Norske Gaardnavne: Forskjell mellom sideversjoner

Hopp til navigering Hopp til søk

Norske Gaardnavne (vis kilde)

Sideversjonen fra 16. jan. 2019 kl. 14:47

2 273 byte lagt til ,  16. jan. 2019
→‎Oversikt over serien Norske Gaardnavne:
(litt meir om innsamlinga av uttaleformer)
(15 mellomliggende versjoner av 5 brukere er ikke vist)
Linje 1: Linje 1:
{{sitat|tekst=-blandt Landsfolket er ikke liden Tilbøielighed til at <br/>betragte disse Udtaleformer som noget, der kan være <br/>godt nok til dagligt Brug, men som det ikke passer sig <br/>at bruge hverken i Skrift eller ligeoverfor Folk, <br/>der ikke selv tale Bygdemaal.|opphav=Rygh i forordet il Norske Gaardnavne}}
'''[[Norske Gaardnavne]]''' vart utgjeve i åra frå [[1897]] til [[1924]] etter manuskript utarbeidd av professor [[Oluf Rygh]].  Verket inneheld opplysningar om uttale, historisk skrivemåte og mogleg tyding av namna til [[matrikkelgard]]ane i Noreg. Det er blitt eit standardverk for [[stadnamn]] i Noreg.  
'''Norske Gaardnavne''' vart utgjeve i åra frå [[1897]] til [[1924]] etter manuskript utarbeidd av professor [[Oluf Rygh]].  Verket inneheld opplysningar som om uttale og historisk skrivemåte for namna til [[matrikkelgard]]ane i Noreg. Det er blitt eit standardverk for [[stadnamn]] i Noreg.  
 
==Arbeidet i kommisjonen==
==Bakgrunn==
Ved lov av 6.6.1863 påbaud Stortinget ein alminneleg revisjon av [[matrikkel]]en i Noreg.  Under arbeidet kom det framlegg om å få retta på inkonsekvensar og feil i gardsnamna.  I [[1878]] vart professorane [[Sophus Bugge]], [[Oluf Rygh]] og prost [[Johan Fritzner]] oppnemnde som medlemmer i ein kommisjon for revisjon av namna i matrikkelen.   
Ved lov av 6.6.1863 påbaud Stortinget ein alminneleg revisjon av [[matrikkel]]en i Noreg.  Under arbeidet kom det framlegg om å få retta på inkonsekvensar og feil i gardsnamna.  I [[1878]] vart professorane [[Sophus Bugge]], [[Oluf Rygh]] og prost [[Johan Fritzner]] oppnemnde som medlemmer i ein kommisjon for revisjon av namna i matrikkelen.   


Linje 14: Linje 13:
Undersøkingane rundt uttaleformene var det Bugge og Rygh som sørga for, eit arbeid dei hovudsakleg utførte i sommarferiane sine.  Dei kunne ikkje vitje kvar ei bygd i landet; dei fleste opplysningane fekk dei ved  [[ekserserplass]]ar, [[lærarseminar]] og andre stader landsfolk fanst samla.  
Undersøkingane rundt uttaleformene var det Bugge og Rygh som sørga for, eit arbeid dei hovudsakleg utførte i sommarferiane sine.  Dei kunne ikkje vitje kvar ei bygd i landet; dei fleste opplysningane fekk dei ved  [[ekserserplass]]ar, [[lærarseminar]] og andre stader landsfolk fanst samla.  


===Publisering===
===Drøftingar rundt gardsnamna===
I verket er det drøfta kva for [[grammatikk|grammatisk]] form namna har - herunder kjønn, tal, [[kasus]] og om namnet står i bunden eller ubunden form. Det er òg gjort greie for [[fonologi|lydlege]] forandringar gjennom tidene, om slikt er dokumentert.
 
Tydinga av namnet er sett i samanheng med korleis gardsnamn vert til:
* Naturnamn (høgder, skråningar, skard, nes, øyar, fossar, myrar, flater o.s.b.)
* Namn avleia av bruken av landet (hamner, vegar, eid o.l.)
* Namn frå tre, buskar og plantar
* Namn knytta til dyr og dyreliv
* Namn knytta til korleis garden er vorten til, bygningar på garden eller anna menneskeverk på staden
* Namn som kjem frå andre ord for bustad eller dyrka land
* Namn avleia av bruken av garden eller andre tilhøve knytta til gardshistoria
* Namn frå vesen knytt til [[folketru]]a
* Samanlikningsnamn, t.d. med klestykke o.a., eller med kroppsdelar, dyr eller reiskap
* Namn avleia av [[elv]]enamn
* Namn som inneheld [[personnamn]] eller tilnamn
* Rosande og nedsetjande namn
 
 
==Publisering==
Etter at matrikkelen var ferdigstilt i 1892, vart materialet oversendt [[Riksarkivet]].  Interessa for arbeidet var så stor at Stortinget i 1896 løyvde pengar til trykking av opplysningane som var samla til bruk ved matrikkelrevisjonen. I 1897 vart det første bandet i serien Norske Gaardnavne trykt.  
Etter at matrikkelen var ferdigstilt i 1892, vart materialet oversendt [[Riksarkivet]].  Interessa for arbeidet var så stor at Stortinget i 1896 løyvde pengar til trykking av opplysningane som var samla til bruk ved matrikkelrevisjonen. I 1897 vart det første bandet i serien Norske Gaardnavne trykt.  


Linje 26: Linje 43:


===Bruk av namneverket===
===Bruk av namneverket===
[[Bilde:Oevsteboe i Aurlandsdalen foere 1900.jpg|høgre|mini|400px|Om gnr 24 i [[Vangen]] sokn i [[Aurland]], Nordre Bergenhus, skreiv Rygh og Kjær: «[[Østerbø]]. Kaldes ''au'rdalen.'' - Vrdall NRJ. III 404. 1563. 1603. Ourdall 1563.  Østebøe 1667. 1723.  <small>Efter den opg. Udtale er det ældre Navn *Aurdalr.  Se forøvrigt under Herredsnavnet og jfr. frg. GN.  Det synes rimeligt, at det senere Navn egentlig er at forstaa som *Øvstebø (*Øfstibær), den øverste Gaard (jfr. GN. 22); Øvste- kan i ældre Tids Skrivemaade sammenblandes med Øst-, Øster-.</small>» - Foto ca 1900.]]
I Noreg er ''Norske Gaardnavne'' eitt av nokså få nasjonale standardverk.  I 18 band er nær alle dei om lag 50&nbsp;000 gardsnamna i landet vårt tolka og drøfta på ymse vis.  Verket tar òg opp namna på [[sokn]] og [[herad]] slik dei var ved førre hundreårsskifte.  
I Noreg er ''Norske Gaardnavne'' eitt av nokså få nasjonale standardverk.  I 18 band er nær alle dei om lag 50&nbsp;000 gardsnamna i landet vårt tolka og drøfta på ymse vis.  Verket tar òg opp namna på [[sokn]] og [[herad]] slik dei var ved førre hundreårsskifte.  


[[Fil:Øvstebø.jpg|høgre|mini|400px|Om gnr 24 i [[Vangen]] sokn i [[Aurland]], Nordre Bergenhus, skreiv Rygh og Kjær: «[[Østerbø]]. Kaldes ''au'rdalen.'' - Vrdall NRJ. III 404. 1563. 1603. Ourdall 1563.  Østebøe 1667. 1723.  <small>Efter den opg. Udtale er det ældre Navn *Aurdalr.  Se forøvrigt under Herredsnavnet og jfr. frg. GN.  Det synes rimeligt, at det senere Navn egentlig er at forstaa som *Øvstebø (*Øfstibær), den øverste Gaard (jfr. GN. 22); Øvste- kan i ældre Tids Skrivemaade sammenblandes med Øst-, Øster-.</small>» - Foto ca 1900.]]
Serien ''Norske Gaardnavne'' er blitt ståande som standardverket for skriving og tyding av stadnamn i Noreg.  Det tyder ikkje at alle namna er tolka rett.  Men i seinare tolkingar er det ofte vist til tolkinga i O. Rygh.  
 
Skrivemåten kan heller ikkje stå som nokon fasit, sidan Rygh har normert namna til [[riksmål]] anno 1900. I dag vil vi normere namna etter gjeldande rettskrivingsprinsipp.   Men med uttaleformene i [[lydskrift]] er verket ein god hjelp når vi vil følgje [[lov om stadnamn|stadnamnlova]] og ta utgangspunkt i den nedervde lokale uttalen.


Serien ''Norske Gaardnavne'' er blitt ståande som standardverket for skriving og tyding av stadnamn i Noreg.  Det tyder ikkje at alle namna er tolka rett.  Men i seinare tolkingar er det ofte vist til tolkinga i O. Rygh.
==Oversikt over serien Norske Gaardnavne==


Skrivemåten kan heller ikkje stå som nokon fasit, sidan Rygh har normert namna til [[riksmål]] anno 1900.  I dag vil vi normere namna etter gjeldande rettskrivingsprinsipp.   Men med uttaleformene i [[lydskrift]] er verket ein god hjelp når vi vil følgje i [[stadnamnlova]] og ta utgangspunkt i den nedervde lokale uttalen.  
*Forord og innledning (O. Rygh 1898). {{bokhylla|NBN:no-nb_digibok_2009061010004}}.
* I [[Østfold|Smaalenenes]] Amt (O. Rygh 1898). {{bokhylla|NBN:no-nb_digibok_2008011010007}}.
* II [[Akershus]] Amt (O. Rygh 1898). {{bokhylla|NBN:no-nb_digibok_2009052210001}}.
* III [[Hedmark|Hedemarkens]] Amt (O. Rygh 1900). {{bokhylla|NBN:no-nb_digibok_2008011810001}}.
* IV-1 [[Oppland|Kristians]] Amt (O. Rygh 1900). {{bokhylla|NBN:no-nb_digibok_2008011712001}}.
* IV-2 Kristians Amt (O. Rygh, utg.ved A. Kjær 1902). {{bokhylla|NBN:no-nb_digibok_2008013012001}}.
* V [[Buskerud]]s Amt (O. Rygh, utg.ved Hj. Falk 1909). {{bokhylla|NBN:no-nb_digibok_2008011512004}}.
* VI [[Vestfold|Jarlsberg og Larviks]] Amt (O. Rygh, utg.ved A. Kjær 1907). {{bokhylla|NBN:no-nb_digibok_2008010710001}}.
* VII [[Telemark|Bratsberg]] Amt (O. Rygh, utg.ved A. Kjær 1914). {{bokhylla|NBN:no-nb_digibok_2006120600018}}.
* VIII [[Aust-Agder|Nedenes]] Amt (O. Rygh, utg.ved Amund B. Larsen 1905). {{bokhylla|NBN:no-nb_digibok_2015012708066}}.
* IX [[Vest-Agder|Lister og Mandals]] Amt (O. Rygh, utg.ved A. Kjær 1912). {{bokhylla|NBN:no-nb_digibok_2006120400045}}.
* X [[Rogaland|Stavanger]] Amt (O. Rygh, utg.ved Magnus Olsen 1915). {{bokhylla|NBN:no-nb_digibok_2006120801094}}.
* XI [[Hordaland|Søndre Bergenhus]] Amt (O. Rygh, utg.ved Magnus Olsen 1910). {{bokhylla|NBN:no-nb_digibok_2008011710002}}.
* XII [[Sogn og Fjordane|Nordre Bergenhus]] Amt (O. Rygh, utg.ved A. Kjær 1919). {{bokhylla|NBN:no-nb_digibok_2006120601007}}.
* XIII [[Møre og Romsdal|Romsdals]] Amt (O. Rygh, utg.ved K. Rygh 1908). {{bokhylla|NBN:no-nb_digibok_2010070605135}}.
* XIV [[Sør-Trøndelag|Søndre Trondhjems]] Amt (O. Rygh, utg.ved K. Rygh 1901). {{bokhylla|NBN:no-nb_digibok_2008011612001}}.
* XV [[Nord-Trøndelag|Nordre Trondhjems]] Amt (O. Rygh, utg.ved K. Rygh 1903). {{bokhylla|NBN:no-nb_digibok_2008011012001}}.
* XVI [[Nordland]]s Amt (O. Rygh, utg.ved K. Rygh 1905). {{bokhylla|NBN:no-nb_digibok_2018021948007}}.
* XVII [[Troms]]ø Amt (O. Rygh, utg.ved K. Rygh 1911). {{bokhylla|NBN:no-nb_digibok_2015012708086}}.
* XVIII (Tilægsbind) [[Finnmark|Finmarkens]] Amt (O. Rygh, utg.ved J. Qvigstad og Magnus Olsen). {{bokhylla|NBN:no-nb_digibok_2006120800099}}.
* XIX Fællesregister (O. Rygh, utg. v. A. Kjær). {{bokhylla|NBN:no-nb_digibok_2007011100108}}.


==Oversikt over serien Norske Gaardnavne:==
*Forord og innledning (O. Rygh 1898)
* I Smaalenenes Amt (O. Rygh 1898)
* II Akershus Amt (O. Rygh 1898)
* III Hedemarkens Amt (O. Rygh 1900)
* IV-1 Kristians Amt (O. Rygh 1900)
*  IV-2 Kristians Amt (O. Rygh, utg.ved A. Kjær 1902)
* V Buskeruds Amt (O. Rygh, utg.ved Hj. Falk 1909)
* VI Jarlsberg og Larviks Amt (O. Rygh, utg.ved A. Kjær 1907)
* VII Bratsberg Amt (O. Rygh, utg.ved A. Kjær 1914)
* VIII Nedenes Amt (O. Rygh, utg.ved Amund B. Larsen 1905)
* IX Lister og Mandals Amt (O. Rygh, utg.ved A. Kjær 1912)
* X Stavanger Amt (O. Rygh, utg.ved Magnus Olsen 1915)
* XI Søndre Bergenhus Amt (O. Rygh, utg.ved Magnus Olsen 1910)
* XII Nordre Bergenhus Amt (O. Rygh, utg.ved A. Kjær 1919)
* XIII Romsdals Amt (O. Rygh, utg.ved K. Rygh 1908)
* XIV Søndre Trondhjems Amt (O. Rygh, utg.ved K. Rygh 1901)
* XV Nordre Trondhjems Amt (O. Rygh, utg.ved K. Rygh 1903)
* XVI Nordlands Amt (O. Rygh, utg.ved K. Rygh 1905)
* XVII Troms Amt (O. Rygh, utg.ved K. Rygh 1911)
* XVIII (Tilægsbind) Finmarkens Amt (O. Rygh, utg.ved J. Qvigstad og Magnus Olsen)


Andre etterlatne arbeid etter Oluf Rygh var
Andre etterlatne arbeid etter Oluf Rygh var
* ''Gamle Personnavne i norske Stedsnavne'' (utgjeve 1901)  
* ''Gamle [[Personnamn|Personnavne]] i norske [[Stadnamn|Stedsnavne]]'' (utgjeve 1901)  
* ''Norske Elvenavne'' (utgjeve ved Karl Ditlev Rygh 1904)  
* ''Norske Elvenavne'' (utgjeve ved Karl Ditlev Rygh 1904)


== Bakgrunnsstoff ==
== Bakgrunnsstoff ==
* [http://www.dokpro.uio.no/rygh_ng/rygh_felt.html Søk i O. Rygh: Norske Gaardnavne]
* [http://www.dokpro.uio.no/rygh_ng/rygh_felt.html Søk i O. Rygh: Norske Gaardnavne]


[[kategori:norske stadnamn| ]]
== Kjelder ==
[[kategori:norske oppslagsverk]]
* [http://www.dokpro.uio.no/rygh_ng/innledning.txt Norske Gaardnavne, i hovudsak innleiingsbandet]
* [http://www.lovdata.no/all/tl-19900518-011-0.html#4 Lov om stadnamn]
 
[[Kategori:Stedsnavn]]
[[Kategori:Bokomtaler]]
{{nn}}
Hentet fra «https://lokalhistoriewiki.no/wiki/Spesial:Mobildiff/72841...1258312»

Navigasjonsmeny