Sunnhordlandsætter: Forskjell mellom sideversjoner

 

Ein trur at den før nemnde Gaut Gautsson (Gaut Unge, sjå over) har late etter seg også ein son til, ein som heitte Sigurd (jfr. Henning Sollied i Norsk slektshistorisk tidsskrift 1930, b. II). Denne Sigurd er elles skriven Sigurd Galt. Han budde på [[Torsnes (Jondal)|Torsnes]] i Jondal. Og ein reknar med han som stamfar til den ætta som seinare er kalla Galtung. Han er nemnd fleire gonger i første helvta av 1300-talet. Han hadde to søner: Erik Sigurdsson og Gaute Sigurdsson. Kanskje også ein tredje son, fødd 1311, som me ikkje kjenner namnet på.  

Den før nemnde andre sonen til Sigurd Galt på [[Torsnes (Jondal)|Torsnes]], Gaute Sigurdsson, hadde ein son som heitte Sigurd. Denne Sigurd Gautesson var gift med ei Sigrid (Bårdsdotter?). Sonen deira var Bård Sigurdsson på [[Torsnes (Jondal)|Torsnes]], nemnd fleire gonger i første helvta av 1400-talet. Han var gift med Gyrid Torbergsdotter, frå Store Brandvik (Stord). Ho vert titulert som hustru i ymse brev, noko som tyder på at ho var frå lågadelen. Bård og Gyrid hadde ei dotter som heitte Herborg. Ho vart gift med Nils (Nikolaus) Ragnvaldsson som med henne fekk garden Brandvik. Dei var foreldre til den seinare biskop Gotskalk Nilsson, Holar på Island.

Sonen deira var Laurits Johannesson (1587–1659) på [[Torsnes (Jondal)|Torsnes]]. Han var fut over Halsnøy Kloster og Hardanger len, og var også sjølv eigar av mykje jordegods. Han var gift med Lisbette Orning, dotter til generaladmiral Erik Ottesson Orning på Vatne på Stord. Også dette giftarmålet syner kor høgt ho var i vørdnad enno, denne ætta. Dei hadde mange born desse to. Det var minst åtte i alt, to søner og seks døtre. Alle døtrene var gift med prestar. Ei av dei, Magdalena, vart gift med Rasmus Pedersson, sokneprest i Strandebarm 1648-76. Og ein sonesons son var den Rasmus Rasmusson som i 1759 kjøpte Søre Tveita på Stord og vart buande der. Dei to sønene der var Johan og Lauritz. Johan døydde ugift. Det Laurits Johannesson har vorte mest kjend for i ettertid - i tillegg til at han var far til admiral [[Lauritz Galtung |Lauritz Lauritsson (Galtung)]] som vart adla i 1648 (sjå nedanf.) - var at han stod i eit utanomekteskapeleg forhold til kona si tremenning Margrete, som truleg var ei dotterdotter av  Dorothea Kristoffersdotter (Rustung) og James Stuart  på Steine i Steinsdalen i Kvam.

=== [[Lauritz  Galtung]] ===

Lauritz var fødd ca. 1615. Han var ein av dei fremste sjøoffiserane på 1600-talet. Alt i 1641 vart han skipsbefalingsmann. To år seinare vart han tvungen til å røma frå landet, etter at han hadde drepe den unge Axel Mouatt, søskenbarnet sitt, i ein duell. Han fekk likevel koma heimatt nokså snart, og i 1657 finn me han som admiral og eskadresjef for ein del av flåten. Som løn for dugeleg teneste fekk han Lister len "kvitt og fritt", d.v.s. med alle kongelege inntekter. Han fekk også sitt adelsskap stadfesta på nytt - «med skjold og hjelm som han og hans forfedre tilforn hadde brukt og ført" - og fekk då namnet endra til Galtung. Namnet "Galtung" vert med dette nytta for fyrste gongen i den yngre Galtung-slekta. Lauritz førte vidare det gamle våpenet til Galtung-slekta, som forfedrane hans hadde nytta - eit springande villsvin. Lauritz var gift to gonger - først med Clara Gere som døydde i 1647, sidan med Barbara Grabow. Begge hustruane stamma frå Danmark. Han døydde i 1661.

Fjelberg veit då å fortelja: På [[Torsnes (Jondal)|Torsnes]] i Strandebarm budde der då ein Lars Galtung saman

Det er nemnd før at Herborg (dotter til Bård Sigurdsson og Gyrid Torbergsdotter frå Brandvik, sjå under Galtætta) vart gift med Nils Ragnvaldsson, som så med henne fekk garden Store Brandvik på Stord. Nils Ragnvaldsson var truleg sjølv ein Galt, meiner Rasmus Høyland. Far hans skulle såleis ha vore Ragnvald Nilsson, som var riddar og riksråd og lagmann på Uppland (Gudbrandsdalen) kring 1450. Høyland nemner vidare at farbroren hans truleg var den Olav Nilsson til Talgøy som vart drepen i Bjørgvin i 1455 av hanseatane. Men det er slett ikkje sikkert at det var slik. Handegård peikar på at somme meiner at Nils Ragnvaldsson var ein soneson av den svenske heradsfuten Nils Guttormson, som er nemnd i Wåsbo 1425. Eit prov for dette er at heradsfuten og son til Nils Ragnvaldson på [[Torsnes (Jondal)|Torsnes]] - lagmannen Guttorm Nilsson - fører same våpnet. I 1453 budde Nils og Herborg på Store Brandvik,  men har vel straks etter flytta til [[Torsnes (Jondal)|Torsnes]]. I 1497 vart det halde eit storskifte på [[Torsnes (Jondal)|Torsnes]], og begge må såleis ha døydd før den tid. Dei let etter seg tre søner: Guttorm, Gotskalk og Peter.

Guttorm Nilsson var lagmann i Bjørgvin i 1530-åra (1509 - ca. 1540). Han var ein av dei som verka for å velja Kristian 3. til konge. Han budde ofte på [[Torsnes (Jondal)|Torsnes]], der han eigde halve garden.  Av sønene hans er det ein som er nemnd som Nils Guttormsen på [[Torsnes (Jondal)|Torsnes]] - han var ein lausingson.  

Ein av sønene hans var Odd Gotskalksson, fødd ca. 1500. Som ung var han mykje i Noreg hos farbroren Guttorm. På Island vart han difor kalla «Odd Norske». Si første geistlege undervisning fekk han i Bjørgvin. Sidan studerte han også i Tyskland, og vart der ein varm tilhengjar av lutherdomen. Ca. 1536 (Handegård opplyser at det var i 1520)  kom han attende til Island, og vart då skrivar hos bispen i Skålholt. Han var ein lærd og dugleg mann. Han sette om noko av bibelen til islandsk, i tillegg til skrifter av Luther. I 1539 let han Det nye testamente prenta i Roskilde, det er den første boka som er prenta på norrønt mål. På tittelbladet kallar han seg  «Odtt Norske». Odd Gotskalksson har fått tilnamnet «Islands reformator», men heldt seg utanfor religionsstridane på Island. Då han seinare vart lagmann tok han seg også mykje  av kyrkjestellet på øya. Det var elles også fleire av Nils Ragnvaldsson sine slektningar som var bispar på Island. Bror hans Olav Ragnvaldsson var bisp i Holar i 37 år (1458-1495). Og ein farbror var også islandsk bisp. Den tredje sonen til Nils Ragnvaldsson, Peter Nilsson, budde på [[Torsnes (Jondal)|Torsnes]]. Han hadde ei dotter Herborg som var gift med lensmannen i Øystese, Torbjørn Olavsson Sandvin, hevdar Høyland. Handegård held derimot fram at Herborg må ha vore gift med far hans, Olav på Sandvin - Handegård peikar såleis på at dette vert stadfesta i eit diplom der ho er kalla godmor til Olav Torbjørnson på Sandvin. Dotter deira,  som også heitte Herborg, var gift med den før nemnde Johannes Lauritsson på Valen.

Frå 1400-talet kjenner me to brør med Orm-namnet. Det er Tord Ormsson som var prest i Stavanger. Og så Erik Ormsson. Denne hadde ein son,  Orm Eriksson, som var borgarmeister i Stavanger, og som var gift med Astrid (dotter til Gyrid Bårdsdotter på [[Torsnes (Jondal)|Torsnes]] i Jondal, og såleis ei dotterdotter til Gyrid Torbergsdotter frå Brandvik). Han åtte mykje jordegods i Ryfylke, og var ei tid også lagmann der. Dei første åra på 1500-talet var det fleire bondeopprør i Hordaland og Ryfylke for skuld dei tunge skattane som vart kravde inn då. Orm som stod på bøndene si sida, vart skulda for å vera ein av hovudmennene for desse opprøra. For det vart han hengd i Stavanger i 1521.  

Av Christopher Rustung sine born veit me om ein son og  sju døtre. Sonen Enno Brandrøk vart fødd i Emden i Austfrisland i 1538, året etter faren reiste til Nederland med erkebispen. Og då faren var vorten forlikt med danskekongen, vart Enno sett til uppfostring i Ebelholt kloster i Danmark. Men guten sin utferdshug gjorde seg tidleg gjeldande. Alt i femtanårs-alderen var han pasje hos ein av dei fremste krigshovdingane i Europa, Moritz av Sachsen, og var også med i krigen. I eit slag i 1553 vart han teken til fange. Men alt året etter er han å finna i Ungarn, og er der med i krigen mot tyrkane. Ei tid deretter att er han i Spania som «[[landsknekt]]». Og berre 20 år gammal er han med i krigen mot Ditmarsken. Så bryt den nordiske sjuårskrigen laus i 1563. Og der er han sjølvsagt med. Men då far hans var død (1570), ser ein at Enno bryt med danskekongen. Og han freista endå på å få Noreg til å gjera opprør mot daneveldet. Grunnen til dette veit me ikkje. Kan hende var det strid om farsarven. Men det kan også vera at han som ætling av norsk adel tok til å få augene opp for den nasjonale skaden det var for Noreg med det danske styret. Og då er det han vender seg til Sverige om hjelp til å driva alt dansk ut av Noregs land. Han byr seg sjølv til å gjera opprør, om han berre kan få Sverige sin stønad. Og han let seg lyda med at heile den norske adelen vil vera med på dette, og seier at dei ville «straks gribe de danske befalingsmænd og sende dem fangne til Sverige, samt ihelslå alle de judiske runt om i landet».

[[Kategori:Slekter]]

[[Kategori:Adel]]