276 462
redigeringer
m
Robot: Endrer mal: Thumb høyre
Ingen redigeringsforklaring |
m (Robot: Endrer mal: Thumb høyre) |
||
| (9 mellomliggende versjoner av 6 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{ | <onlyinclude>{{Thumb|Høgåsen 1928.jpg|<small>Martinus Høgåsen (midten) på arbeidarstemne på Hundorp i 1928. Dei to andre på biletet er [[Hans Baukhol]] og [[O.Broløkken]]</small>|[[Pål Kluften]].}}'''[[Ola Martinus Høgåsen]]''' (fødd 2. august [[1900]] i [[Grue kommune|Grue]], død [[1964]] i [[Vågå]]) var lærar, politikar, folkeminnesamlar, lokalhistorikar, nynorskforkjempar, diktar og sakprosaforfattar. Han blir oftast omtala berre som Martinus Høgåsen. </onlyinclude> | ||
<onlyinclude>Høgåsen gjorde seg sterkt gjeldande på ei lang rad samfunns- og kulturområde, mest regionalt i [[Gudbrandsdalen]], men også på landsbasis. Han var norskdomsmann og sosialist. Han gjekk mykje i bunad, og omsette [[ | <onlyinclude> | ||
Høgåsen gjorde seg sterkt gjeldande på ei lang rad samfunns- og kulturområde, mest regionalt i [[Gudbrandsdalen]], men også på landsbasis. Han var norskdomsmann og sosialist. Han gjekk mykje i bunad, og omsette [[«Internasjonalen»]] til nynorsk. Det meste av yrkeslivet sitt verka han i Gudbrandsdalen ([[Nord-Fron]] og Vågå). I båe desse kommunane var han politisk aktiv for [[Arbeidarpartiet]]. I Nord-Fron var han mellom anna varaordførar i seks år, og i Vågå var han ordførar 1946-1951. Han var ein markant og aktiv motstandar av tyskar- og NS-regimet 1940-1945. Frå 1945 til han gjekk bort var han redaktør for [[Årbok for Gudbrandsdalen]]. </onlyinclude> | |||
== Familie, oppvekst og utdanning == | == Familie, oppvekst og utdanning == | ||
Ola Martinus Høgåsen var fødd som eldstemann i ein syskenflokk på 10 på småbruket Høgåsen i [[Tjura]] krins i Grue kommune. Foreldra var Anton Høgåsen (fødd 1876) og Lina Høgåsen fødd Jensrud. Dei dreiv småbruket saman, og Anton hadde arbeid i skogen attåt. Bruket Høgåsen var opphavleg husmannsplass, men Anton hadde kjøpt den til sjølveige i 1895. Både på fars- og morssida hadde Ola Martinus svenske og finske innvandrarar i slekta. Han forfinska stundom namnet sitt til Mattio Reisanen. | |||
Ola Martinus voks opp i ein politisk engasjert og kulturelt interessert familie. Det var mykje forteljing og song i heimen. Både faren Anton og farfaren Martinus var radikale venstremenn. | |||
{{ | {{Thumb|Høgåsen v skrivebordet.jpg|<small>Høgåsen ved skrivebordet i familiens heim Grindstugu i Vågå, tidleg på 1960-talet</small>|[[Ole Arnfinn Torgersrud]].}} | ||
Etter [[Folkeskole|folkeskule]] og [[framhaldsskule]] arbeidde Høgåsen tre vintrar i skogen, før han gjekk toårig lærarskule i Oslo. Han tok lærareksamen i 1921. Han hadde før det byrja på underoffiserskule, men slutta der etter kort tid. Vinteren 1926-1927 tok han vidareutdanning ved [[Noregs lærarhøgskule]] i Trondheim. | Etter [[Folkeskole|folkeskule]] og [[framhaldsskule]] arbeidde Høgåsen tre vintrar i skogen, før han gjekk toårig lærarskule i Oslo. Han tok lærareksamen i 1921. Han hadde før det byrja på underoffiserskule, men slutta der etter kort tid. Vinteren 1926-1927 tok han vidareutdanning ved [[Noregs lærarhøgskule]] i Trondheim. | ||
| Linje 27: | Linje 29: | ||
Som politikar hadde han iallfall desse verva (lista er neppe uttømande): | Som politikar hadde han iallfall desse verva (lista er neppe uttømande): | ||
*Medlem av det fyrste styret i Gudbrandsdalen arbeidarparti frå 1923 etter partisplittinga | *Medlem av det fyrste styret i Gudbrandsdalen arbeidarparti frå 1923 etter partisplittinga Arbeidarpartiet/Kommunistpartiet. | ||
*Medlem av Nord-Fron heradsstyre 1925-1938, seks av åra som varaordførar. | *Medlem av Nord-Fron heradsstyre 1925-1938, seks av åra som varaordførar. | ||
*Formann i Fron fjellstyre. | *Formann i Fron fjellstyre. | ||
| Linje 37: | Linje 39: | ||
=== Gymnassaka === | === Gymnassaka === | ||
{{ | {{Thumb|Høgåsen maleri Ofossen.jpg|<small>Høgåsen var ein habil amatørmålar. Her eit motiv frå Skjåk, Ofossen mølle. Det er måla i 1944.</small>|Kristian Hosar.}} | ||
Frå 1920-åra, kanskje før, hadde det vore arbeidd for skipe eit landsgymnas i [[Hamar bispedøme]]. Som formann i [[Gudbrandsdal gymnaslag]] fekk Høgåsen i slutten av 1930-åra i gang eit samarbeid mellom 13 kommunar om dette. I 1946 kunne [[Gudbrandsdal offentlege landsgymnas]] ta til med verksemda på [[Vinstra (tettstad)|Vinstra]] i Nord-Fron. Høgåsen var i mange år medlem i forstandarskapet for gymnaset. | Frå 1920-åra, kanskje før, hadde det vore arbeidd for skipe eit [[landsgymnas]] i [[Hamar bispedøme]]. Som formann i [[Gudbrandsdal gymnaslag]] fekk Høgåsen i slutten av 1930-åra i gang eit samarbeid mellom 13 kommunar om dette. I 1946 kunne [[Gudbrandsdal offentlege landsgymnas]] ta til med verksemda på [[Vinstra (tettstad)|Vinstra]] i Nord-Fron. Høgåsen var i mange år medlem i forstandarskapet for gymnaset. | ||
=== Lærarlaget === | === Lærarlaget === | ||
| Linje 50: | Linje 52: | ||
== Målreising, lokalhistorie og anna kulturengasjement == | == Målreising, lokalhistorie og anna kulturengasjement == | ||
{{ | {{Thumb|Høgåsen og Ørjasæter.jpg|<small>Høgåsen og Tore Ørjasæter på ferja i Geirangerfjorden etter ein stemnetur på Vestlandet, tidleg på 1960-talet.</small>|[[Ole Arnfinn Torgersrud]].}} | ||
{{ | {{Thumb|Høgåsen og Holt.jpg|<small>Høgåsen og [[Åsta Holth]] på Hovden-stemna i Ørsta i 1960.</small>|[[Ole Arnfinn Torgersrud]].}} | ||
Målmann fortel Høgåsen sjølv at han hadde vore frå gutedagane. I 1938 vart han nestformann i [[Austmannalaget]]. Det var eit nytt styre med [[Håvard Skirbekk]] som formann. Det gjekk inn for austlandske eller samnorske former i den rettskrivingsdebatten som pågjekk nett da. Det nye styret vart valt i opposisjon til det førre som kjempa for den høgnorske linja ([[Ivar Aasen]]s i-mål-former). | Målmann fortel Høgåsen sjølv at han hadde vore frå gutedagane. I 1938 vart han nestformann i [[Austmannalaget]]. Det var eit nytt styre med [[Håvard Skirbekk]] som formann. Det gjekk inn for austlandske eller samnorske former i den rettskrivingsdebatten som pågjekk nett da. Det nye styret vart valt i opposisjon til det førre som kjempa for den høgnorske linja ([[Ivar Aasen]]s i-mål-former). | ||
| Linje 60: | Linje 62: | ||
Si interesse for svensk og finsk innvandring, særleg til barndomstraktene hans, fekk han høve til å studere i 1938. Da fekk han statsstipend til ei studiereise i Sverige og Finland. | Si interesse for svensk og finsk innvandring, særleg til barndomstraktene hans, fekk han høve til å studere i 1938. Da fekk han statsstipend til ei studiereise i Sverige og Finland. | ||
Høgåsen var formann i [[Dølaringen]] 1945-1964 og var i den same tjueårsbolken redaktør for [[Årbok for Gudbrandsdalen]]. I dette arbeidet fekk Høgåsen kombinert si interesse både for målreisingstanken, folkeopplysning, lokalhistorie og kulturhistorie. Dei same interessene motiverte også hans innsats som medarbeidar i [[Norsk | Høgåsen var formann i [[Dølaringen]] 1945-1964 og var i den same tjueårsbolken redaktør for [[Årbok for Gudbrandsdalen]]. I dette arbeidet fekk Høgåsen kombinert si interesse både for målreisingstanken, folkeopplysning, lokalhistorie og kulturhistorie. Dei same interessene motiverte også hans innsats som medarbeidar i [[Norsk Allkunnebok]], [[Norsk ordbok]] og i [[Norske Gardsbruk]]. | ||
Han var også interessert i folkemusikk, og gjorde ein god del innsamlingsarbeid med bandopptakar i 1950-åra. Han var med som organisator da [[Vågå spelemannslag]] kom i gang i 1952. | Han var også interessert i folkemusikk, og gjorde ein god del innsamlingsarbeid med bandopptakar i 1950-åra. Han var med som organisator da [[Vågå spelemannslag]] kom i gang i 1952. | ||
| Linje 67: | Linje 69: | ||
== Motstandsmannen 1940-1945 == | == Motstandsmannen 1940-1945 == | ||
{{ | {{Thumb|Radiolytting Skjaak 3.jpg|<small>Fotografert ved det illegale radioapparatet i maidagane 1945. Høgåsen ståande nr. 2 frå venstre. Sitjande til høgre fremst er [[Kristen Aanstad]], som var husvert for familien Høgåsen under eksilet i Skjåk. Høgåsen og Aanstad var hovudmenn i spreiinga av illegale aviser i Skjåk under krigen.</small>|[[Kristian Stakston]].}} | ||
Under krigshandlingane i april 1940 organiserte Høgåsen eit frivilllig heimevern i [[Ottadalen|Ottadalsbygdene]]. Den 15. april fekk han ein «militær telefon» med oppmoding til dette. Bakgrunnen var landinga av tyske fallskjermsoldatar på [[Dombås]] nett da kongen og delar av regjeringa var i området, i fleire dagar nettopp i Vågå. Høgåsen sette seg straks i samband med lensmenn, skyttarlagsformenn og lærarar i [[Skjåk]], [[Lom]] og [[Sel]], og sette seg sjølv i spissen for tiltaka i Vågå. Det vart organisert vakthald ved bruer og etablert meldingsteneste. Mange titals frivillige menn stilte opp og vart væpna. NS-folk vart i følgje Høgåsens rapport «skygga dag og natt», og somme av dei vart arresterte. | Under krigshandlingane i april 1940 organiserte Høgåsen eit frivilllig heimevern i [[Ottadalen|Ottadalsbygdene]]. Den 15. april fekk han ein «militær telefon» med oppmoding til dette. Bakgrunnen var landinga av tyske fallskjermsoldatar på [[Dombås]] nett da kongen og delar av regjeringa var i området, i fleire dagar nettopp i Vågå. Høgåsen sette seg straks i samband med lensmenn, skyttarlagsformenn og lærarar i [[Skjåk]], [[Lom]] og [[Sel]], og sette seg sjølv i spissen for tiltaka i Vågå. Det vart organisert vakthald ved bruer og etablert meldingsteneste. Mange titals frivillige menn stilte opp og vart væpna. NS-folk vart i følgje Høgåsens rapport «skygga dag og natt», og somme av dei vart arresterte. | ||
| Linje 77: | Linje 79: | ||
== Bibliografi == | == Bibliografi == | ||
*Høgåsen. M.: (1929). Kolbein Sterke og andre kvæde : dikt for bonde- og arbeidarungdomen (p. 48). Det norske Arbeiderpartis forl. | |||
*Høgåsen, M.: ''Vaarbekk vaknar''. Utg. Norske forfatteres forl.. Kristiania. 1923. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2011052004005}}. | |||
*Høgåsen, M.: ''Mat for mons''. Utg. Noregs boklag. Oslo. 1939. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2016033108117}}. | |||
*Høgåsen, M.: ''Mannen i månen''. Utg. Noregs boklag. Oslo. 1942. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2007012301016}}. | |||
*Høgåsen, M.: ''Breste bogeskyttar og andre eventyr''. Utg. Fonna. Oslo. 1948. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2013030505014}}. | |||
*Høgåsen, M.: ''Syng med oss''. Utg. Fonna. Oslo. 1953. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2017112348583}}. | |||
*Høgåsen, M.: ''Pelle ping-pang''. Utg. Jotun. Vågåmo. 1955. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2020101407585}}. | |||
*Høgåsen, M.: ''Skrinet med det rare i''. Utg. Norsk Barneblads forlag. Oslo. 1964. {{nb.no|NBN:no-nb_digibok_2015070308007}}. | |||
== Kjelder og litteratur == | == Kjelder og litteratur == | ||
| Linje 91: | Linje 100: | ||
{{DEFAULTSORT:Høgåsen, Ola Martinus}} | {{DEFAULTSORT:Høgåsen, Ola Martinus}} | ||
{{F2}} | |||
{{nn}} | |||
[[Kategori:Personer]] | [[Kategori:Personer]] | ||
[[Kategori:Grue kommune]] | [[Kategori:Grue kommune]] | ||
| Linje 102: | Linje 113: | ||
[[Kategori:Målfolk]] | [[Kategori:Målfolk]] | ||
[[Kategori:Austmannalaget]] | [[Kategori:Austmannalaget]] | ||
[[ | [[Kategori:Ap-politikere]] | ||
[[Kategori:Motstandsfolk]] | [[Kategori:Motstandsfolk]] | ||
[[Kategori:Fanger]] | [[Kategori:Fanger]] | ||
[[Kategori:Fødsler i 1900]] | [[Kategori:Fødsler i 1900]] | ||
[[Kategori:Dødsfall i 1964]] | [[Kategori:Dødsfall i 1964]] | ||
[[ | [[Kategori:Skogfinsk historie og kultur]] | ||