277 588
redigeringer
m
Robot: Endrer mal: Thumb høyre
Ingen redigeringsforklaring |
m (Robot: Endrer mal: Thumb høyre) |
||
| (6 mellomliggende versjoner av 5 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{thumb|Nikolaus Gjelsvik.jpg|Nikolaus Gjelsvik.|[[Norsk Folkemuseum]]}}</onlyinclude> | <onlyinclude>{{thumb|Nikolaus Gjelsvik.jpg|Nikolaus Gjelsvik.|[[Norsk Folkemuseum]]}}</onlyinclude> | ||
{{ | {{Thumb|Nikolaus Gjelsvik bauta (Arnybo).jpg|Bauta over professor Nikolaus Gjelsvik i Askvoll, avduka i 1941.|Arild Nybø.}} <onlyinclude>'''[[Nikolaus Gjelsvik|Nikolaus Mathias Gjelsvik]]''' (fødd den 11. april [[1866]] i [[Askvoll kommune|Askvoll]], [[Sunnfjord]], død i [[Oslo]] den 14. november [[1938]]) var jurist og norskdomsforkjempar. Han var fyrst dosent (1897), så frå 1906 til 1936 professor i rettsvitskap ved [[Universitetet i Oslo]], og var ein framståande ekspert mellom anna i mellomfolkelege rettstilhøve. Han var rådgjevar under [[Karlstad-forhandlingene|Karlstad-forhandlingane]] under [[Unionsoppløsningen 1905|unionsoppløysinga i 1905]]. Som norskdomsmann var Gjelsvik ein kraftfull organisator innan både målrørsla og den [[Frilynt|frilynde]] ungdomsrørsla, og han blir rekna som grunnleggjaren av det nynorske rettsmålet. I 1930-åra markerte Gjelsvik seg med sterkt nasjonalistisk farga standpunkt i politiske spørsmål som forsvarssaka og [[Grønlandssaka]]. </onlyinclude> | ||
I 1930-åra markerte Gjelsvik seg med sterkt nasjonalistisk farga standpunkt i politiske spørsmål som forsvarssaka og [[Grønlandssaka]].</onlyinclude> | |||
== Familie == | == Familie == | ||
<onlyinclude>Nikolaus Gjelsvik var fødd og oppvaksen på Sørgarden i grenda Gjelsvika i noverande Askvoll kommune. Denne delen var tidlegare Vevring herad i Sogn og Fjordane fylke. Garden var den største garden i bygda, og etter måten stor i vestlandsk målestokk.</onlyinclude><ref>Gjelsvik, O. 1999 side 89.</ref><onlyinclude> Foreldra til Nikolaus Gjelsvik var gardbrukarparet Øystein Eirik Olavsson (1824-1880) frå Gjelsvik og Malene Andreasdotter (1833-1880) frå Selvik. Nikolaus vart altså med eitt slag foreldrelaus som 14-åring. Han var nummer seks av ein syskenflokk på ni.</onlyinclude> <ref>Knudsen, S.Å. 1987 side 124.</ref> | <onlyinclude>Nikolaus Gjelsvik var fødd og oppvaksen på Sørgarden i grenda Gjelsvika i noverande Askvoll kommune. Denne delen var tidlegare [[Vevring herad]] i Sogn og Fjordane fylke. Garden var den største garden i bygda, og etter måten stor i vestlandsk målestokk.</onlyinclude><ref>Gjelsvik, O. 1999 side 89.</ref><onlyinclude> Foreldra til Nikolaus Gjelsvik var gardbrukarparet Øystein Eirik Olavsson (1824-1880) frå Gjelsvik og Malene Andreasdotter (1833-1880) frå Selvik. Nikolaus vart altså med eitt slag foreldrelaus som 14-åring. Han var nummer seks av ein syskenflokk på ni.</onlyinclude> <ref>Knudsen, S.Å. 1987 side 124.</ref> | ||
I 1900 gifte Gjelsvik seg med Eugenie Karoline Ursula Marie Kallhardt (1874-1950). Ho var frå [[Bayern]], dotter til professor Friederich Kallhardt og Marie W. U. Ruprecht. Nikolaus og Eugenie Gjelsvik fekk etterkvart åtte born. Dei bygde seg heimen Leitet på [[Slemdal]] i Oslo. Familien var seinare mykje på feriar i barndomsbygda hans. Dei budde hjå systera til Gjelsvik i Bjørndalen, til dei i 1929 fekk bygd seg ei hytte som lokalt gjekk under namnet Professorstaua. Gjelsvik heldt seg med eigen robåt der som vart heitande Professorbåten.<ref>Gjelsvik, O. 1999 side 96.</ref> | I 1900 gifte Gjelsvik seg med Eugenie Karoline Ursula Marie Kallhardt (1874-1950). Ho var frå [[Bayern]], dotter til professor Friederich Kallhardt og Marie W. U. Ruprecht. Nikolaus og Eugenie Gjelsvik fekk etterkvart åtte born. Dei bygde seg heimen Leitet på [[Slemdal]] i Oslo. Familien var seinare mykje på feriar i barndomsbygda hans. Dei budde hjå systera til Gjelsvik i Bjørndalen, til dei i 1929 fekk bygd seg ei hytte som lokalt gjekk under namnet Professorstaua. Gjelsvik heldt seg med eigen robåt der som vart heitande Professorbåten.<ref>Gjelsvik, O. 1999 side 96.</ref> | ||
| Linje 30: | Linje 28: | ||
=== Folkerett === | === Folkerett === | ||
I 1905 var det stor interesse for førelesingar i [ | I 1905 var det stor interesse for førelesingar i [[folkerett]]. Dette pga. [[Unionsoppløsninga|unionstriden med Sverige]]. Nikolaus Gjelsvik hadde førelese om folkerett frå 1898 og var ekspert på dette emnet. Frå 1901 til 1902 var han medlem i ein komite som arbeidde med Noregs høve til Haag-konvensjonen. Han arbeidde for Nobelinstituttet frå 1904 til 1906. Han hadde skrive mykje om dei juridiske aspekta ved unionen med Sverige. I 1905 var han med som juridisk sakkunnig under Karlstadforhandlingane. Her fekk han inn ein eigen klausul. Denne er seinare blitt brukt i andre traktatar. Sidan skreiv han ei bok om unionsoppløysinga på tysk saman med professor A. Aall. Han skreiv også ei lærebok i folkerett. Her la han vekt på fredsarbeid, men også at alle statar skulle ha eit sterkt forsvar. Det skulle ha kome ut ein del to av boka om folkerett, men på grunn av Den første verdskrigen verka det som Gjelsvik miste noko av trua på folkeretten, og boka kom aldri ut. Hans sympati under verdskrigen hadde lege klårt på tysk side.<ref>Knoph, R. 1929 side 472.</ref> | ||
=== Fleire lærebøker === | === Fleire lærebøker === | ||
| Linje 39: | Linje 37: | ||
:«Kva bryr eg meg om sunnfjordsk reising, endå eg er frå Sunnfjord. Likså lite er gagn i austlandsk, trøndsk, nordlandsk, sørlandsk eller vestlandsk reising. Norsk reising er det einaste ein kan bry seg om, for det er berre ho som kan føre til noko. All onnor reising er å setja seg på baktofta og strika med årane istadenfor å hjelpa til med å ro båten fram.»<ref>Sitert i Jul i Sunnfjord 1997 side 28, utan kjeldetilvising.</ref> | :«Kva bryr eg meg om sunnfjordsk reising, endå eg er frå Sunnfjord. Likså lite er gagn i austlandsk, trøndsk, nordlandsk, sørlandsk eller vestlandsk reising. Norsk reising er det einaste ein kan bry seg om, for det er berre ho som kan føre til noko. All onnor reising er å setja seg på baktofta og strika med årane istadenfor å hjelpa til med å ro båten fram.»<ref>Sitert i Jul i Sunnfjord 1997 side 28, utan kjeldetilvising.</ref> | ||
Gjelsviks nasjonale framfor lokale perspektiv på målreisinga blir stadfesta av eit sitat frå [[Sven Moren]]. Moren hadde treft Gjelsvik for første gong i redaksjonen til [[Den 17de Mai]] i 1898, og fortel kor | Gjelsviks nasjonale framfor lokale perspektiv på målreisinga blir stadfesta av eit sitat frå [[Sven Moren]]. Moren hadde treft Gjelsvik for første gong i redaksjonen til [[Den 17de Mai]] i 1898, og fortel kor positivt forundra han vart over denne akademikaren av bondestand. Det var ikkje minst det at Gjelsvik «tala klingande nynorsk, ''dialektfri høgnorsk'', så lytefritt og trygt som hadde han aldri lært anna mål.» (Kursivering gjort her på wikien.)<ref>Moren sitert hjå Gjelsvik, O. 1999 side 94.</ref> | ||
Gjelsvik gjorde ein stor innsats for å styrke norskdomsrørsla, ikkje minst organisatorisk på sentralt plan. Eit viktig ledd i dette arbeidet kom på plass da det i 1913 lykkast han å få oppretta eit felles sekretariat og medlemsblad for [[Noregs ungdomslag]] og [[Noregs mållag]]. Gjelsvik var i fleire år samtid leiar i båe desse landssamskipnadene og endatil [[Det norske samlaget]]. | Gjelsvik gjorde ein stor innsats for å styrke norskdomsrørsla, ikkje minst organisatorisk på sentralt plan. Eit viktig ledd i dette arbeidet kom på plass da det i 1913 lykkast han å få oppretta eit felles sekretariat og medlemsblad for [[Noregs ungdomslag]] og [[Noregs mållag]]. Gjelsvik var i fleire år samtid leiar i båe desse landssamskipnadene og endatil [[Det norske samlaget]]. | ||
| Linje 62: | Linje 60: | ||
Forsvarsengasjementet fekk ein ny oppkveik i opposisjon mot den nedtrappinga av det militære forsvaret som fann stad rundt 1930. Ispedd ein sterk antimarxisme, fekk dette Gjelsvik til å gå i spann ikkje berre med venstrenasjonalistiske, men også ytterleggåande høgreradikale krefter. | Forsvarsengasjementet fekk ein ny oppkveik i opposisjon mot den nedtrappinga av det militære forsvaret som fann stad rundt 1930. Ispedd ein sterk antimarxisme, fekk dette Gjelsvik til å gå i spann ikkje berre med venstrenasjonalistiske, men også ytterleggåande høgreradikale krefter. | ||
I 1931 blei han beden om å stille i sentralkomiteen for den nye raseideologisk funderte og antiparlamentariske [[Nordisk Folkereisning]], som [[Vidkun Quisling]] stod i spissen for. Gjelsvik takka nei på grunn av sviktande helse, men tilbaud seg å vere til hjelp på annan måte.<ref>Dahl, H.F. 1991 side 162.</ref> Hans Fredrik Dahl reknar opp Gjelsvik som ein av fleire som tilhøyrde ein litt eldre generasjon, «og som var kjent fra [[Frisinnede Venstre]]s fargerike skare». | I 1931 blei han beden om å stille i sentralkomiteen for den nye raseideologisk funderte og antiparlamentariske [[Nordisk Folkereisning i Norge]], som [[Vidkun Quisling]] og [[Frederik Prytz (1878–1945)|Frederik Prytz]] stod i spissen for. Gjelsvik takka nei på grunn av sviktande helse, men tilbaud seg å vere til hjelp på annan måte.<ref>Dahl, H.F. 1991 side 162.</ref> Hans Fredrik Dahl reknar opp Gjelsvik som ein av fleire som tilhøyrde ein litt eldre generasjon, «og som var kjent fra [[Frisinnede Venstre]]s fargerike skare». | ||
Ei par år seinare stilte Gjelsvik opp for Quisling da sistnemnde var i hardt ver som ein særs omstridd forvarsminister. Ei lang rekkje namngjetne menn skreiv seg under på eit opprop til støtte for Quisling i 1932. Gjelsvik var blant desse, og han hadde sjølv hjelpt til med omsetjing av oppropet til nynorsk, og ved å ha formulert følgjande avsnitt: | Ei par år seinare stilte Gjelsvik opp for Quisling da sistnemnde var i hardt ver som ein særs omstridd forvarsminister. Ei lang rekkje namngjetne menn skreiv seg under på eit opprop til støtte for Quisling i 1932. Gjelsvik var blant desse, og han hadde sjølv hjelpt til med omsetjing av oppropet til nynorsk, og ved å ha formulert følgjande avsnitt: | ||
| Linje 105: | Linje 103: | ||
* ''Norsk allkunnebok'' | * ''Norsk allkunnebok'' | ||
* ''Norsk biografisk leksikon'', 1929. | * ''Norsk biografisk leksikon'', 1929. | ||
* ''Professor Nikolaus Gjelsvik 1866-1938''. Minneskrift frå Norsk Måldyrkingslag. Universitetsforlaget 1968. Bibliografi s.40-63. | * ''Professor Nikolaus Gjelsvik 1866-1938''. Minneskrift frå Norsk Måldyrkingslag. Universitetsforlaget 1968. Bibliografi s.40-63.{{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2007051604057}}. | ||
* ''Sunnfjord ungdomslag gjennom 75 år''. Laget 1973. 1950. | * ''Sunnfjord ungdomslag gjennom 75 år''. Laget 1973. 1950. | ||
* ''Store norske leksikon'': [http://snl.no/Nikolaus_Gjelsvik Nikolaus Gjelsvik] | * ''Store norske leksikon'': [http://snl.no/Nikolaus_Gjelsvik Nikolaus Gjelsvik] | ||
| Linje 113: | Linje 111: | ||
{{DEFAULTSORT:Gjelsvik, Nikolaus}} | {{DEFAULTSORT:Gjelsvik, Nikolaus}} | ||
[[ | [[Kategori:Personer]] | ||
[[ | [[Kategori:Jurister]] | ||
[[Kategori:Professorer]] | [[Kategori:Professorer]] | ||
[[Kategori:Målfolk]] | [[Kategori:Målfolk]] | ||
[[Kategori:Personer med utdanning fra Tyskland]] | [[Kategori:Personer med utdanning fra Tyskland]] | ||
[[Kategori:Universitetet i Oslo]] | [[Kategori:Universitetet i Oslo]] | ||
[[ | [[Kategori:Askvoll kommune]] | ||
[[Kategori:Fødsler i 1866]] | [[Kategori:Fødsler i 1866]] | ||
[[Kategori:Dødsfall i 1938]] | [[Kategori:Dødsfall i 1938]] | ||
{{F2}} | {{F2}} | ||
{{nn}} | {{nn}} | ||