Språkskiftet til nynorsk i Gudbrandsdalen: Forskjell mellom sideversjoner

Språkskiftet til nynorsk i Gudbrandsdalen (vis kilde)

Sideversjonen fra 1. feb. 2013 kl. 08:17

392 byte lagt til , 1. feb. 2013

ingen redigeringsforklaring

Hans P. Hosar

Veiledere, Administratorer

9 136

redigeringer

@@ Linje 23: / Linje 23: @@
 Martinus Høgåsen var den viktigaste, men langt frå den einaste målaktivisten blant sosialistane i Gudbrandsdalen. Da [[Heidal]] innførte nynorsk i skulen i 1933, stod å lese i Den 17de mai: «Det er arbeidarpartiet med ordførar Ivar Dahle i brodden som har æra av denne målsigeren. Arbeidarpartiet i Gudbrandsdalen er sterkt målvenleg.»<ref>Den 17de mai 7.12.1933, her referert frå Hovdans protokoll.</ref> Ivar Dahle var eit tidleg døme dei ganske mange vestlandslærararane i Gudbrandsdalen som ikkje var venstremenn, men sosialistar. Eit anna døme på det er lærar og kyrkjesongar [[Kristian Gerhard Wågen|K.G.Wågen]] i Skjåk. Han var leiande kommunist/arbeidarpolitikar i bygda, og stod samstundes i fremste linje for nynorsken under språkskifteprosessen der. I dette hadde han følgje av læraren [[Thorstein Eggum]], som vart varaordførar i det fyrste arbeidarstyret i Skjåk i 1935.
-Den nærmast legendarisk arbeidarordføraren i [[Sør-Fron]], [[Egil Hernæs]], gjekk også heilhjarta inn for nynorsk i 1938, i følgje Høgåsen. Den eine av dei to aller fyrste arbeidarordførarane i Gudbrandsdalen (1925), [[Arthur Janson]] i Sel, hadde også stor sympati for målreisinga. Han uttala i ein samtale med Høgåsen på ei 1. maistemne på den tida han vart ordførar: «[Målreisinga] er også en sak som har vært foraktet av de store, men elsket av de små. Nå er jeg bygutt, fra Drammen [...men] blir det aktuelt, stemmer jeg for nynorsk i Sel.»<ref>Høgåsen, M. 1961 side 11, 14.</ref> Men den andre av dei to arbeidarordførarane frå 1925, [[Albert Guddal]] på Dovre, ville halde fast ved riksmålet, enda han var vestlandslærar god som nokon.<ref>Hovdan-protokollen for Dovre.</ref>
+Den nærmast legendarisk arbeidarordføraren i [[Sør-Fron]], [[Egil Hernæs]], gjekk også heilhjarta inn for nynorsk i 1938, i følgje Høgåsen. Den eine av dei to aller fyrste arbeidarordførarane i Gudbrandsdalen (1925), [[Arthur Janson]] i Sel, hadde også stor sympati for målreisinga. Han uttala i ein samtale med Høgåsen på ei 1. maistemne på den tida han vart ordførar: «[Målreisinga] er også en sak som har vært foraktet av de store, men elsket av de små. Nå er jeg bygutt, fra Drammen [...men] blir det aktuelt, stemmer jeg for nynorsk i Sel.»<ref>Høgåsen, M. 1961 side 11, 14.</ref> Men den andre av dei to arbeidarordførarane frå 1925, [[Albert Guddal]] på Dovre, ville halde fast ved riksmålet, enda han var vestlandslærar god som nokon.<ref>Hovdan-protokollen for Dovre.</ref> Men ein sambygding og partifelle av Guddal skulle få større politisk og målpolitisk innverknad regionalt og nasjonalt. Det var skreddaren [[Lars Moen]], som sat i kommunestyret saman med Guddal, vart formann i [[Gudbrandsdal arbeidarparti]] 1932-1949, stortingsmann i nær 30 år frå 1928 og kyrkje- og undervisningsminister 1948-1953. Han var sterk tilhengar av målsaka.
 Ein annan framståande kulturpersonlegdom og sosialist som markerte seg for nynorsken i Gudbrandsdalen, var boktrykkaren, diktaren og spelemannen [[Pål Kluften]] frå Nord-Fron.
-Einskilddøma kan gjerast fleire. Men kor vidt det er dekning for påstanden om at arbeidarrørsla i distriktet var «sterkt målvenleg» kan sikkert diskuterast. Arbeidarpartiet var som dei andre partia - med mogleg unntak for Venstre - splitta i språkspørsmålet, som tilfellet Guddal og talrike andre lokale språkdebattar demonstrerte. Vi kan like fullt slå fast at kombinasjonen norskdom og sosialisme fanst i tilstrekkeleg omfang i Gudbrandsdalen til at målrørsla ikkje einsidig vart assosisert med bonderørsla. Det gjorde heilt sikkert den sosiale basisen for språkskifteprosessen breiare. Fleire stader var det slik at dei leiande riksmålsaktivistane var storbønder og bondepartifolk.
+Einskilddøma kan gjerast fleire. Men kor vidt det er dekning for påstanden om at arbeidarrørsla i distriktet var «sterkt målvenleg» kan sikkert diskuterast. Arbeidarpartiet var som dei andre partia - med mogleg unntak for Venstre - splitta i språkspørsmålet, som tilfellet Guddal/Moen på Dovre og talrike andre lokale språkdebattar demonstrerte. Vi kan like fullt slå fast at kombinasjonen norskdom og sosialisme fanst i tilstrekkeleg omfang i Gudbrandsdalen til at målrørsla ikkje einsidig vart assosisert med bonderørsla. Det gjorde heilt sikkert den sosiale basisen for språkskifteprosessen breiare. Fleire stader var det slik at dei leiande riksmålsaktivistane var storbønder og bondepartifolk.
 Eit viktig tilleggsmoment her er at det politiske spydspisspartiet for målsaka, Venstre, i Oppland og Gudbrandsdalen var organisert i varianten Arbeidardemokratar/[[Radikale Folkeparti|Radikale folkeparti]]. Denne rørsla hadde sterk tilslutningen frå småbrukarane og langt inn i arbeidarklassen, dvs. samfunnssjikt som på 1930-talet i hopetal gjekk over til den sosialistiske arbeidarrørsla.