Veiledere, Administratorer
9 136
redigeringer
Tilleggsoppl. Kjelder.
(Utbygging av artikkelen. Litteratur) |
(Tilleggsoppl. Kjelder.) |
||
| Linje 9: | Linje 9: | ||
== Utdanning og fagområde == | == Utdanning og fagområde == | ||
<onlyinclude>Deinboll tok filosofisk eksamen ved universitetet i København i 1801. Etter eit opphald i Noreg vidareførde han studiane i København frå 1805, både medisin og teologi, utan å ta avsluttande eksamenar der. | <onlyinclude>Som førebuing til universitetsstudium gjekk Peter V. Deinboll på Metropolitanskolen i København, der han gjekk ut med utmerking i 1800. Han tok så filosofisk eksamen ved universitetet i København i 1801. Etter eit opphald i Noreg vidareførde han studiane i København frå 1805, både medisin og teologi, utan å ta avsluttande eksamenar der. Ved sida av studiane var han huslærar hjå grev Otto Molkte. Deinboll fullførde seinare sine teologiske studiar ved det nye universitetet i Christiania, og vart cand. theol. derifrå i 1815. Deinboll var også ein kunnig naturvitar, men var på det området sjølvlærd.</onlyinclude> | ||
== Lærar og prest == | == Lærar og prest == | ||
Under det fyrste opphaldet sitt i Noreg var Deinboll mellom anna huslærar hjå kaptein [[F.C. von Ditten]] på [[Råen (Øvre Eiker)|Råen]] i [[Øvre Eiker]]. Lærargjerninga følgde med han gjennom heile karrieren, og skulevesenet var han også særskilt oppteken av som politikar. | Under det fyrste opphaldet sitt i Noreg var Deinboll mellom anna huslærar hjå kaptein og [[proprietær]] [[F.C. von Ditten]] på [[Råen (Øvre Eiker)|Råen]] i [[Øvre Eiker]]. Lærargjerninga følgde med han gjennom heile karrieren, og skulevesenet var han også særskilt oppteken av som politikar. | ||
Da han på nytt kom til Noreg i 1808, denne gongen for godt, var Deinboll fyrst huslærar i [[Holmestrand]]. Så starta han sin eigen privatskule der. Frå Holmestrand flytta han til [[Drammen]], der han var kyrkjesongar i [[Bragernes]] kyrkjelyd. Ved sida av dette underviste han ved borgarskulen i Drammen. | Da han på nytt kom til Noreg i 1808, denne gongen for godt, var Deinboll fyrst huslærar hjå [[kjøpmann Alsing]] i [[Holmestrand]]. Så starta han sin eigen privatskule der, tidleg på året 1809. Frå Holmestrand flytta han til [[Drammen]], der han var kyrkjesongar i [[Bragernes]] kyrkjelyd. Ved sida av dette underviste han ved borgarskulen i Drammen. | ||
Same år som han tok embetseksamen (1815) vart Deinboll utnemnd til sitt fyrste kall i [[Vadsø]]. Han var der til 1824. Ei tid hadde han ansvar for alle soknekall i [[Aust-Finnmark]], og var prost frå 1819. | Same år som han tok embetseksamen (1815) vart Deinboll utnemnd til sitt fyrste kall i [[Vadsø]]. Han var der til 1824. Ei tid hadde han ansvar for alle soknekall i [[Aust-Finnmark]], og var prost frå 1819. | ||
Frå 1824 til 1832 var Deinboll sokneprest i [[Løten]] i Hedmark. Der dreiv han også privatundervisning for ungdom som ville studere, ei verksemd som ofte blir omtala som [[Prost Deinbolls institutt]]. Mellom andre [[Nikolai Ramm Østgaard]] | Frå 1824 til 1832 var Deinboll sokneprest i [[Løten]] i Hedmark. Der dreiv han også privatundervisning for ungdom som ville studere, ei verksemd som ofte blir omtala som [[Prost Deinbolls institutt]]. Mellom andre [[Nikolai Ramm Østgaard]], [[Bernt Lund]] og seinare høgsterettsassesor [[E. Saxlund]] fekk si artiumsførebuande undervisning der. I alt hadde han 22 elevar i si tid i Løten. Fem av dei førde han fram til artium. I dei seinare åra hadde han ein hjelpelærar til undervisninga, cand. theol. E. H. Hansen. | ||
I Løten vart Deinboll også kjent for å engasjere seg til fordel for om lag 100 nybyggjarfamiliar i Løten ålmenning, som stod i fare for å bli utkasta. | I Løten vart Deinboll også kjent for å engasjere seg til fordel for om lag 100 nybyggjarfamiliar i Løten ålmenning, som stod i fare for å bli utkasta. | ||
I perioden 1832–1857 hadde Deinboll prestekall i [[Bolsøy]] og [[Molde]], og han var prost i [[Romsdal prosti]] 1844–1850. Også i Molde skal Deinboll ha halde «gymnas», eller moglegvis undervist ved byens lærde skule | I perioden 1832–1857 hadde Deinboll prestekall i [[Bolsøy]] og [[Molde]], og han var prost i [[Romsdal prosti]] 1844–1850. Også i Molde skal Deinboll ha halde «gymnas», eller moglegvis undervist ved byens lærde skule. I følgje Norsk biografisk leksikon (1926) hadde han i alle høve Bjørnstjerne Bjørnson som elev i den tida. | ||
| Linje 33: | Linje 33: | ||
Eit hovudfelt for hans politiske engasjement, og noko som hadde nær samanheng med hans yrke og livsgjerning, var utbygging av skolevesenet. Allereie før han kom på Stortinget hadde han fremja ein plan for styresmaktene om nyordning av skulen i Finnmark. I 1821 sette han fram eit forslag i Stortinget om ein lærarseminar i Nord-Noreg. Skulen vart ein realitet ved opprettinga av [[Trondenes Seminar]] i 1826. Deinboll søkte prestekallet i Trondenes, ei stilling som skulle kombinerast med styrarstillinga på seminaret. Det er grunn til å tru at den svenske statthaldaren, i Noreg, grev Sandels, fekk forhindra dette av politiske grunnar. Bakgrunnen var at Deinboll på Stortinget i 1821 hadde fremja eit forslag som hadde brodd mot kongen og regjeringa. Meldingar frå desse statsmaktene til Stortinget skulle skje på konstitusjonelt vis, og alle stortingsrepresentantane skulle få kjennskap til innhaldet. | Eit hovudfelt for hans politiske engasjement, og noko som hadde nær samanheng med hans yrke og livsgjerning, var utbygging av skolevesenet. Allereie før han kom på Stortinget hadde han fremja ein plan for styresmaktene om nyordning av skulen i Finnmark. I 1821 sette han fram eit forslag i Stortinget om ein lærarseminar i Nord-Noreg. Skulen vart ein realitet ved opprettinga av [[Trondenes Seminar]] i 1826. Deinboll søkte prestekallet i Trondenes, ei stilling som skulle kombinerast med styrarstillinga på seminaret. Det er grunn til å tru at den svenske statthaldaren, i Noreg, grev Sandels, fekk forhindra dette av politiske grunnar. Bakgrunnen var at Deinboll på Stortinget i 1821 hadde fremja eit forslag som hadde brodd mot kongen og regjeringa. Meldingar frå desse statsmaktene til Stortinget skulle skje på konstitusjonelt vis, og alle stortingsrepresentantane skulle få kjennskap til innhaldet. | ||
Deinboll var svært aktiv på Stortinget, mellom anna som medlem av | Deinboll var svært aktiv på Stortinget, mellom anna som medlem av ei rekkje komitear og formann i fleire av dei. Han var sekretær i komiteen som behandla spørsmålet om Noreg skulle overta noko av den dansk-norske statsgjelda frå før 1814. | ||
Saman med odelstingspresident [[ | Saman med odelstingspresident [[Niels Stockfleth Schultz]] forfatta Deinboll i 1824 eit framlegg til ei ny lov om allmugeskulen. Dette vart så lagt til grunn for den viktige [[skulelova av 1827]]. Schultz og Deinboll var kjende frå København. Under bombardementet av København i 1807 hadde Deinboll tenestegjort som militær, og sjefen for det kompaniet han tilhøyrde, var nettopp N.S. Schultz. | ||
| Linje 56: | Linje 56: | ||
*Holmboe, Jens: Artikkel om Deinboll i ''[[Norsk biografisk leksikon]]'' bd. III, Oslo 1926. | *Holmboe, Jens: Artikkel om Deinboll i ''[[Norsk biografisk leksikon]]'' bd. III, Oslo 1926. | ||
*Høgholen, Even: «Peder Vogelius Deinboll, prest, politiker og naturforsker,» i ''Lautin, lokalhistorisk årbok for Løten'', 25. årgang. Løten Historielag 1999. | *Høgholen, Even: «Peder Vogelius Deinboll, prest, politiker og naturforsker,» i ''Lautin, lokalhistorisk årbok for Løten'', 25. årgang. Løten Historielag 1999. | ||
*Norsk forfatter-lexikon 1814-1880, ved J.B.Halvorsen, bd. 2, Kristiania 1888. | |||
*Skifte, Ola: [http://snl.no/.nbl_biografi/Peter_Deinboll/utdypning Artikkel om Peter Deinboll i Norsk biografisk leksikon, digital utgåve] | *Skifte, Ola: [http://snl.no/.nbl_biografi/Peter_Deinboll/utdypning Artikkel om Peter Deinboll i Norsk biografisk leksikon, digital utgåve] | ||
*Syversen, Odd Magnar: ''I lys og skygge : skolene i Løten gjennom tidene.'' | *Syversen, Odd Magnar: ''I lys og skygge : skolene i Løten gjennom tidene.'' | ||