Veiledere, Administratorer
114 951
redigeringer
m
Teksterstatting – «[[Kategori:t» til «[[Kategori:T»
(f2) |
m (Teksterstatting – «[[Kategori:t» til «[[Kategori:T») |
||
| (9 mellomliggende versjoner av 5 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{thumb|Bour Faroe Islands closer.jpg|Hus med torvtak i bygda [[Bøur]] på [[Færøyane]].|Erik Christensen}} | <onlyinclude>{{thumb|Bour Faroe Islands closer.jpg|Hus med torvtak i bygda [[Bøur]] på [[Færøyane]].|Erik Christensen}} | ||
'''[[Torvtekking]]''' er ein type [[taktekking]] der ein vasstett membran mot [[taktro]]a blir dekt med levande [[torv]]. Torvtekte tak blir oftast kalla | '''[[Torvtekking]]''' er ein type [[taktekking]] der ein vasstett membran mot [[taktro]]a blir dekt med levande [[torv]]. Torvtekte tak blir oftast kalla ''torvtak''. I Noreg i dag er torvtak vanlegast på eldre hus i indre fjord- og dalstrøk. </onlyinclude> | ||
<onlyinclude>Historisk var torvtak mykje bruka i byane òg, men på grunn av den store faren for smittebrann i dei tettbygde byane gjekk dei så å seie heilt or bruk. Frå [[1980-åra]] av, da torvtak fekk ein renessanse, har det òg komme enkelte byhus med torvtak att. </onlyinclude> | <onlyinclude>Historisk var torvtak mykje bruka i byane òg, men på grunn av den store faren for smittebrann i dei tettbygde byane gjekk dei så å seie heilt or bruk. Frå [[1980-åra]] av, da torvtak fekk ein renessanse, har det òg komme enkelte byhus med torvtak att. </onlyinclude> | ||
| Linje 54: | Linje 54: | ||
=== Tekkjardugnad === | === Tekkjardugnad === | ||
{{Thumb|Bilde_5_minø25783_Os_Østgarden_Nysen_(2).jpg|Torvtekkingsdugnad på Østgarden, Os i Hedmark. Foran ser vi Ingeborg Østgård med Aud Tømmervoll på armen. I stigen står Esten Østgård, og på taket Hans Akeren, Ingulf Engan, H. Ø. Aksel Akeren.|Ukjent.}} | |||
Taktekking var ofte [[dugnad]]sarbeid som hele [[bedarlaget]] vart invitert til å delta i. Da skulle torv og never vera henta av husbonden og gardsfolket. Det var gjerne nokre erfarne eldre karar som stod for sjølve legginga på kvar sin teig, mens dei yngre spadde torv og langa never. Takflata vart delt i teigar frå [[takufs|ufs]] til [[møne]], med ein eller to erfarne karar på kvar teig — like mange som taket var langt i [[alen]]. På grunn av vêret skulle tekkinga helst gjerast unna på éin dag, og om det trongst laut dei ta natta til hjelp.<ref>Hjelmeland 1993, s. 159.</ref> | Taktekking var ofte [[dugnad]]sarbeid som hele [[bedarlaget]] vart invitert til å delta i. Da skulle torv og never vera henta av husbonden og gardsfolket. Det var gjerne nokre erfarne eldre karar som stod for sjølve legginga på kvar sin teig, mens dei yngre spadde torv og langa never. Takflata vart delt i teigar frå [[takufs|ufs]] til [[møne]], med ein eller to erfarne karar på kvar teig — like mange som taket var langt i [[alen]]. På grunn av vêret skulle tekkinga helst gjerast unna på éin dag, og om det trongst laut dei ta natta til hjelp.<ref>Hjelmeland 1993, s. 159.</ref> | ||
| Linje 109: | Linje 110: | ||
[[image:1973_Røros02.jpg|thumb|300px|left|Torvtak i by: Røros.{{byline|Frode Inge Helland}}]] | [[image:1973_Røros02.jpg|thumb|300px|left|Torvtak i by: Røros.{{byline|Frode Inge Helland}}]] | ||
=== Torv === | === Torv === | ||
[[Torv]]laget var gjerne frå 12 til 20 cm tjukt, med 15 cm som eit gjennomsnitt. Idealet skal etter den allment kjente tradisjonen ha vore to lag torv, nedst med graset ned og øvst med graset opp. Svært ofte vart oppskrifta forenkla til eitt tjukt lag ''“med grassvorden ned mot nevra og molda upp”'', som så vart utjamna og utfylt med laus jord.(Melheim 1933) Ved omlegging av gamle tak vart den gamle torva mellomlagra i haugar på taket. Ho vart lagt ut att som ei blanding av torvklumpar og laus jord. | |||
Det var best å bruke godt grasbunden torv for å hindre uttørking, siging og erosjon. Men elles sprikar tradisjonsstoffet og litteraturen med omsyn til kva slags torv som vart føretrekt. Myrtorv har vore tilrådd som mindre aggressiv mot nevra, medan annan torv, særleg i fjellstrøk, blir sagt å tære bort nevra raskt. Men myrtorv vil krympe ved tørking og danne sprekker som lyt etterfyllast. Mange rekna sandrik morenejord som den beste taktorva. Det vanlege har nok vore å stikke torv på nærmaste eng eller voll, utan å ta spesielt omsyn til jordarten. Uppstad (1990) fortel at torva vart teken på sjølve tufta når eit nytt hus vart oppsett, og at ein elles henta torva «her og der», gjerne i form av god matjord. Melheim (1933) fortel frå [[Hornindal]] at torv ''“ikkje [vart] teke på serleg turre plassar, men heller ikkje på våte myrer.”'' Frå [[Nordfjord]] refererer elles Hjelmeland (1993) at ''“torven ble tatt på tørrmark, helst var det lyngtorv; myrtorv dudde ikke.”'' | Det var best å bruke godt grasbunden torv for å hindre uttørking, siging og erosjon. Men elles sprikar tradisjonsstoffet og litteraturen med omsyn til kva slags torv som vart føretrekt. Myrtorv har vore tilrådd som mindre aggressiv mot nevra, medan annan torv, særleg i fjellstrøk, blir sagt å tære bort nevra raskt. Men myrtorv vil krympe ved tørking og danne sprekker som lyt etterfyllast. Mange rekna sandrik morenejord som den beste taktorva. Det vanlege har nok vore å stikke torv på nærmaste eng eller voll, utan å ta spesielt omsyn til jordarten. Uppstad (1990) fortel at torva vart teken på sjølve tufta når eit nytt hus vart oppsett, og at ein elles henta torva «her og der», gjerne i form av god matjord. Melheim (1933) fortel frå [[Hornindal]] at torv ''“ikkje [vart] teke på serleg turre plassar, men heller ikkje på våte myrer.”'' Frå [[Nordfjord]] refererer elles Hjelmeland (1993) at ''“torven ble tatt på tørrmark, helst var det lyngtorv; myrtorv dudde ikke.”'' | ||
| Linje 204: | Linje 205: | ||
{{wikipedia|no|Torvtak}} | {{wikipedia|no|Torvtak}} | ||
[[ | [[Kategori:Tak]] | ||
[[Kategori: | [[Kategori:Dugnad]] | ||
{{nn}} | {{nn}} | ||
[[Kategori: | [[Kategori:Torv]] | ||