276 671
redigeringer
Skjåk: Geografi, ressursgrunnlag og næringsliv (vis kilde)
Sideversjonen fra 4. mar. 2024 kl. 14:48
, 4 marsRobot: Endrer mal: Thumb høyre
(Onlyinclude) |
m (Robot: Endrer mal: Thumb høyre) |
||
| (12 mellomliggende versjoner av 5 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>'''[[Skjåk: Geografi, ressursgrunnlag og næringsliv|Geografien og ressursgrunnlaget i Skjåk]]''' har gjort at næringslivet heilt opp mot våre dagar i all hovudsak har vore jord- og skogbruksbasert. Dei store utmarksområda og høgfjellsstrekningane innan kommunen har vore utnytta som ein integrert del av gardsdrifta, og i nyare tid også til reiseliv, ferie- og fritidssyslar. Vassdraga har frå 1920-åra av vore utnytta til kraftproduksjon, seinast med utbygging av [[Øvre Otta]] på 2000-talet. Næringslivet er i dag etter måten differensiert, med eit ikkje ubetydeleg innslag av industri i bygdesenteret [[Bismo]].</onlyinclude> | <onlyinclude>{{Thumb|Skjaak Reppen.jpg|Utsyn over ein del av Skjåk hovudsokn. Grendene Skjåkstronda (med Skjåk kyrkje) og Bersustronda på hitsida (sørsida) av Ottaelva, Aura (tverrelv frå Aursjoen) og grendene Reppen og Ramstadstronda på andre sida.|[[Bruker:Hans P. Hosar|Hans P. Hosar]] (2011)}} | ||
'''[[Skjåk: Geografi, ressursgrunnlag og næringsliv|Geografien og ressursgrunnlaget i Skjåk]]''' har gjort at næringslivet heilt opp mot våre dagar i all hovudsak har vore jord- og skogbruksbasert. Dei store utmarksområda og høgfjellsstrekningane innan kommunen har vore utnytta som ein integrert del av gardsdrifta, og i nyare tid også til reiseliv, ferie- og fritidssyslar. Vassdraga har frå 1920-åra av vore utnytta til kraftproduksjon, seinast med utbygging av [[Otta (elv)|Øvre Otta]] på 2000-talet. Næringslivet er i dag etter måten differensiert, med eit ikkje ubetydeleg innslag av industri i bygdesenteret [[Bismo]].</onlyinclude> | |||
== Landskap og arealfordeling == | == Landskap og arealfordeling == | ||
I Skjåk utvidar [[Ottadalen]] seg til ein vid, open u-dal med flat dalbotn. Landskapet er forma av istida og av avsetningane frå breelver og bresjøar etter som isen trekte seg attende. Berggrunnen er nokså einsarta og består av gneis. Austdelen av bygda (hovudsoknet og den austlegaste delen av [[Nordberg]], aust for [[Skjåk almenning|ålmenningsgrensa]]) er prega av ope, samanhengande jordbrukslandskap, medan Nordberg i vest har mykje furuskog med mindre jordbruksgrender og spreidde enkeltbruk innimellom. | I Skjåk utvidar [[Ottadalen]] seg til ein vid, open u-dal med flat dalbotn. Landskapet er forma av istida og av avsetningane frå breelver og bresjøar etter som isen trekte seg attende. Berggrunnen er nokså einsarta og består av gneis. Austdelen av bygda (hovudsoknet og den austlegaste delen av [[Nordberg (i Skjåk)|Nordberg]], aust for [[Skjåk almenning|ålmenningsgrensa]]) er prega av ope, samanhengande jordbrukslandskap, medan Nordberg i vest har mykje furuskog med mindre jordbruksgrender og spreidde enkeltbruk innimellom. | ||
| Linje 45: | Linje 46: | ||
[[Bilde:Skjaak_Arealtyper.jpg|right|300px]] | [[Bilde:Skjaak_Arealtyper.jpg|right|300px]] | ||
Gjennom hovuddalføret renn [[Ottaelva]], med utspring frå [[Djupvatnet]] på [[Geirangerfjellet]]. Einaste sidedalen med fast busetnad innan kommunen, er [[Åstradalen]] i sørvest, med grenda [[Bråtå]]. Elva [[Åstra]], med utspring i [[Liavatnet]], møter Otta ved [[Dønfoss]]. Større sideelver elles er [[Tora]] frå [[Tordalen]], [[Framrusta]] frå [[Raudalen]], [[Tundra]] frå [[Tundradalen]], [[Skjøla]] frå [[Lundadalen]] og [[Aura]] frå [[Aursjoen]]. Storelva Otta, og sideelvene Framrusta (Raudalsvatnet) og Aura (Aursjoen) har vorte regulerte til kraftutvinning. | Gjennom hovuddalføret renn [[Otta (elv)|Ottaelva]], med utspring frå [[Djupvatnet]] på [[Geirangerfjellet]]. Einaste sidedalen med fast busetnad innan kommunen, er [[Åstradalen]] i sørvest, med grenda [[Bråtå]]. Elva [[Åstra]], med utspring i [[Liavatnet]], møter Otta ved [[Dønfoss]]. Større sideelver elles er [[Tora]] frå [[Tordalen]], [[Framrusta]] frå [[Raudalen]], [[Tundra]] frå [[Tundradalen]], [[Skjøla]] frå [[Lundadalen]] og [[Aura]] frå [[Aursjoen]]. Storelva Otta, og sideelvene Framrusta (Raudalsvatnet) og Aura (Aursjoen) har vorte regulerte til kraftutvinning. | ||
Lågaste punktet i Skjåk (vestenden av vatnet [[Skim]] i Ottaelva) ligg på 364 over havet. Høgste punktet er den høgste av [[Hestbrepiggane]] på 2172 m.o.h., og det er i alt 17 fjelltoppar over 2000 meter innan kommunegrensene. | Lågaste punktet i Skjåk (vestenden av vatnet [[Skim]] i Ottaelva) ligg på 364 over havet. Høgste punktet er den høgste av [[Hestbrepiggane]] på 2172 m.o.h., og det er i alt 17 fjelltoppar over 2000 meter innan kommunegrensene. | ||
| Linje 67: | Linje 68: | ||
Dei store høgfjellsstrekningane (nær 80 % av arealet i kommunen) har gjeve grunnlag for husdyrbeite (derunder utbreidd seterdrift), jakt og fangst, tamreindrift og turisme. I 1840-åra vart det sett i gang utvinning av krommalm på [[Dørkampen]] og [[Høggøymene]] i fjellet mot Lesja-kanten, men det vart kortvarig. I førhistorisk tid og i mellomalderen kan det ha vore utvunne noko myrmalm t.d. på Randsverk nær Sota, og kanskje noko kleberstein i det same området. Elles har det ikkje vore noko grunnlag for utnytting av malm og mineralførekomster i bygda. | Dei store høgfjellsstrekningane (nær 80 % av arealet i kommunen) har gjeve grunnlag for husdyrbeite (derunder utbreidd seterdrift), jakt og fangst, tamreindrift og turisme. I 1840-åra vart det sett i gang utvinning av krommalm på [[Dørkampen]] og [[Høggøymene]] i fjellet mot Lesja-kanten, men det vart kortvarig. I førhistorisk tid og i mellomalderen kan det ha vore utvunne noko myrmalm t.d. på Randsverk nær Sota, og kanskje noko kleberstein i det same området. Elles har det ikkje vore noko grunnlag for utnytting av malm og mineralførekomster i bygda. | ||
Etter [[Høgfjellskommisjonens]] granskingar vart i [[1922]] eigedomsretten også til høgfjellsstrekningane i heile heradet, altså ikkje berre ålmenningsskogen i Nordberg, tilkjent Skjåk almenning. Høgfjellet har i det tradisjonelle landbruket vore utnytta til beite, ikkje minst i form av seterdrift. Frå 1890-åra fram til 1960-åra var det tamreindrift i Skjåk, dels i privat, dels i kommunal regi. Frå slutten av 1800-talet har høgfjellet også meir og meir danna grunnlag for turisme og andre fritidsnæringar. [[Pollfoss]] og [[Grotli]] er dei eldste turistverksemdene som har vore tufta på dette. Jakt (villrein, elg) og fiske (aure) er og har vore viktig som fritidssyssel og for matauk. Nyleg har monalege delar av høgfjellet i bygda vorte verna område som del av nasjonalparkane [[Reinheimen]]([[2006]]) og Breheimen ([[2009]]). | Etter [[Høgfjellskommisjonens]] granskingar vart i [[1922]] eigedomsretten også til høgfjellsstrekningane i heile heradet, altså ikkje berre ålmenningsskogen i Nordberg, tilkjent Skjåk almenning. Høgfjellet har i det tradisjonelle landbruket vore utnytta til beite, ikkje minst i form av seterdrift. Frå 1890-åra fram til 1960-åra var det tamreindrift i Skjåk, dels i privat, dels i kommunal regi. Frå slutten av 1800-talet har høgfjellet også meir og meir danna grunnlag for turisme og andre fritidsnæringar. [[Pollfoss hotell|Pollfoss]] og [[Grotli]] er dei eldste turistverksemdene som har vore tufta på dette. Jakt (villrein, elg) og fiske (aure) er og har vore viktig som fritidssyssel og for matauk. Nyleg har monalege delar av høgfjellet i bygda vorte verna område som del av nasjonalparkane [[Reinheimen]] ([[2006]]) og [[Breheimen]] ([[2009]]). | ||
== Differensiert næringsliv == | == Differensiert næringsliv == | ||
| Linje 73: | Linje 74: | ||
Frå og med fyrste verdskrigen har næringslivet vorte stadig meir differensiert. Det vart sett i gang fleire foredlingsverksemder basert på jord- og skogbruk: møller, ysteri og sagbruk. Dei viktigaste var [[Lom og Skjåk Dampysteri]] frå [[1924]] og [[Skjåk ålmennings sag- og høvleri]] frå 1930. Etter 1914 vart det danna fleire rutebilselskap i Skjåk og Ottadalen, og ein større bilverkstad vart etablert i [[Bismo]] i samband med dette. Mindre trevarefabrikkar og annan småindustri kom også i gang. I løpet av dei siste 30-40 åra har det kome til fleire moderne industribedrifter i Bismo, som mellom anna baserer seg på leveransar til offshoreverksemda. | Frå og med fyrste verdskrigen har næringslivet vorte stadig meir differensiert. Det vart sett i gang fleire foredlingsverksemder basert på jord- og skogbruk: møller, ysteri og sagbruk. Dei viktigaste var [[Lom og Skjåk Dampysteri]] frå [[1924]] og [[Skjåk ålmennings sag- og høvleri]] frå 1930. Etter 1914 vart det danna fleire rutebilselskap i Skjåk og Ottadalen, og ein større bilverkstad vart etablert i [[Bismo]] i samband med dette. Mindre trevarefabrikkar og annan småindustri kom også i gang. I løpet av dei siste 30-40 åra har det kome til fleire moderne industribedrifter i Bismo, som mellom anna baserer seg på leveransar til offshoreverksemda. | ||
Elektrisk straum kom til store delar av bygda med bygging av kraftverk i tverrelva Aura i 1919-1920. Regulering av [[Breidalsvatnet]] og Raudalsvatnet under og etter andre verdskrigen var basert på sal av vasskraft til elektrisitetsverk lenger nedover i Otta, [[Lågen]] og [[Glomma]]. Straumproduksjonen innan bygda vart auka med vidare utbygging av Aursjoen etter krigen, og | Elektrisk straum kom til store delar av bygda med bygging av kraftverk i tverrelva Aura i 1919-1920. Regulering av [[Breidalsvatnet]] og Raudalsvatnet under og etter andre verdskrigen var basert på sal av vasskraft til elektrisitetsverk lenger nedover i Otta, [[Lågen]] og [[Glomma]]. Straumproduksjonen innan bygda vart auka med vidare utbygging av Aursjoen etter krigen, og den samla planen for [[Breheimenutbygginga|Breheimen/Jotunheimen-utbygginga]] i 1973 ville ha ført til ei omfattande utbygging av vassdraga i kommunen. Resultatet vart til slutt ei utbygginga av [[Øvre Otta]] etter regjeringsvedtak i 2001. | ||
== Kjelder == | == Kjelder == | ||
| Linje 81: | Linje 82: | ||
[[Kategori:Skjåk kommune]] | [[Kategori:Skjåk kommune]] | ||
{{ | [[Kategori:Skjåk Almenning]] | ||
{{F2}} | |||
{{nn}} | |||