3
redigeringer
m
Endra preposisjon frå "på Volda" til "i Volda".
m (Endra preposisjon frå "på Volda" til "i Volda".) |
m (Endra preposisjon frå "på Volda" til "i Volda".) |
||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{thumb|Synnøve Riste.jpg|Synnøve Riste i 1880.|Ukjend}} | <onlyinclude>{{thumb|Synnøve Riste.jpg|Synnøve Riste i 1880.|Ukjend}} | ||
'''[[Synnøve Riste (1858–1889)|Synnøve Riste]]''', f. Synnøve Oline Rasmusdotter Aarflot (fødd [[19. august]] [[1858]] i [[Volda kommune|Volda]], død 22. oktober [[1889]] same staden) var målforkjempar og kvinnesaksforkjempar. Mellom anna er ho kjend for pionerverksemd innan den nynorske pressa. Ho var oldebarn av opplysningsmannen [[Sivert Aarflot]] (1759–1817), og livet hennar vart prega av slekta [[Aarflot]] sitt engasjement for folkeopplysning og politikk – sjølv om ho òg vart ståande i opposisjon til onkelen [[Maurits Andreas Rasmusson Aarflot (1821–1904)|Maurits Aarflot]]. Ho var ein av dei første kvinnene som skreiv offentleg på [[nynorsk|landsmål]], og vert kalla «Fjøyra som dreiv» for si rolle som drivkrafta bak det radikale folkehøgskulemiljøet | '''[[Synnøve Riste (1858–1889)|Synnøve Riste]]''', f. Synnøve Oline Rasmusdotter Aarflot (fødd [[19. august]] [[1858]] i [[Volda kommune|Volda]], død 22. oktober [[1889]] same staden) var målforkjempar og kvinnesaksforkjempar. Mellom anna er ho kjend for pionerverksemd innan den nynorske pressa. Ho var oldebarn av opplysningsmannen [[Sivert Aarflot]] (1759–1817), og livet hennar vart prega av slekta [[Aarflot]] sitt engasjement for folkeopplysning og politikk – sjølv om ho òg vart ståande i opposisjon til onkelen [[Maurits Andreas Rasmusson Aarflot (1821–1904)|Maurits Aarflot]]. Ho var ein av dei første kvinnene som skreiv offentleg på [[nynorsk|landsmål]], og vert kalla «Fjøyra som dreiv» for si rolle som drivkrafta bak det radikale folkehøgskulemiljøet i Volda.</onlyinclude> | ||
==Slekt og familie== | ==Slekt og familie== | ||
| Linje 68: | Linje 68: | ||
Då Venstre vart splitta i 1888 støtta dei fleste på Ristegarden [[reine Venstre]]. Eit unntak var Per Riste, som ikkje valde side med ein gong. Elles i Volda var dei fleste tilhengjarar av [[Moderate Venstre]], mellom dei Maurits Aarflot som fekk ei leiarrolle i denne leiren. Synnøve var ikkje imponert over onkelen, og klaga òg over at han kravde så mykje for trykkinga av ''Vestmannen''. Det er kanskje ikkje så rart, bladet vart raskt mykje meir radikalt enn han hadde trudd, og etter splittinga vart det eit organ for reine Venstre. Maurits Aarflot kom etter kvart under press, mellom anna frå Voldapresten [[Johannes Barstad]], som var syskenborn av Synnøve. Han ville at Aarflot ikkje lenger skulle prente bladet på Ekset. Maurits Aarflot hadde nokre veker tidlegare bede Per Riste om å finne ein annan enn Steinsvik som kompanjong på skulen. Synnøve skreiv til onkelen og bad for Steinsvik og bladet. Det kom eit krast svar, der onkelen meinte at det kom til å ende med ein ny auksjon på garden om dei ikkje slutta i tide. I mars 1889 sa Aarflot opp prenteavtalen. Steinsvik hadde rekna med det, så han hadde skaffa seg ny avtale ved å slå saman bladet med ''[[Fjellblomar]]'' og nytte [[P.M. Gjærder]] si sjølvlaga hurtigpresse. | Då Venstre vart splitta i 1888 støtta dei fleste på Ristegarden [[reine Venstre]]. Eit unntak var Per Riste, som ikkje valde side med ein gong. Elles i Volda var dei fleste tilhengjarar av [[Moderate Venstre]], mellom dei Maurits Aarflot som fekk ei leiarrolle i denne leiren. Synnøve var ikkje imponert over onkelen, og klaga òg over at han kravde så mykje for trykkinga av ''Vestmannen''. Det er kanskje ikkje så rart, bladet vart raskt mykje meir radikalt enn han hadde trudd, og etter splittinga vart det eit organ for reine Venstre. Maurits Aarflot kom etter kvart under press, mellom anna frå Voldapresten [[Johannes Barstad]], som var syskenborn av Synnøve. Han ville at Aarflot ikkje lenger skulle prente bladet på Ekset. Maurits Aarflot hadde nokre veker tidlegare bede Per Riste om å finne ein annan enn Steinsvik som kompanjong på skulen. Synnøve skreiv til onkelen og bad for Steinsvik og bladet. Det kom eit krast svar, der onkelen meinte at det kom til å ende med ein ny auksjon på garden om dei ikkje slutta i tide. I mars 1889 sa Aarflot opp prenteavtalen. Steinsvik hadde rekna med det, så han hadde skaffa seg ny avtale ved å slå saman bladet med ''[[Fjellblomar]]'' og nytte [[P.M. Gjærder]] si sjølvlaga hurtigpresse. | ||
På nyårsdagen 1888 døydde faren til Synnøve Riste, berre 58 år gamal. Ho tok det tungt, og det vart ikkje lettare av at konflikta mellom dei ulike venstreleirane vart stadig hardare. Per Riste prøvde å få seg ein lærarjobb, mellom anna i Sande, men fekk ikkje noko. Sjølv når han var den klart best kvalifiserte fekk han avslag. Det var hans religiøse standpunkt som var hovudproblemet, han hadde fått eit ry som fritenkjar. | På nyårsdagen 1888 døydde faren til Synnøve Riste, berre 58 år gamal. Ho tok det tungt, og det vart ikkje lettare av at konflikta mellom dei ulike venstreleirane vart stadig hardare. Per Riste prøvde å få seg ein lærarjobb, mellom anna i Sande, men fekk ikkje noko. Sjølv når han var den klart best kvalifiserte fekk han avslag. Det var hans religiøse standpunkt som var hovudproblemet, han hadde fått eit ry som fritenkjar. I Volda fekk ein på denne tida ei ny vekking, kalla «Sandstormen» etter predikanten [[Paul Gerhard Sand]] som tala der fem gonger, første gongen i desember 1887. Synnøve vart fortvila over at jentene i bygda fall for vekkinga, og la frå seg alle ambisjonar dei måtte ha hatt – og all livsglede. Ho vende seg til teologistudent [[Anders Hovden]], og had han om å skrive eit stykke til ''Vestmannen''. Hovden svara med visa «Voldsgjentorne». Eit halvår seinare vart visa brukt mot Per Riste då han ville på valmannslista for Romsdals amt. ''Vestmannen'' hadde òg eit problem med at mange av målfolka ikkje ville ha så mykje anna politikk der. [[Ottar Birting]] ville ha ufarlege tekster som kunne utvikle og spreie landsmålet, ikkje politikk. Men Steinsvik sto på sitt. Mange sa opp abonnementet, og fleire let vere å fornye det. Synnøve måtte til og skrive til folk for å be om økonomisk støtte. | ||
Sommaren 1888 var Synnøve Riste i Kristiania, der ho mellom anna vitja [[Stortinget]]. Maurits Aarflot tok ho med for å møte [[Ivar Aasen]]. Rundt midten av juli kom han heim til Volda, og då var valkampen i gong. Steinsvik ville ha Per Riste inn på Stortinget, og nytta ''Vestmannen'' som valkamporgan. Men Riste sitt ry som fritenkjar arbeider mot han, og som nemnd hjelpte heller ikkje Anders Hovden sitt angrep på vekkinga i Volda. Motstandarane nemner at han kom frå gode kår og fekk ein gard av svigerfaren, men at han samstundes ikkje får til noko – han fekk jo ikkje noka lærarstilling. Steinsvik gjekk til åtak på Maurits Aarflot og Sverdrup, og på eit politisk folkemøte | Sommaren 1888 var Synnøve Riste i Kristiania, der ho mellom anna vitja [[Stortinget]]. Maurits Aarflot tok ho med for å møte [[Ivar Aasen]]. Rundt midten av juli kom han heim til Volda, og då var valkampen i gong. Steinsvik ville ha Per Riste inn på Stortinget, og nytta ''Vestmannen'' som valkamporgan. Men Riste sitt ry som fritenkjar arbeider mot han, og som nemnd hjelpte heller ikkje Anders Hovden sitt angrep på vekkinga i Volda. Motstandarane nemner at han kom frå gode kår og fekk ein gard av svigerfaren, men at han samstundes ikkje får til noko – han fekk jo ikkje noka lærarstilling. Steinsvik gjekk til åtak på Maurits Aarflot og Sverdrup, og på eit politisk folkemøte i Volda den 24. august 1888 gjekk kallskapellan Barstad til motåtak. Steinsvik kjempa hardt mot dei moderate, men på valdagen den 13. september vann Maurits Aarflot lokalvalet med stor margin. Ingen frå reine Venstre fekk fast plass, berre varaplass. Men i amtet vart Maurits Aarflot kasta etter 34 år på tinget. Steinsvik meinte det var romsdølane og nordmøringane som hadde tenkt nytt, medan dei konservative sunnmøringane hadde stemt som før. | ||
I oktober 1888 kom første utgåve av ''[[Ugebladet (Volda)|Ugebladet]]'', eit blad for moderate Venstre. Det var skrive på dansk, og vart trykt på Ekset. Redaktøren var [[Lauritz Barstad]], som var bror av presten og syskenborn av Synnøve. Krisa i ''Vestmannen'' vart forverra. Steinsvik sto i gjeld, og og var også sjuk. Synnøve skreiv til Bjørnstjerne Bjørnson for å få hjelp. Bjørnson skreiv til andre og oppfordra til å gje bidrag, men det kom lite pengar ut av det. Synnøve var redd for korleis det skulle gå med Steinsvik; det to hadde fått eit godt venskap som også hadde utvikla seg til kjærleik. | I oktober 1888 kom første utgåve av ''[[Ugebladet (Volda)|Ugebladet]]'', eit blad for moderate Venstre. Det var skrive på dansk, og vart trykt på Ekset. Redaktøren var [[Lauritz Barstad]], som var bror av presten og syskenborn av Synnøve. Krisa i ''Vestmannen'' vart forverra. Steinsvik sto i gjeld, og og var også sjuk. Synnøve skreiv til Bjørnstjerne Bjørnson for å få hjelp. Bjørnson skreiv til andre og oppfordra til å gje bidrag, men det kom lite pengar ut av det. Synnøve var redd for korleis det skulle gå med Steinsvik; det to hadde fått eit godt venskap som også hadde utvikla seg til kjærleik. | ||
| Linje 76: | Linje 76: | ||
I januar 1889 vart eit lag av reine Venstre skipa i Volda, med Per Riste som leiar og Steinsvik som nestleiar. Så kom det kort tid etter eit tilbod til Steinsvik frå [[Ivar Mortensson-Egnund]] om å verte medredaktør av ''Fedraheimen''. ''Vestmannen'' skulle halda fram, men med same innhald som ''Fedraheimen''. Steinsvik takka ja, og den 8. mars 1889 melde ''Vestmannen'' flytting til [[Tynset kommune|Tynset]]. P.M. Gjærder tok med seg hurtigpressa si til [[Østerdalen]]. Det var ikkje greit med økonomien, og Steinsvik sa seinare at dei i den tida var fråhaldsfolk både i mat og drykk. Synnøve og Rasmus Steinsvik skreiv brev til kvarandre. Han sende dei gjennom ein ven, som leverte dei til ho; ein del av innhaldet var det nok ikkje bra om mannen las. I ''Fedraheimen'' var det fleire anarkistar, og Steinvik trekte òg i den retninga. Han skreiv mellom anna kritisk om maktkonsentrasjonar som slekta [[Aarflot]] i Volda. | I januar 1889 vart eit lag av reine Venstre skipa i Volda, med Per Riste som leiar og Steinsvik som nestleiar. Så kom det kort tid etter eit tilbod til Steinsvik frå [[Ivar Mortensson-Egnund]] om å verte medredaktør av ''Fedraheimen''. ''Vestmannen'' skulle halda fram, men med same innhald som ''Fedraheimen''. Steinsvik takka ja, og den 8. mars 1889 melde ''Vestmannen'' flytting til [[Tynset kommune|Tynset]]. P.M. Gjærder tok med seg hurtigpressa si til [[Østerdalen]]. Det var ikkje greit med økonomien, og Steinsvik sa seinare at dei i den tida var fråhaldsfolk både i mat og drykk. Synnøve og Rasmus Steinsvik skreiv brev til kvarandre. Han sende dei gjennom ein ven, som leverte dei til ho; ein del av innhaldet var det nok ikkje bra om mannen las. I ''Fedraheimen'' var det fleire anarkistar, og Steinvik trekte òg i den retninga. Han skreiv mellom anna kritisk om maktkonsentrasjonar som slekta [[Aarflot]] i Volda. | ||
Folkehøgskulen hadde sitt siste kurs hausten 1888, utan statsstøtte. Reglane hadde blitt stramma inn, då ein meinte at lærarane på målskulene dreiv radikal agitasjon. I januar 1889 starta Per Riste opp målskulen att. Han hadde fått med seg Anders Hovden, og meir overraskande pastor Barstad. Det var nok enklare å få til det etter at Steinsvik hadde reist. I påska 1889 var det prostilærarmøte | Folkehøgskulen hadde sitt siste kurs hausten 1888, utan statsstøtte. Reglane hadde blitt stramma inn, då ein meinte at lærarane på målskulene dreiv radikal agitasjon. I januar 1889 starta Per Riste opp målskulen att. Han hadde fått med seg Anders Hovden, og meir overraskande pastor Barstad. Det var nok enklare å få til det etter at Steinsvik hadde reist. I påska 1889 var det prostilærarmøte i Volda, og der fekk [[Hans Vartdal]] sett målsaka på sakslista. Per Riste argumenterte for at om det er så at målsaka er ei fritenkjarsak, er det fordi prestar og kristne lærarar ikkje engasjerte seg i saka. [[Lars Høidal]] var einig i dette, og gjekk inn for å råde kristne til å jobbe for målsaka. Barstad støtta også målsaka no. Den 25. mai 1889 kom første nummer av bladet ''[[Stille Stunder]]'', med Johannes Barstad som redaktør. Det var ikkje berre eit målblad, men òg eit vekkingsblad. [[Anders Vassbotn]] klaga over at det ikkje var lett å drive frilynt ungdomslagsarbeid i Volda etter dette. | ||
Oppi alt dette var Synnøve Riste gravid med born nummer fire. Men denne gongen var det Rasmus Steinsvik som var faren. På sommaren fortalde ho Per om forholdet. Dei snakka om skilsmisse, men Per gjekk ikkje med på det. Steinsvik og Synnøve trefte kvarandre ein gong på hausten 1889, og då verka ho frisk og sterk. Han skreiv et dikt til ho, «Elsk», under psevdonymet Gorm og sette det på prent i ''Vestmannen''. | Oppi alt dette var Synnøve Riste gravid med born nummer fire. Men denne gongen var det Rasmus Steinsvik som var faren. På sommaren fortalde ho Per om forholdet. Dei snakka om skilsmisse, men Per gjekk ikkje med på det. Steinsvik og Synnøve trefte kvarandre ein gong på hausten 1889, og då verka ho frisk og sterk. Han skreiv et dikt til ho, «Elsk», under psevdonymet Gorm og sette det på prent i ''Vestmannen''. | ||
| Linje 89: | Linje 89: | ||
Rasmus Steinsvik får vi òg nemne. Han heldt fram i ''Fedreheimen'' til 1891. Han prøvde seg i [[Skien]] med eit anarkistisk blad, men arbeidarane der var ikkje interesserte. Han hoppa frå stad til stad, inntil han skipa ''[[Den 17de Mai]]'' i 1894. Han vart gift med [[Marta Steinsvik|Marta Tonstad]]. Steinsvik døydde i 1913, 49 år gammal. | Rasmus Steinsvik får vi òg nemne. Han heldt fram i ''Fedreheimen'' til 1891. Han prøvde seg i [[Skien]] med eit anarkistisk blad, men arbeidarane der var ikkje interesserte. Han hoppa frå stad til stad, inntil han skipa ''[[Den 17de Mai]]'' i 1894. Han vart gift med [[Marta Steinsvik|Marta Tonstad]]. Steinsvik døydde i 1913, 49 år gammal. | ||
I 1894 vart det første frilynte ungdomsstemnet på Sunnmøre halde | I 1894 vart det første frilynte ungdomsstemnet på Sunnmøre halde iVolda, og det var då avduka ein bauta til minne om Synnøve Riste i hagen til Ristegarden. I 2010 kom eit større «monument» over ho, for då opna [[Synnøve Riste-huset]] på [[Høgskulen i Volda]], der store delar av [[Avdeling for humanistiske fag og lærarutdanning (HiV)|Avdeling for humanistiske fag og lærarutdanning]] er samla. Det er eit tilbygg til [[Berte Kanutte-huset]], oppkalla etter grandtanta Berte Kanutte Aarflot. | ||
==Referansar== | ==Referansar== | ||