Veiledere, Administratorer
173 409
redigeringer
m
Teksterstatting – «til til» til «til»
m (Retting etter Ånund G. Tveiten) |
m (Teksterstatting – «til til» til «til») |
||
| (5 mellomliggende versjoner av en annen bruker er ikke vist) | |||
| Linje 3: | Linje 3: | ||
| bgfarge = | | bgfarge = | ||
| navn = Ryningen | | navn = Ryningen | ||
| bilde = | | bilde = Tveiten 31.jpg | ||
| bildetekst = | | bildetekst = Ryningen i andre halvparten av 1930-åra. Bilete frå Gerd Fosse Hovden. | ||
| altnavn = | | altnavn = | ||
| førstnevnt = | | førstnevnt = | ||
| Linje 12: | Linje 12: | ||
| sokn = [[Bykle sokn|Bykle]] | | sokn = [[Bykle sokn|Bykle]] | ||
| kommune = [[Bykle kommune|Bykle]] | | kommune = [[Bykle kommune|Bykle]] | ||
| fylke = [[ | | fylke = [[Agder fylke|Agder]] | ||
| gnr = 11 | | gnr = 11 | ||
| bnr = 4 | | bnr = 4 | ||
| Linje 21: | Linje 21: | ||
| postnr = | | postnr = | ||
}} | }} | ||
<onlyinclude><includeonly>{{thumb|Tveiten 31.jpg|Ryningen i andre halvparten av 1930-åra. Bilete frå Gerd Fosse Hovden.}}</includeonly> | |||
{{thumb|Tveiten 32.jpg|Ryningen er den næraste garden på dette biletet av Skarg. I bakgrunnen ser ein Holen. Elveløpet vart lagd om i 1965, så biletet er teke etter det, men truleg fyre 1970. Skargjesåni grov ein heil del etter omleggjinga. Bilete frå Setesdalsmuseet.}} | |||
'''[[Ryningen (Bykle gnr 11/4)|Ryningen]]''' er det austlegaste bruket i [[Tveiti (Bykle gnr 11)|Tveiti]] i [[Bykle kommune]]. Av tunet syner nå berre att ei løe og nokre murar. Ryningen er truleg det yngste av bruka på garden, men også dette har nok vore fråkløyvd hovudbølet alt i [[høgmellomalderen]]. Etter Svartedauden sto det helst øyde til uti 1600-åra. | '''[[Ryningen (Bykle gnr 11/4)|Ryningen]]''' er det austlegaste bruket i [[Tveiti (Bykle gnr 11)|Tveiti]] i [[Bykle kommune]]. Av tunet syner nå berre att ei løe og nokre murar. Ryningen er truleg det yngste av bruka på garden, men også dette har nok vore fråkløyvd hovudbølet alt i [[høgmellomalderen]]. Etter Svartedauden sto det helst øyde til uti 1600-åra. | ||
| Linje 34: | Linje 36: | ||
:* '''Svein''', f ca 1668, g m Bille? (= Birgit?), d 1731, sjå nedanfor, jfr. [[Attistog (Bykle gnr 15/1)|Attistog Gjerden]], bnr 1 | :* '''Svein''', f ca 1668, g m Bille? (= Birgit?), d 1731, sjå nedanfor, jfr. [[Attistog (Bykle gnr 15/1)|Attistog Gjerden]], bnr 1 | ||
Birgit Knutsdotter var frå [[Haugehåtveit (Tokke)|Haugehåtveit]] i [[Mo kommune (Telemark)|Mo]], [[Telemark]]. Foreldra hennes heitte Knut Knutsson og Mari Jonsdotter, fødd Bjåland. | Birgit Knutsdotter var frå [[Haugehåtveit (Tokke)|Haugehåtveit]] i [[Mo kommune (Telemark)|Mo]], [[Telemark]]. Foreldra hennes heitte Knut Knutsson og Mari Jonsdotter, fødd Bjåland.</onlyinclude> | ||
Rekkjefylgja i barneflokken ovanfor er ikkje heilt på slump. Åsmund var eldste son, og Gunhild eldste dotter, medan Svein var den yngste av syskena. Dette er vitnefast frå ei odelssak i 1763-67, som me kjem attende til nedanfor. At her også var ei yngre Gunhild er me ikkje heilt sikre på, men det døydde ei Gunhild Gunsteinsdotter i Mosdøl i 1743, og så sjeldant som namnet Gunstein var, lyt me helst tru at ho var herifrå. I manntala frå 1664-66 er det berre Gunnulv og Mikkel som vert nemnde som heimebuande søner. Svein var fødd for seint til å koma med der, ser me, og Åsmund vil me tru budde utanfor bygda då desse manntala vart opptekne. | Rekkjefylgja i barneflokken ovanfor er ikkje heilt på slump. Åsmund var eldste son, og Gunhild eldste dotter, medan Svein var den yngste av syskena. Dette er vitnefast frå ei odelssak i 1763-67, som me kjem attende til nedanfor. At her også var ei yngre Gunhild er me ikkje heilt sikre på, men det døydde ei Gunhild Gunsteinsdotter i Mosdøl i 1743, og så sjeldant som namnet Gunstein var, lyt me helst tru at ho var herifrå. I manntala frå 1664-66 er det berre Gunnulv og Mikkel som vert nemnde som heimebuande søner. Svein var fødd for seint til å koma med der, ser me, og Åsmund vil me tru budde utanfor bygda då desse manntala vart opptekne. | ||
| Linje 94: | Linje 96: | ||
Signe Knutsdotter var dotter åt ovanomtala Knut Åsmundsson og andre kona, Jorunn Tarjeisdotter. Som ein ser i familielista ovanfor var det ingen av borna til Andres og Signe som vart vaksne og gifte i Bykle. Dei to sønene, Knut og Tallak, var til stades då det vart skift etter mora i 1774, men sidan veit me ikkje korleis det gjekk dei (me har ikkje funne noko skifte etter Andres). I 1801 var dei ikkje i Bykle. Om dei då var døde eller utflutte er uvisst, men det siste er kanskje det mest trulege. Både Andres og Signe livde sin alder ut i Ryningen, men innan dei døydde hadde det vore fleire omskifte på bruket. | Signe Knutsdotter var dotter åt ovanomtala Knut Åsmundsson og andre kona, Jorunn Tarjeisdotter. Som ein ser i familielista ovanfor var det ingen av borna til Andres og Signe som vart vaksne og gifte i Bykle. Dei to sønene, Knut og Tallak, var til stades då det vart skift etter mora i 1774, men sidan veit me ikkje korleis det gjekk dei (me har ikkje funne noko skifte etter Andres). I 1801 var dei ikkje i Bykle. Om dei då var døde eller utflutte er uvisst, men det siste er kanskje det mest trulege. Både Andres og Signe livde sin alder ut i Ryningen, men innan dei døydde hadde det vore fleire omskifte på bruket. | ||
Det fyrste var i 1760, då Andres Tallaksson pantsette eigedomen for 240 riksdalar til Vetle Åvoldsson. Denne Vetle var som fyrr nemnt son åt Gunhild Gunsteinsdotter Ryningen, men far hans veit me ikkje noko om, då bortsett frå fyrenamnet, og at me trur han må ha vore frå ei anna bygd. Ein indikasjon på at det siste kan vera rett, er at Peter Mandt frå Lårdal var forlovar for sonen, då han gifte seg i Bykle i 1755. Ved giftemålet vart han elles oppskriven med etternamn Trydal, men me har ikkje sett noko som tyder på at det var der han | Det fyrste var i 1760, då Andres Tallaksson pantsette eigedomen for 240 riksdalar til Vetle Åvoldsson. Denne Vetle var som fyrr nemnt son åt Gunhild Gunsteinsdotter Ryningen, men far hans veit me ikkje noko om, då bortsett frå fyrenamnet, og at me trur han må ha vore frå ei anna bygd. Ein indikasjon på at det siste kan vera rett, er at Peter Mandt frå Lårdal var forlovar for sonen, då han gifte seg i Bykle i 1755. Ved giftemålet vart han elles oppskriven med etternamn Trydal, men me har ikkje sett noko som tyder på at det var der han stamma frå, så helst har han berre budd der ei tid. Då ekstraskattemanntalet i 1762 vart oppteke, var Vetle og kona hans ikkje busette i Bykle. | ||
Pantet til Vetle i Ryningen var «brugeligt pant», og dermed langt bortimot jamgodt med eit kaup. Dermed kunne han flytje hit, og såleis redusere Andres og Signe til sambrukarar eller kanskje busetar. Men straks etter flytjinga fekk Vetle eit odelssøksmål på halsen, så han fekk ikkje verta verande lenge. Ettersom han ikkje sette særleg med spor etter seg andre stader i bygda, kan me like gjerne setje inn det lisle me vidare har å melde om han på denne staden: | Pantet til Vetle i Ryningen var «brugeligt pant», og dermed langt bortimot jamgodt med eit kaup. Dermed kunne han flytje hit, og såleis redusere Andres og Signe til sambrukarar eller kanskje busetar. Men straks etter flytjinga fekk Vetle eit odelssøksmål på halsen, så han fekk ikkje verta verande lenge. Ettersom han ikkje sette særleg med spor etter seg andre stader i bygda, kan me like gjerne setje inn det lisle me vidare har å melde om han på denne staden: | ||
| Linje 113: | Linje 115: | ||
Han som hadde fått Vetle dømd frå garden, heitte Snære Arnesson, og kom frå [[Århus (Valle)|Århus]] på [[Rysstad (Valle)|Rysstad]]. Foreldra hans var Arne Niklosson Rysstad og kona, Gro Snæresdotter, fødd Heggland (jfr. ''Valle'' I, 295). Sjølv hadde han ingen odel, men det hadde kona hans, som heitte Margit Salmundsdotter og kom frå [[Midbø (Bykle gnr 1/7)|Midbø Breive]]. Far hennes var Salmund Gunsteinsson Breive og mora heitte Tone Sveinsdotter. Tone Sveinsdotter att var dotter åt Svein Gunsteinsson Ryningen, så der har me grunnlaget for odelssøksmålet. | Han som hadde fått Vetle dømd frå garden, heitte Snære Arnesson, og kom frå [[Århus (Valle)|Århus]] på [[Rysstad (Valle)|Rysstad]]. Foreldra hans var Arne Niklosson Rysstad og kona, Gro Snæresdotter, fødd Heggland (jfr. ''Valle'' I, 295). Sjølv hadde han ingen odel, men det hadde kona hans, som heitte Margit Salmundsdotter og kom frå [[Midbø (Bykle gnr 1/7)|Midbø Breive]]. Far hennes var Salmund Gunsteinsson Breive og mora heitte Tone Sveinsdotter. Tone Sveinsdotter att var dotter åt Svein Gunsteinsson Ryningen, så der har me grunnlaget for odelssøksmålet. | ||
{{thumb|Tveiten 40.jpg|Ryningsloptet, som er eldre enn 1648, står i Huldreheimen. Sidan lendet gjer det ugreitt å fotografere det frå framsida, er dette biletet teke attantil. Huset på hitsida av loptet er eit kvernhus frå Vodden, Nesland. Bilete frå arkivet til Bykle kommune.}} | |||
{{thumb|Tveiten 34.jpg|På 1940-talet vart Ryningsloptet selt av garden. På den nye tomta rotna det undanfrå, så sumaren 2005 laut botnekvarva skiftast ut. Her er dette arbeidet undervegs.|Dag R. Olsnes|2005}} | |||
Då Snære fremja saka, påsto han at Vetle Åvoldsson var «en fremmed Person uden Odel», men heilt framand var han ikkje, slo vitnet Bjørgulv Sveinsson Gjerden fast. For Vetle var son åt dotter av Åsmund Gunsteinsson, medan Margit Salmundsdotter var dotterdotter åt den yngre bror hans. Men etter odelsreglane gjekk mannslina framom kvinnelina, og difor laut Snære få bruket. | Då Snære fremja saka, påsto han at Vetle Åvoldsson var «en fremmed Person uden Odel», men heilt framand var han ikkje, slo vitnet Bjørgulv Sveinsson Gjerden fast. For Vetle var son åt dotter av Åsmund Gunsteinsson, medan Margit Salmundsdotter var dotterdotter åt den yngre bror hans. Men etter odelsreglane gjekk mannslina framom kvinnelina, og difor laut Snære få bruket. | ||
| Linje 213: | Linje 217: | ||
Snære Salmundsson og folket hans slo seg ned i Americus Township, Grand Forks County, [[Nord-Dakota]], og på den staden finn me dei att i den amerikanske 1880-folketeljinga. I internettversjonen av denne folketeljinga er namnet hans transkribert som «Sven Solomonson», men i originalskjemaet står det faktisk «Snaere». Dei fleste av borna nytta i 1880 same etternamnet som faren, men den 24 år gamle sonen Gunnar vart oppskriven som «Gunder S. Tvedten». På farmen åt foreldra budde dette året også Stein (26), Olav (17) og Ingebjørg (30). Sistnemnde var enke då (men er ikkje oppført med eige etternamn), og hadde borna Martin (8) og Ingebjørg (1). Salmund Snæresson (f 1848) og systrene Margit (f 1841) og Gunvor (f 1860) var ikkje i Americus i 1880. | Snære Salmundsson og folket hans slo seg ned i Americus Township, Grand Forks County, [[Nord-Dakota]], og på den staden finn me dei att i den amerikanske 1880-folketeljinga. I internettversjonen av denne folketeljinga er namnet hans transkribert som «Sven Solomonson», men i originalskjemaet står det faktisk «Snaere». Dei fleste av borna nytta i 1880 same etternamnet som faren, men den 24 år gamle sonen Gunnar vart oppskriven som «Gunder S. Tvedten». På farmen åt foreldra budde dette året også Stein (26), Olav (17) og Ingebjørg (30). Sistnemnde var enke då (men er ikkje oppført med eige etternamn), og hadde borna Martin (8) og Ingebjørg (1). Salmund Snæresson (f 1848) og systrene Margit (f 1841) og Gunvor (f 1860) var ikkje i Americus i 1880. | ||
Me har ikkje lukkast i å finne dei, korkje i Dakota, [[Minnesota]], [[Wisconsin]] eller [[Iowa]]. Det er vel mogeleg at dei ikkje livde lenger, men mest truleg er likevel at dei har dei vorte oppskrivne med namn me ikkje greier å kjenne att. Elles skal ein vel ikkje sjå bort ifrå at dei kan ha reist | Me har ikkje lukkast i å finne dei, korkje i Dakota, [[Minnesota]], [[Wisconsin]] eller [[Iowa]]. Det er vel mogeleg at dei ikkje livde lenger, men mest truleg er likevel at dei har dei vorte oppskrivne med namn me ikkje greier å kjenne att. Elles skal ein vel ikkje sjå bort ifrå at dei kan ha reist til ein stad der me ikkje har hatt tilgjenge til noka folketeljing frå 1880. | ||
I 1900-folketeljinga frå Nord-Dakota ser me at Snære ikkje lenger var til stades, så han må ha døytt eingong mellom 1880 og 1900. Ingebjørg livde til 1915. Av borna var det i 1910 berre Olav som budde i Americus Township. Han hadde teke over farmen etter faren, og hadde gått over til å nytte etternamnet Tveiten (skrive som «Tweeten»). I 1882 gifte han seg med ei «Betsy», som i fylgje folketeljinga var fødd i Noreg i 1863. Av eit notat i biletsamlinga åt Ingebjørg Vegestog går det fram at jentenamnet hennes var Birgit Augundsdotter Flateland, og at det rette fødselsåret hennes var 1862 (jfr. ''Valle'' VI, 206). Olav og Birgit fekk 10 born i perioden 1883 til 1907, og av desse var dei 7 som er nemnde ovanfor framleis hjå foreldra i 1910. Dei tre andre veit me ikkje namn på, men i fylgje 1910-folketeljinga var det berre eitt barn som hadde døytt. | I 1900-folketeljinga frå Nord-Dakota ser me at Snære ikkje lenger var til stades, så han må ha døytt eingong mellom 1880 og 1900. Ingebjørg livde til 1915. Av borna var det i 1910 berre Olav som budde i Americus Township. Han hadde teke over farmen etter faren, og hadde gått over til å nytte etternamnet Tveiten (skrive som «Tweeten»). I 1882 gifte han seg med ei «Betsy», som i fylgje folketeljinga var fødd i Noreg i 1863. Av eit notat i biletsamlinga åt Ingebjørg Vegestog går det fram at jentenamnet hennes var Birgit Augundsdotter Flateland, og at det rette fødselsåret hennes var 1862 (jfr. ''Valle'' VI, 206). Olav og Birgit fekk 10 born i perioden 1883 til 1907, og av desse var dei 7 som er nemnde ovanfor framleis hjå foreldra i 1910. Dei tre andre veit me ikkje namn på, men i fylgje 1910-folketeljinga var det berre eitt barn som hadde døytt. | ||
| Linje 224: | Linje 228: | ||
Då har me ikkje meir om Snære Salmundsson og etterkomarane hans, og dermed kan me vende merksemda mot han som vart oppsitjar i Ryningen etter Snære: | Då har me ikkje meir om Snære Salmundsson og etterkomarane hans, og dermed kan me vende merksemda mot han som vart oppsitjar i Ryningen etter Snære: | ||
{{thumb|Tveiten 35.jpg|Åsmund Pålsson Byklum , 1837-1920 og kona,Jorunn Drengsdotter, fødd Byklum, 1844-1914. Dei gifte seg i 1865, og overtok Ryningen i 1868. Biletet lyt vera teke kring 1910. Bilete frå Alfred Ryningen.}} | |||
* '''Åsmund Pålsson Byklum''', f 1837, d 1920 | * '''Åsmund Pålsson Byklum''', f 1837, d 1920 | ||
: g 1865 m Jorunn Drengsdtr. Byklum, f 1844, d 1914. Born: | : g 1865 m Jorunn Drengsdtr. Byklum, f 1844, d 1914. Born: | ||
| Linje 253: | Linje 258: | ||
Nett kor lenge Åsmund og Jorunn sat med bruket her er noko uvisst, etterdi heimelsovergangen til neste generasjon ikkje vart tinglyst. Men eldstesonen gifte seg i 1907, og me reknar med at han overtok ved det leitet. | Nett kor lenge Åsmund og Jorunn sat med bruket her er noko uvisst, etterdi heimelsovergangen til neste generasjon ikkje vart tinglyst. Men eldstesonen gifte seg i 1907, og me reknar med at han overtok ved det leitet. | ||
{|style="float:right; clear:right; " | |||
|-style="vertical-align:top;" | |||
|{{thumb|Tveiten 36.jpg|Pål Åsmundsson Ryningen (1882-1932) og kona, Birgit Olavsdotter, fødd Trydal (1887-1936). Dei gifte seg i 1907. Her er dei fotograferte hausten 1908 saman med den nyfødde Åsmund. Bilete frå Alfred Ryningen.}} | |||
|{{thumb|Tveiten 33.jpg|Om sumrane på 1930-talet bruka ungdommane i Nordbygdi å dresse seg opp og treffast på Skarg om sundagsettermiddagane. Ståande frå venstre: Torgeir P. Tveiten, Olav G. Holen jr., Gunvor A. Bratteland, Torbjørg T. Tveiten, Olav F. Nesland y. Sitjande: Dreng A. Tveiten, Ånund P. Tveiten. Under armane til dei to jentene kikkar det fram tre hovud. Det til venstre tilhøyrer Olav Lyngtveit og det til høgre Ånund T. Tveiten. Hovudet i midten let seg ikkje identifisere. Biletet lyt vera teke like fyre krigen. Det er funne i samlinga etter Olav G. Holen jr.}} | |||
|} | |||
* '''Pål Åsmundsson Ryningen''', f 1882, d 1932 | * '''Pål Åsmundsson Ryningen''', f 1882, d 1932 | ||
: g 1907 m Birgit Olavsdtr. Trydal, f 1887, d 1936. Born: | : g 1907 m Birgit Olavsdtr. Trydal, f 1887, d 1936. Born: | ||
| Linje 286: | Linje 296: | ||
Pål og Birgit dreiv garden til kring 1929. Eldste sonen fekk skøyte på eigedomen hjå mora i 1936, men då hadde han altså forlengst overteke i praksis. Dei yngre syskena nytta etternamnet Tveiten, men han som overtok garden, og budde her, skreiv seg Ryningen (borna hans att har også nytta Ryningen-namnet). | Pål og Birgit dreiv garden til kring 1929. Eldste sonen fekk skøyte på eigedomen hjå mora i 1936, men då hadde han altså forlengst overteke i praksis. Dei yngre syskena nytta etternamnet Tveiten, men han som overtok garden, og budde her, skreiv seg Ryningen (borna hans att har også nytta Ryningen-namnet). | ||
{{thumb|Tveiten 37.jpg|Åsmund Pålsson Ryningen (1908-1974) og kona Birgit Olavsdtr, f . Holen (1905-1992), brudlaupsbilete 1931. Bilete frå Gerd Fosse Hovden.}} | |||
{|style="float:right; clear:right; " | |||
|-style="vertical-align:top;" | |||
|{{thumb|Tveiten 38.jpg|Ingebjørg Ryningen mjølkar, bilete frå ca 1960, frå Alfred Ryningen.}} | |||
|{{thumb|Tveiten 39.jpg|Barneflokk frå Ryningen og Holen sumaren 1945. Frå venstre: Olav, Ingebjørg, Birgit, Pauline, Ingebjørg M. Holen, Olav M. Holen og fremst Ånund Ryningen. Bilete frå Ingebjørg Vegestog.}} | |||
|} | |||
* '''Åsmund Pålsson Ryningen''', f 1908, d 1974 | * '''Åsmund Pålsson Ryningen''', f 1908, d 1974 | ||
: g 1931 m Birgit Olavsdtr. Holen, f 1905, d 1992. Born: | : g 1931 m Birgit Olavsdtr. Holen, f 1905, d 1992. Born: | ||
| Linje 330: | Linje 346: | ||
* {{swiki|Tora_Blindheim|Tora Blindheim}} | * {{swiki|Tora_Blindheim|Tora Blindheim}} | ||
{{Byklesoga}} | {{Byklesoga|Nordtveiti (Bykle gnr 11/2)|Nordtveiti]]|[[Lyngtveit (Bykle gnr 11/3, 6-8)|Lyngtveit]]}} | ||
[[Kategori:Garder]] | [[Kategori:Garder]] | ||
[[Kategori:Bykle kommune]] | [[Kategori:Bykle kommune]] | ||
{{F1}} | |||
{{nn}} | |||