Veiledere, Administratorer
9 134
redigeringer
Stefan Frich: Forskjell mellom sideversjoner
Hopp til navigering
Hopp til søk
Kat
(Ny side: <onlyinclude>'''Stefan Frich''' (fødd 17. desember 1844 i Hjørundfjord, død 14. mars 1927 i Fåberg) var skulemann, redaktør, forfattar og nynorskforkjempar. Han dre...) |
(Kat) |
||
| (18 mellomliggende versjoner av 8 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>'''[[Stefan Frich]]''' (fødd 17. desember [[1844]] i [[Hjørundfjord]], død 14. mars [[1927]] i [[Fåberg]]) var skulemann, redaktør, forfattar og nynorskforkjempar. Han dreiv i 30 år [[Friskulen i Fåberg|friskule i Fåberg]] (nå [[Lillehammer kommune]]). Både religiøst, pedagogisk og politisk sett var Frich sterkt påverka av grundtvigianismen og [[Christopher Bruun]]. Språkpolitisk var han ein forkjempar for større innverknad frå austlandsmåla i landsmålet/nynorsken.</onlyinclude> | <onlyinclude>{{thumb høyre|Stefan Frich.jpg|Stefan Frich med ei av skuleklassene sine. Tidspunkt og fotograf ukjent.}}'''[[Stefan Frich]]''' (fødd [[17. desember]] [[1844]] i [[Hjørundfjord]], død [[14. mars]] [[1927]] i [[Fåberg]]) var skulemann, redaktør, forfattar og nynorskforkjempar. Han dreiv i 30 år [[Friskulen i Fåberg|friskule i Fåberg]] (nå [[Lillehammer kommune]]). Både religiøst, pedagogisk og politisk sett var Frich sterkt påverka av grundtvigianismen og [[Christopher Bruun]]. Språkpolitisk var han ein forkjempar for større innverknad frå austlandsmåla i landsmålet/nynorsken. </onlyinclude> | ||
== Familie == | == Familie == | ||
<onlyinclude>Foreldra var Gjert Jansen Frich (1803-1863) og Ambrosia von Krogh (1807-1865). Stefan var den nest yngste i ein syskenflokk på sju. Oppveksten hadde han i Hjørundfjord (nå [[Ørsta kommune]]) og i [[Hegra]] (nå [[Stjørdal kommune]]), der faren var sokneprest. Stefan Frich levde ugift heile livet. </onlyinclude> | |||
Foreldra var Gjert Jansen Frich (1803-1863) og Ambrosia von Krogh (1807-1865). Stefan var den nest yngste i ein syskenflokk på sju. | |||
Oppveksten hadde | |||
Stefan Frich levde ugift heile livet. | |||
== Utdanning == | == Utdanning == | ||
<onlyinclude>Som 13-åring tok han til ved [[Trondheim katedralskole|Katedralskulen i Trondheim]]. Her vart han introdusert for grundtvigianismen i kyrkjelyden til [[Fredrik Nannestad Wexelsen]] i [[Bakklandet]] sokn. </onlyinclude> | |||
<onlyinclude>Frich tok examen artium i 1862, og byrja rett etter på filologistudiar i Christiania. Han fekk vanskar med studiefinansieringa da faren døydde året etter, og var huslærar hjå [[Hornemann]] på [[Reins kloster]] i eit par år. I 1865 var han attende i Christiania og heldt fram med studiane. Samstundes arbeidde han som lærar ved [[Balchens Døveinstitut]], og dreiv privatundervisning for artianarar. </onlyinclude> | |||
Frich tok examen artium i 1862, og byrja rett etter på filologistudiar i Christiania. Han fekk vanskar med studiefinansieringa da faren døydde året etter, og var huslærar hjå [[Hornemann]] på [[Reins kloster]] i eit par år. I 1865 var han attende i Christiania og heldt fram med studiane. Samstundes arbeidde han som lærar ved [[Balchens Døveinstitut]], og dreiv privatundervisning for artianarar. | |||
Etter å ha blitt sterkt oppglødd av Christopher Bruuns vidgjetne foredragsserie i | Etter å ha blitt sterkt oppglødd av Christopher Bruuns vidgjetne foredragsserie i [[Det Norske Studentersamfund]] i 1870, braut Frich av studiane og tok til på Bruuns folkehøgskule i [[Sel]] i november same året. Der var han både elev og lærar. Han følgde med skulen da den flytta til Gausdal i 1871, og underviste der mellom anna i islandsk historie, geografi og rekning. Han heldt også ei lang rekkje laurdagsførelesingar om nyare politiske tilhøve. | ||
For å greie opp med gjeld etter studieåra, tok Frich huslærarpost hjå familien [[Cappelen]] på [[Ulefoss]] eit par års tid. | For å greie opp med gjeld etter studieåra, tok Frich huslærarpost hjå familien [[Cappelen]] på [[Ulefoss]] eit par års tid. | ||
Våren 1873 hadde Frich eit kortare opphald på [[Askov folkehøgskule]] på Jylland, og reiste deretter rundt på studietur til andre danske folkehøgskular, friskular og grundtvigianske miljø elles. | Våren 1873 hadde Frich eit kortare opphald på [[Askov folkehøgskule]] på Jylland, og reiste deretter rundt på studietur til andre danske folkehøgskular, friskular og grundtvigianske miljø elles. | ||
== Friskule og offentlege verv i Fåberg == | == Friskule og offentlege verv i Fåberg == | ||
Frich starta sin eigen [[Friskulen i Fåberg|friskule i Fåberg]] den 20. september 1874. Han dreiv denne i nær 30 år. | |||
Frich starta sin eigen [[Friskulen i Fåberg|friskule i Fåberg]] den 20. september 1874. Han dreiv denne i nær 30 år | |||
Enda om friskulen til Frich var omstridd i bygda, hadde han tillit som medlem i skulekommisjonen/skulestyret der mest samanhengande frå 1884 til 1915. Han var formann 1890-1893 og 1904-1909. | Enda om friskulen til Frich var omstridd i bygda, hadde han tillit som medlem i skulekommisjonen/skulestyret der mest samanhengande frå 1884 til 1915. Han var formann 1890-1893 og 1904-1909. | ||
Frich var heradskasserar i Fåberg frå 1893 til 1911. | Frich var heradskasserar i Fåberg frå 1893 til 1911. | ||
== Målmannen, redaktøren og forfattaren == | == Målmannen, redaktøren og forfattaren == | ||
Frich vart overtydd landsmålsmann i studietida, der han mellom vanka i krinsen rundt [[Olaus Fjørtoft]]. Frich var med på å stifte [[Det norske samlaget]] i 1868. | |||
Han var og med og stifta [[Austmannalaget]] i 1899, ein felles målsamskipnad for [[Hedmark]] og det meste av [[Oppland]]. Han sat i styret der i 15 år, og var leiar i åra 1903-1906 og 1910-1912. Frich ivra for å gjere landsmålet meir talemålnært, og dermed også med større tilfang frå austnorske målføre. Målsynet sitt gjorde han særleg utførleg greie for i dei to skriftene ''Maalspørsmaalet og det nye Norge'' (1906) og ''Eitt einaste riksmål i landet. Nokre tankar om måltilstandet vårt'' i 1926. | |||
Frich var med og skipa [[Fåberg mållag]] i 1900 og [[Mesna mållag]]1911. Han han var forslagsstillaren da [[Dølaringen]] vart skipa på årsmøtet til Austmannalaget i 1914. Dølaringen var ein målsamskipnad for heile Gudbrandsdalen. | |||
Frich var med og skipa [[Fåberg mållag]] i 1900 og [[Mesna mållag]]1911. Han var | |||
Eit par år redigerte Frich venstrebladet [[Framgang]] som kom ut på [[Lillehammer]]. Frå 1911 til 1921 var han redaktør i [[Bonden (1909–1922)|Bonden]], ei vekeavis som Austmannalaget gav støtte til. Der arbeidde han nært saman med folk som [[Olav Aukrust]], [[Jakob Haraldseid]], [[Ola Martinus Høgåsen|Martinus Høgåsen]], [[Ivar Kleiven]] og andre. | |||
I 1908 gav han ut ei eiga barnebok: ''Smaafolk''. Han omsette forteljingar av Zakarias Topelius og eit par engelske barnebøker. Elles omsette han to islendingasoger, nemleg Laksdøla og Soga um Bjørn Hitdølakappe. I 1922 gav han ut ei bok med livsminne, dikt, forteljingar og artiklar: ''Fraa arbeidslivet mitt''. | |||
== Litteratur og kjelder == | == Litteratur og kjelder == | ||
* Gaukstad, Øystein: ''Stefan Frich'', hefte utg. på [[Kongsvinger]] 1945, forkorta utgåve i ''Årbok for Gudbrandsdalen 1947''. | * Gaukstad, Øystein: ''Stefan Frich'', hefte utg. på [[Kongsvinger]] 1945, forkorta utgåve i ''Årbok for Gudbrandsdalen 1947''. | ||
* Haraldseid, J.: «Fire portrett» i ''Vårt norske morsmål. Austmannalaget 1899-1959'', utg. av Opplandske Målkontor, Elverum 1959. | |||
* {{hbr1-1|pf01052095004121|Stefan Frich}}. | |||
[[Kategori:Personer | {{DEFAULTSORT:Frich, Stefan}} | ||
[[Kategori: | [[Kategori:Personer]] | ||
[[Kategori: | [[Kategori:Lillehammer kommune]] | ||
[[Kategori:Ørsta kommune]] | |||
[[Kategori:Stjørdal kommune]] | |||
[[Kategori:Austmannalaget]] | |||
[[Kategori:Lærere]] | [[Kategori:Lærere]] | ||
[[Kategori:Fødsler i 1844]] | [[Kategori:Fødsler i 1844]] | ||
[[Kategori:Dødsfall i 1927]] | [[Kategori:Dødsfall i 1927]] | ||
[[Kategori:Folkehøgskole]] | |||
{{f1}} | |||
{{nn}} | |||