Skjåk Almenning - historisk oversyn: Forskjell mellom sideversjoner

I 1705 betalte gardbrukaren Kristen Marlo [[engeskatt]] for «Jøranstulen» (gnr. 162.1 Jørungstulen) som i skattelista blir sagt å liggje «udi Almindingen».<ref>Riksarkivet: Futerekneskap for Gudbrandsdalen 1705.</ref> Dette er den tidlegast direkte omtalen av Skjåk-ålmenninga som hittil er registrert i kjeldene.  

:«Nordherredsmarken med derudi beliggende fiskevand, Liavandet kaldet. Beliggende nordenfor Nordherredsbygden begge sider ælvene Aasten og Othen, ungefær 3 mile i længden, i dalene kaldet Aastdalen og Othdalen, i bredden fra fjelde til elven ungefær ½ fjerdings distanse paa hver side. Udi bemeldte almenning findes fornøden hustømmer til den del af prestegjældet som kaldes Nordherred, samt sagtømmer, som falder vanskelig at udvirke, dog af ringe kvalitet, saasom bemeldte skog for en stor del allerede er udhuggen, og har elles sognepresterne udi dette prestegjeld havt deres brug der sammesteds hidtindtil til husfornødenhed. Fiskevandet av ingen importance.»

Generalforstamtet omtalar i 1725 eit sagbruk i Jøinga i «Nordherreds bøigdens fælleds eje». Saga var eit sameige av åtte namngjevne gardbrukarar frå Skjåk. Ho skal på registreringstidspunktet ha vore i bruk i om lag tjue år .

Kongen selde «Nordherredsmarkens almenning» (Skjåkålmenninga) på auksjon på [[Elstad]] i [[Ringebu]] 3. august 1726. Prisen var 950 riksdalar. Allmugen hadde sine representantar til stades der for å by, men nådde ikkje opp i bodgjevinga.  

*1785-1798: [[Etatsråd]], kjøpmann, gods- og verkseigar [[Bernt Anker]].

Særleg i Tosten Hjelles tid som eigar vart det gjennomført store uthogster som vart fløytte nedover [[Ottaelva]] og [[Gudbrandsdalslågen]] og levert på [[Vingnes]] ved [[Mjøsa]] til trelasthandlarar frå Christiania. Mykje arbeidsfolk var involvert, både  innanbygds og utanbygds.  

Ein sideeffekt av skogsdrifta var at det vart rydda gardar og plassar i [[Bråtå]], [[Kvitingslia]] og [[Langleitsgrend]]. Tosten Hjelle gav dei fyrste løyva til slik nyrydding i 1739. Det galdt tre bruk i Bråtå ([[Mork]], [[Slette]] og [[Storbråtå]]) og eitt i Langleitsgrenda (truleg nåverande [[Søre Langleite]]). Sidan kom det mange bruk og plassar til, med og utan løyve frå grunneigar og styresmakter. Nokre av nyryddingane vart matrikulerte bygselsbruk, medan andre vart verande husmannsplassar. 14 av dei matrikulerte småbruka vart sjølveigande da Bernt Anker selde dei til brukarane i 1790-åra. Dei blir den dag i dag omtala som gardar med Anker-skøyte. Desse bruka var:<ref>[http://www.arkivverket.no/URN:tl_read?idx_id=10056&uid=ny&idx_side=-4  Panteboka på Digitalarkivet]</ref>  

I 1773 fekk den velhaldne og tiltakslystne gardbrukaren [[Hans Hansen Sperstad|Hans Hansen Skamsar]] (seinare Sperstad) bygsla høgfjellsstrekningane [[Vien]] og [[Breidalen]], venteleg til krøterhamning. <ref>[http://www.arkivverket.no/URN:tl_read?idx_id=10053&uid=ny&idx_side=-460 Pantebok for Nord-Gudbrandsdal]</ref> Det er Kongen, og ikkje daverande eigar av Skjåk-ålmenninga [[Karen Leuch Eliessen]], som bygslar bort desse høgfjellsområda i «hans Majets. Alminding».  Denne avtalen skulle 150 år seinare kome til å skape komplikasjonar i samband med tvisten om høgfjellsområda i Skjåk mellom staten og Skjåk Almenning. Vien og Breidalen vart på 1800-talet rekna som privateigedom tilhøyrande arvtakarane etter Hans Hansen Sperstad. Staten kjøpte i 1872 delar av desse strekningane til bruk for statens fjellstovemann på Grotli.

I 1783, ti år etter bygselsavtalen om Vien og Breidalen, fekk Hans Sperstad ein sentral posisjon også i skog-ålmenninga. Han inngjekk da ein avtale medd ålmenningeigaren kammerjunker Wilster <ref>[http://www.arkivverket.no/URN:tl_read?idx_id=10054&uid=ny&idx_side=-277 Pantebok for Nord-Gudbrandsdal]</ref> Hans Hansen fekk bygsle ni ålmenningsplassar som hadde vorte ledige etter ei stor utkastingssak rett før. Han kunne nytte plassane sjølv direkte, eller framleige dei. Hans Hansen skulle også halde oppsyn med og administrere utleige av andre plassar og matrikulerte bygselsbruk i ålmenninga. Han skulle med andre ord vere kammerjunker Wilsters mann på staden som oppsynsmann og forvaltar av eigedomen.  

Nyryddinga skaut fart mot slutten av 1700-talet og byrjinga av 1800-åra. Nye grender av plassbruk kom til i Jøingslia og [[Billingsdalen]]. (Sjå døme på plasskontrakter [[Kjeldearkiv:Husmannskontrakter, Skjåk Almenning 1804| her.]]) Dei fyrste plassfolka vi kjenner til i Jøingslia, er Hans Kristensen og Ragnhild Larsdotter i Skryu (gnr. 141.1 Skriden). Hans var stemna for forlikskommisjonen av ålmenningseigarane i 1804, sjå det inngåtte forliket [[Kjeldearkiv:Husmannskontrakter, Skjåk Almenning 1804#4de_af_Hans_Christensenher|her]]. Det same året og frå den same samanhengen er den fyrste billingsdølen kjend, Ola Persen Heggjabotn ([[Forbergs-Ola]])(sjå forliket frå 1804 [[Kjeldearkiv:Husmannskontrakter, Skjåk Almenning 1804#3_af_Ole_Pedersen_Hegebotten|her]].) Men ved inngangen til Billingsdalen var Øyberget rydda allereie på 1700-talet, og var eit av dei bruka som Bernt Anker selde til sjølveige i 1790-åra.

Etter eit fleire tiårs langt opphald, tok ein rundt 1850 på nytt til med salsdrifter av tømmer. Det foregjekk med ujamne mellomrom gjennom dei neste 70-80 åra. Skogen vart seld på rot til utanbygds oppkjøparar som sjølve organiserte hogging og transport. Den siste salsdrifta av denne typen fann stad i 1924.