Veiledere, Administratorer
9 136
redigeringer
Korrektur. Små presiseringar.
(oppgraderer til F2) |
(Korrektur. Små presiseringar.) |
||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{thumb høyre|Deinboll Peter V.jpg|Peter Vogelius med | <onlyinclude>{{thumb høyre|Deinboll Peter V.jpg|Peter Vogelius Deinboll med ordensteiknet for St. Olav.}}'''[[Peter Vogelius Deinboll]]''' (fødd 8. januar 1783 i [[København]], død 13. mai 1874 i [[Vestre Aker]], nåverande Oslo kommune), var teolog, skulemann, folkeopplysningsmann og politikar. Deinboll var initiativtakar til [[Trondenes Seminar|den fyrste lærarutdanninga i Nord-Noreg]] og ein av hovudmennene bak [[skulelova av 1827]]. Han har også etterlate seg verdfulle botaniske og zoologiske samlingar. </onlyinclude> | ||
== Familie == | == Familie == | ||
Han var son av tallotterikollektør Christian Deinboll og Karen Christiane fødd Holm. Peter V. Deinboll gifta seg 1809 Anna Marie Dorthea Deinboll (1781-1858). Foreldra hennar var konsumpsjonsforvaltar Jørgen Deinboll og Anna Margrethe Elisabeth fødd Holm. | Han var son av tallotterikollektør Christian Deinboll og Karen Christiane fødd Holm. Sosialt kan foreldra plasserast i ein midlare del av det offentlege tenestemannssjiktet. Peter V. Deinboll gifta seg i 1809 med sitt syskenbarn Anna Marie Dorthea Deinboll (1781-1858). Foreldra hennar var konsumpsjonsforvaltar Jørgen Deinboll og Anna Margrethe Elisabeth fødd Holm. Ho kom dermed frå eit tilsvarande miljø som ektemannen. | ||
== Utdanning og fagområde == | == Utdanning og fagområde == | ||
<onlyinclude>Som førebuing til universitetsstudium gjekk Peter V. Deinboll på Metropolitanskolen i København, der han gjekk ut med utmerking i 1800. Han tok så filosofisk eksamen ved universitetet i København i 1801. Etter eit opphald i Noreg vidareførde han studiane i København frå 1805, både medisin og teologi, utan å ta avsluttande eksamenar der. Ved sida av studiane var han huslærar hjå grev Otto Molkte. Deinboll fullførde seinare sine teologiske studiar ved det nye universitetet i Christiania, og vart cand. theol. derifrå i 1815. Deinboll var også ein kunnig naturvitar, men var på det området sjølvlærd.</onlyinclude> | <onlyinclude>Som førebuing til universitetsstudium gjekk Peter V. Deinboll på Metropolitanskolen i København, der han gjekk ut med utmerking i 1800. Han tok så filosofisk eksamen ved universitetet i København i 1801. Etter eit opphald i Noreg vidareførde han studiane i København frå 1805, både medisin og teologi, utan å ta avsluttande eksamenar der. Ved sida av studiane var han huslærar hjå grev Otto Molkte. Deinboll fullførde seinare sine teologiske studiar ved det nye universitetet i Christiania, og vart cand. theol. derifrå i 1815. Deinboll var også ein kunnig naturvitar, men var på det området sjølvlærd. Deinboll er eit framståande døme på danskar som valde å halde fram med sine yrkeskarrierer og yte sin samfunnsinnsats i Noreg ved statskløyvinga i 1814.</onlyinclude> | ||
| Linje 22: | Linje 21: | ||
Frå 1824 til 1832 var Deinboll sokneprest i [[Løten]] i Hedmark. Der dreiv han også privatundervisning for ungdom som ville studere, ei verksemd som ofte blir omtala som [[Prost Deinbolls institutt]]. Mellom andre [[Nikolai Ramm Østgaard]], [[Bernt Lund]] og seinare høgsterettsassesor [[E. Saxlund]] fekk si artiumsførebuande undervisning der. I alt hadde han 22 elevar i si tid i Løten. Fem av dei førde han fram til artium. I dei seinare åra hadde han ein hjelpelærar til undervisninga, cand. theol. E. H. Hansen. | Frå 1824 til 1832 var Deinboll sokneprest i [[Løten]] i Hedmark. Der dreiv han også privatundervisning for ungdom som ville studere, ei verksemd som ofte blir omtala som [[Prost Deinbolls institutt]]. Mellom andre [[Nikolai Ramm Østgaard]], [[Bernt Lund]] og seinare høgsterettsassesor [[E. Saxlund]] fekk si artiumsførebuande undervisning der. I alt hadde han 22 elevar i si tid i Løten. Fem av dei førde han fram til artium. I dei seinare åra hadde han ein hjelpelærar til undervisninga, cand. theol. E. H. Hansen. | ||
I Løten vart Deinboll også kjent for å | I Løten vart Deinboll også kjent for å ha engasjert seg til fordel for om lag 100 nybyggjarfamiliar i Løten ålmenning, som stod i fare for å bli utkasta. | ||
I perioden 1832–1857 hadde Deinboll prestekall i [[Bolsøy]] og [[Molde]], og han var prost i [[Romsdal prosti]] 1844–1850. Også i Molde skal Deinboll ha halde «gymnas», eller moglegvis undervist ved byens lærde skule. I følgje Norsk biografisk leksikon (1926) hadde han i alle høve Bjørnstjerne Bjørnson som elev i den tida. | I perioden 1832–1857 hadde Deinboll prestekall i [[Bolsøy]] og [[Molde]], og han var prost i [[Romsdal prosti]] 1844–1850. Også i Molde skal Deinboll ha halde «gymnas», eller moglegvis undervist ved byens lærde skule. I følgje Norsk biografisk leksikon (1926) hadde han i alle høve Bjørnstjerne Bjørnson som elev i den tida. | ||
| Linje 31: | Linje 30: | ||
Peter V. Deinboll representerte [[Finmarkens amt]] på Stortinget i 1821, 1822 (det overordentlig stortinget som vart oppløyst før Deinboll nådde fram), og i 1824. Seinare var han vararepresentant til Stortinget frå [[Kristiansund]] og Molde. | Peter V. Deinboll representerte [[Finmarkens amt]] på Stortinget i 1821, 1822 (det overordentlig stortinget som vart oppløyst før Deinboll nådde fram), og i 1824. Seinare var han vararepresentant til Stortinget frå [[Kristiansund]] og Molde. | ||
Eit hovudfelt for hans politiske engasjement, og noko som hadde nær samanheng med hans yrke og livsgjerning, var utbygging av skolevesenet. Allereie før han kom på Stortinget hadde han fremja ein plan for styresmaktene om nyordning av skulen i Finnmark. I 1821 sette han fram eit forslag i Stortinget om ein lærarseminar i Nord-Noreg. Skulen vart ein realitet ved opprettinga av [[Trondenes Seminar]] i 1826. Deinboll søkte prestekallet i Trondenes, ei stilling som skulle kombinerast med styrarstillinga på seminaret. Det er grunn til å tru at den svenske statthaldaren | Eit hovudfelt for hans politiske engasjement, og noko som hadde nær samanheng med hans yrke og livsgjerning, var utbygging av skolevesenet. Allereie før han kom på Stortinget hadde han fremja ein plan for styresmaktene om nyordning av skulen i Finnmark. I 1821 sette han fram eit forslag i Stortinget om ein lærarseminar i Nord-Noreg. Skulen vart ein realitet ved opprettinga av [[Trondenes Seminar]] i 1826. Deinboll søkte prestekallet i Trondenes, ei stilling som skulle kombinerast med styrarstillinga på seminaret. Det er grunn til å tru at den svenske statthaldaren i Noreg, grev Sandels, fekk forhindra dette av politiske grunnar. Bakgrunnen var at Deinboll på Stortinget i 1821 hadde fremja eit forslag som hadde brodd mot kongen og regjeringa. Forslaget gjekk ut på at meldingar frå konge og regjering til Stortinget skulle skje på konstitusjonelt vis, og alle stortingsrepresentantane skulle få kjennskap til innhaldet. | ||
Deinboll var svært aktiv på Stortinget, mellom anna som medlem av ei rekkje komitear og formann i fleire av dei. Han var sekretær i komiteen som behandla spørsmålet om Noreg skulle overta noko av den dansk-norske statsgjelda frå før 1814. | Deinboll var svært aktiv på Stortinget, mellom anna som medlem av ei rekkje komitear og formann i fleire av dei. Han var til dømes sekretær i komiteen som behandla spørsmålet om Noreg skulle overta noko av den dansk-norske statsgjelda frå før 1814. | ||
Saman med odelstingspresident [[Niels Stockfleth Schultz]] forfatta Deinboll i 1824 eit framlegg til ei ny lov om allmugeskulen. Dette vart så lagt til grunn for den viktige [[skulelova av 1827]]. Schultz og Deinboll var kjende frå København. Under bombardementet av København i 1807 hadde Deinboll tenestegjort som militær, og sjefen for det kompaniet han tilhøyrde, var nettopp N.S. Schultz. | Saman med odelstingspresident [[Niels Stockfleth Schultz]] forfatta Deinboll i 1824 eit framlegg til ei ny lov om allmugeskulen. Dette vart så lagt til grunn for den viktige [[skulelova av 1827]]. Schultz og Deinboll var kjende frå København. Under bombardementet av København i 1807 hadde Deinboll tenestegjort som militær, og sjefen for det kompaniet han tilhøyrde, var nettopp N.S. Schultz. | ||