaard, Harald og Einar ca. 1865-1870. Fotograf ukjent.}} | ||
Dei fyrste barneåra levde Nikolai Ramm Østgaard i Trondheim. I 1819 vart foreldra skilde, og borna følgde med mor si til morfaren skoginspektør Ramm, som budde på garden Moen (seinare kalla Ramsmoen) på Tynset. Skoginspektøren skal ha nekta den tidlegare svigersonen all kontakt med borna. Men det blir fortalt at Michael Østgaard i løynd fekk treffe både Nikolai og Wilhelmine ein gong han besøkte Tynset.<ref>Røst, Olaf 1981 side 92.</ref> I vaksen alder hadde Nikolai Ramm Østgaard god kontakt med faren og slekta i Dalsbygda. | Dei fyrste barneåra levde Nikolai Ramm Østgaard i Trondheim. I 1819 vart foreldra skilde, og borna følgde med mor si til morfaren skoginspektør Ramm, som budde på garden Moen (seinare kalla Ramsmoen) på Tynset. Skoginspektøren skal ha nekta den tidlegare svigersonen all kontakt med borna. Men det blir fortalt at Michael Østgaard i løynd fekk treffe både Nikolai og Wilhelmine ein gong han besøkte Tynset.<ref>Røst, Olaf 1981 side 92.</ref> I vaksen alder hadde Nikolai Ramm Østgaard god kontakt med faren og slekta i Dalsbygda. | ||
| Linje 35: | Linje 35: | ||
Østgaard tok juridisk embetseksamen i 1840. | Østgaard tok juridisk embetseksamen i 1840. | ||
== Tenestemanns- og embetskarriere == | == Tenestemanns- og embetskarriere == | ||
{{thumb|Rosenlund.jpg| [[Byløkker i Oslo|Løkkeeiendommen]] [[Rosenlund (Oslo)|Rosenlund]] (i dag [[Sandakerveien (Oslo)|Sandakerveien]] 25) på [[Torshov (Oslo)|Torshov]] hvor Østgaard bodde 1844-1858.| [[Ole Tobias Olsen (1830-1924)|Ole Tobias Olsen]]/[[Oslo Museum]]|1868}} | |||
Frå 1836 var Østgaard tilsett som [[kopist]] i [[Revisjonsdepartementet]], ved sida av studiane. Han vart konstituert fullmektig i det same departementet frå 1841, frå 1845 i fast stilling. | Frå 1836 var Østgaard tilsett som [[kopist]] i [[Revisjonsdepartementet]], ved sida av studiane. Han vart konstituert fullmektig i det same departementet frå 1841, frå 1845 i fast stilling. | ||
{{ | {{Thumb|Malene Ramm eldre.jpg|Maren Magdalene Ramm Østgaard (1787-1874), mor til N.R. Østgaard, på hennar eldre dagar. Ho budde da hjå sonen. Fotograf ukjent.}}I 1844 kjøpte Østgaard [[Byløkker i Oslo|eigedomen]] [[Rosenlund (Oslo)|Rosenlund]] på [[Torshov (Oslo)|Torshov]] i daverande [[Aker herad]], der han og familien budde til han vart utnemnd til fut i Sør-Østerdal futedømme i 1859. Da flytta han og familien til Elverum. Mora og systera hans hadde budd hjå han på Rosenlund frå 1845, og dei flytta med til Elverum.<ref>{{folketelling|pf01038045002615|Nikolai Østgaard|1865|Elverum prestegjeld|nn}}.</ref> På Elverum budde familien på garden [[Helset]], som vart innkjøpt av staten til embetsgard i 1860.<ref>Finne-Grønn, S.H. 1909 side 65.</ref> | ||
Østgaard søkte avskil frå embetet på grunn av sjukdom i 1872, og han døydde eit halvt års tid etter at avskilssøknaden var innvilga. | Østgaard søkte avskil frå embetet på grunn av sjukdom i 1872, og han døydde eit halvt års tid etter at avskilssøknaden var innvilga. | ||
| Linje 60: | Linje 59: | ||
Forfattaren føler at han så å seie blir stilt til forskingsetisk ansvar overfor det bygdefolket han granskar og skildrar. Han ser på dei i respekt som eit kompetent publikum med sjølvsagd meiningsrett når det gjeld «granskingsresultatet». | Forfattaren føler at han så å seie blir stilt til forskingsetisk ansvar overfor det bygdefolket han granskar og skildrar. Han ser på dei i respekt som eit kompetent publikum med sjølvsagd meiningsrett når det gjeld «granskingsresultatet». | ||
At boka også nådde fram til og vart populær blant bygdefolket, gjev Olaf Røst eit vitnemål om i 1883. Han fortel at boka sirkulerte i bygda og vart ivrig lesen, særleg av ungdomen. Ganske snart vart ho helst omtala berre som «Tynnsæt-Boka».<ref>Røst, O. 1883 side 290-291.</ref> | At boka også nådde fram til og vart populær blant bygdefolket, gjev Olaf Røst eit vitnemål om i 1883. Han fortel at boka sirkulerte i bygda og vart ivrig lesen, særleg av ungdomen. Ganske snart vart ho helst omtala berre som «Tynnsæt-Boka».<ref>Røst, O. 1883 side 290-291.</ref> Boka vart omsett til nynorsk av [[Sigvat Heggstad]] og utgjeven av [[Noregs Boklag]] i 1937 | ||
Interessa for bondesamfunnet og folkelivet hjå Østgaard var ved sida av dei personlege kjenslene som knytta han til barndomsbygda, eit uttrykk for ein tidstypisk [[Nasjonalromantikken|nasjonalromantisk]] ideologi. Men Østgaard og miljøet han tilhøyrde distanserte seg uttrykkeleg frå det dei meinte var overflatiske, røyndomsfjerne og svermeriske utslag av nasjonalromantikken i samtida. Litteraturhistorikaren [[Willy Dahl]] seier om ''En Fjeldbygd'' at «her kan man virkelig snakke om realisme i bygde- og folkelivsskildringen».<ref>Dahl, W. 1981, side 166-167</ref> | Interessa for bondesamfunnet og folkelivet hjå Østgaard var ved sida av dei personlege kjenslene som knytta han til barndomsbygda, eit uttrykk for ein tidstypisk [[Nasjonalromantikken|nasjonalromantisk]] ideologi. Men Østgaard og miljøet han tilhøyrde distanserte seg uttrykkeleg frå det dei meinte var overflatiske, røyndomsfjerne og svermeriske utslag av nasjonalromantikken i samtida. Litteraturhistorikaren [[Willy Dahl]] seier om ''En Fjeldbygd'' at «her kan man virkelig snakke om realisme i bygde- og folkelivsskildringen».<ref>Dahl, W. 1981, side 166-167</ref> | ||
| Linje 67: | Linje 66: | ||
== Øvrig forfattarskap, språkpolitikk og teaterengasjement == | == Øvrig forfattarskap, språkpolitikk og teaterengasjement == | ||
{{ | {{Thumb|Osterdolen hemkommen faksimile.JPG|Faksimile av tittelbladet til Østerdølen hemkømmen fraa Amerika. Diktet skulle framførast frå scenen under «Markedsugen», dvs. medan [[Christianiamarkedet|Kristiania-marknaden]] føregjekk på etterjulsvinteren. Faksimilen er henta frå eit eksemplar som Østgaard hadde dedisert til farbroren Ole Solandsen Strand i Os i Østerdalen.}}I 1853 skreiv Østgaard eit langt dikt på bygdemål, ''Østerdølen hemkømmen fraa Amerika'', som var tenkt til opplesing frå teaterscenen. Også eit par andre mindre verk for scenen (''En Husjomfru'' 1854 og ''Et Fiskerhjem'' 1855) ligg føre frå Østgaards hand. | ||
Både «Østerdølen...» og dei to skodespela vart oppførde på Den norske dramatiske Skoles Theater ([[Kristiania Norske Theater]]). Østgaard blir omtala som medskipar av dette teateret, og han var iallfall styremedlem der 1853-1858 og i representantskapet 1858-1859.<ref>Anker, Ø. 1933 side 438.</ref> | Både «Østerdølen...» og dei to skodespela vart oppførde på Den norske dramatiske Skoles Theater ([[Kristiania Norske Theater]]). Østgaard blir omtala som medskipar av dette teateret, og han var iallfall styremedlem der 1853-1858 og i representantskapet 1858-1859.<ref>Anker, Ø. 1933 side 438.</ref> | ||
| Linje 77: | Linje 76: | ||
Etter at han fekk futeembetet i Sør-Østerdalen og forlet Kristiania, gjorde Østgaard seg lite gjeldande som forfattar og i kulturdebatten. | Etter at han fekk futeembetet i Sør-Østerdalen og forlet Kristiania, gjorde Østgaard seg lite gjeldande som forfattar og i kulturdebatten. | ||
Østgaard var heilt frå barnsbein av ein habil teiknar. Venteleg har han fått teikneundervisning av bestefaren, som hadde lært både kart- og frihandsteikning på [[Krigsskolen|Krigsskulen]].{{ | Østgaard var heilt frå barnsbein av ein habil teiknar. Venteleg har han fått teikneundervisning av bestefaren, som hadde lært både kart- og frihandsteikning på [[Krigsskolen|Krigsskulen]].{{Thumb|Ostgaard Michael 1841.jpg|Døme på Østgaards teiknekunst: Portrett av faren frå 1841.}} | ||
== Kjelder og litteratur == | == Kjelder og litteratur == | ||
| Linje 86: | Linje 85: | ||
*Finne-Grønn, S.H.: ''Elverum. En bygdebeskrivelse. II. Bygdens almindelige historie institutioner og embedsmænd''. Kristiania 1921. | *Finne-Grønn, S.H.: ''Elverum. En bygdebeskrivelse. II. Bygdens almindelige historie institutioner og embedsmænd''. Kristiania 1921. | ||
*Jonsmoen, Ola: «Nicolai Ramm Østgaards En Fjeldbygd - 150 år. Eit "gjennombrudd" for det lokale i norsk litteratur.» I ''Årbok for Nord-Østerdalen 2002''. Utg. Musea i Nord-Østerdalen. | *Jonsmoen, Ola: «Nicolai Ramm Østgaards En Fjeldbygd - 150 år. Eit "gjennombrudd" for det lokale i norsk litteratur.» I ''Årbok for Nord-Østerdalen 2002''. Utg. Musea i Nord-Østerdalen. | ||
*Jæger, Henrik: ''Illustreret norsk literaturhistorie''. Kristiania 1896. {{ | *Jæger, Henrik: ''Illustreret norsk literaturhistorie''. Kristiania 1896. {{Nb.no|NBN:no-nb_digibok_2009051212001|nn}}. | ||
*''Norsk Forfatter-Lexicon 1814-1880''. Av J.B.Halvorsen, fullført av Halvdan Koht. 6. bind. {{ | *''Norsk Forfatter-Lexicon 1814-1880''. Av J.B.Halvorsen, fullført av Halvdan Koht. 6. bind. {{Nb.no|NBN:no-nb_digibok_2006113000001|nn}}. | ||
*''Oslo byleksikon'' (oppslag Rosenlund og Østgaards gate). | *''Oslo byleksikon'' (oppslag Rosenlund og Østgaards gate). | ||
*Paasche, Fredrik: ''Norges litteratur. Fra 1814 til 1850-årene''. Ny utg. ved Paulus Svendsen. Oslo 1959. | *Paasche, Fredrik: ''Norges litteratur. Fra 1814 til 1850-årene''. Ny utg. ved Paulus Svendsen. Oslo 1959. | ||
| Linje 95: | Linje 94: | ||
*Østgaard, Michael: ''Et kort Omrids af Michael Østgaards Liv af ham selv,'' handskrivne minnenedteikningar frå juni 1845. Her i avskrift ved Erling Ramm Østgaard, Drammen, september 1952. | *Østgaard, Michael: ''Et kort Omrids af Michael Østgaards Liv af ham selv,'' handskrivne minnenedteikningar frå juni 1845. Her i avskrift ved Erling Ramm Østgaard, Drammen, september 1952. | ||
*Østgaard, Nikolai Ramm: ''En Fjeldbygd'', fjerde opplag 1873. Fortale til første og andre utgave. | *Østgaard, Nikolai Ramm: ''En Fjeldbygd'', fjerde opplag 1873. Fortale til første og andre utgave. | ||
*Østgaard, Nikolai Ramm: ''Ei fjellbygd. Folkelivsbilete frå Østerdalen på 1820-talet''. Omsett til nynorsk av Sigvat Heggstad. Noregs Boklag 1937 | |||
*Østgaard, Ragnhild: Utrykte slektstavler 1941. | *Østgaard, Ragnhild: Utrykte slektstavler 1941. | ||
*Østigaard, Arne Dag: «”En Fjeldbygd” – eit glømt 150-års minne» i ''Dag og Tid'' 7. desember 2002. | *Østigaard, Arne Dag: «”En Fjeldbygd” – eit glømt 150-års minne» i ''Dag og Tid'' 7. desember 2002. | ||
| Linje 101: | Linje 101: | ||
== Referansar == | == Referansar == | ||
{{ | {{Thumb| Østgaards gate Oslo 2013.jpg|Motiv fra Østgaards gate i Oslo, som fikk navn etter Nikolai Ramm Østgaard i 1874.|[[Bruker:Stigrp|Stig Rune Pedersen]] (2013)}} | ||
<references/> | <references/> | ||
| Linje 111: | Linje 111: | ||
[[Kategori:Tynset kommune]] | [[Kategori:Tynset kommune]] | ||
[[Kategori:Trondheim kommune]] | [[Kategori:Trondheim kommune]] | ||
[[ | [[Kategori:Sør-Østerdalen]] | ||
[[Kategori:Forfattere]] | [[Kategori:Forfattere]] | ||
[[Kategori:Futer]] | [[Kategori:Futer]] | ||