Pitesamisk byggeskikk

Pitesamisk byggeskikk er den tradisjonelle byggeskikken i det pitesamiske området, som inkluderer mykje av Arjeplogs kommun i Sverige; og heile Saltdal, Beiarn, Gildeskål og Meløy kommunar og store delar av Rana, Fauske og Bodø kommunar i Noreg. Området inkluderer tradisjonelt både skogs-, fjell- og kystsamisk kultur så vel som både veide-, reindrifts-, bygde-, jordbruks- og fiskesamisk kultur. Typiske byggeteknikkar inkluderer bogestongbygg, lafting og kløftstongbygg, og karakteristiske bygningstypar inkluderer njalla (einstolpebu), luäppte (tostolpe-tørkeskjå), ájjte (stabbur med minst fire stabbar/pålar), vanashuvvsa (naust), jordkjellarar med fleire. Eit særtrekk er den mangekanta (seks- til åtte-) tømmerkåta, som blir skildra i litteraturen heilt tilbake til 1600-talet.

Mangekanta dimbargåhteSkeppsholmen i Arjeplog.
Foto: Olve Utne (2017).

Stallotomtene

Bogestongskåta og andre bogestongsbygg

Kåter med kjegletak

Kåtene med kjegletak — der alle stengene går heilt opp til riehpen (ljoren) er den eldre typen, og òg den typen som er vanlig frå den sørlige delen av det pitesamiske området og sørover til og med det sørsamiske området.

Kåter med boga tak

Den nordlige typen bogestongskåte, der taket følgjer bogen i bogestengene, er òg tradisjonell i det pitesamiske området. Israel Ruong skreiv at denne kåtetypen var vanlig i det nordaustlige pitesamiske området føre karesuandosamane kom til området kring 1920.

Dimbargåhte

Åttekanta kåter

Sekskanta kåter


Firkanta kåter

Luäppte

Njalla

Ájjte

Kjelder og litteratur

  • Liedgren, Lars: Samiska byggnader och konstruktioner inom pitesamiskt område. (Anvarat; 3) Arjeplog : Silvermuseet, [2017]. ISBN 9789186967024