1 270
redigeringer
Informasjon lagt til fra Olve Utnes artikkel på safon.org
Ingen redigeringsforklaring |
(Informasjon lagt til fra Olve Utnes artikkel på safon.org) |
||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{thumb|6193 Erkebispegarden.jpg|[[Erkebispegarden]] var lensherresete frå kring 1556 til overgangen til amt i 1662.|Olve Utne}} | <onlyinclude>{{thumb|6193 Erkebispegarden.jpg|[[Erkebispegarden]] var lensherresete frå kring 1556 til overgangen til amt i 1662.|Olve Utne}} | ||
'''[[Trondheims len]]''', òg kalla ''Trondhjems len'' eller ''Trondheimhus len'', og i ein periode frå 1530-åra til 1550-åra ''Steinvikholms len'', var eit av dei fire [[hovudlen]]a i [[Noreg]] som vart oppretta i [[1503]], og det bestod som len med ymse grensejusteringar fram til lenssystemet vart avvikla og erstatta med [[amt]] i [[1662]]. Administrasjonsstaden for hovudlenet var for det meste byen [[Nidaros]], seinare kalla [[Trondheim]] og Trondhjem. Kjerna i hovudlenet var sjølve ''slottslenet'', og i tillegg fanst det eit varierande antal smålen som underlen. Smålena vart ofte samanslegne i ulike, meir eller mindre kortvarige konstellasjonar, men etter kvart vart smålena tekne inn i sjølve slottslenet, slik at dette dekte heile [[Trøndelag]], [[Namdalen]] og [[Nordmøre]] midt på 1600-talet. </onlyinclude> | '''[[Trondheims len]]''', òg kalla ''Trondhjems len'' eller ''Trondheimhus len'', og i ein periode frå 1530-åra til 1550-åra ''Steinvikholms len'', var eit av dei fire [[hovudlen]]a i [[Noreg]] som vart oppretta i [[1503]], og det bestod som len med ymse grensejusteringar fram til lenssystemet vart avvikla og erstatta med [[amt]] i [[1662]]. Administrasjonsstaden for hovudlenet var for det meste byen [[Nidaros]], seinare kalla [[Trondheim]] og Trondhjem. Kjerna i hovudlenet var sjølve ''slottslenet'', og i tillegg fanst det eit varierande antal smålen som underlen. Smålena vart ofte samanslegne i ulike, meir eller mindre kortvarige konstellasjonar, men etter kvart vart smålena tekne inn i sjølve slottslenet, slik at dette dekte heile [[Trøndelag]], [[Namdalen]] og [[Nordmøre]] midt på 1600-talet. </onlyinclude> | ||
== Trondheims len 1503–1537 == | |||
I [[1532]] vart Erkebispegarden herja og brent tå danske troppar. Erkebiskopen, som i praksis òg var lensherre og høvedsmann, trekte seg da tilbake til [[Steinvikholm slott]], og lenet kom til å bli heitande Steinvikholms len i tida framover. | |||
== Steinvikholms len 1537–1556 == | |||
[[image:Steinvikholm slott.jpg|thumb|right|250px|Steinvikholm slott. {{byline|Erik Fløan}}]] | |||
=== Høvedsmenn === | |||
* 29. januar 1540: Christopher Huidtfeldt [Steinvikholm] {{DN|XIII|654|11792}} | |||
* 29. juni 1540: Christopher Huidtfeldt høffuidzmandt paa Stenwigholm {{DN|II|1135|2267}} | |||
* 24. juni 1545: [Tordt] Rodis høffwesmand paa Stenwigholmm {{DN|VI|760|6493}} | |||
* 28. september 1545: Tord Rhoedt høffuizmandt paa Stenwigholm {{DN|II|1144|2276}} | |||
* 22. mars 1547 : Christoffer Galle høffuidzmand paa Steinwigholm {{DN|XII|611|11067}} | |||
* 29. november 1551: Christoffer Galle [Steinviksholm] {{DN|XVI|634|14118}} | |||
* 24. oktober 1554: Effuert Bildt til Raffnholt høffuijdtzmand paa Stenwigholm {{DN|XII|655|11111}} | |||
* 19. juli 1555?: Effuertt Bild til Rhaffnholtt høffuidzman paa Steinuigholm {{DN|XII|656|11112}} | |||
* 14. november 1555: Ewertt Bild till Rhaffnholdt, Høuidzman paa Stenuigholm {{DN|XII|658|11114}} | |||
* 13. januar 1559: waar øffrighedt vdj Steinuigholms lehenn Effuertt Bild {{DN|IV|1141|4599}} | |||
=== Utstrekning === | |||
De første åra var Trondheims len eit innlandslen som først og fremst omfatta [[Strinda]]. [[Stjørdalen]] vart lagt til i [[1541]]; [[Nordmør]], [[Fosen]], [[Gauldalen]] og [[Sparbu len|Sparbu]] føre 1542; og [[Herjedalen]] ein gong føre 1549. [[Namdalen]] vart lagt til lenet permanent i [[1552]]. [[Jamtland]] vart lagt under Trondheim i [[1571]]. | |||
Under høvedsmann Evert Bild vart det gjeve kongeleg løyve til å flytte administrasjonsstaden til byen og [[Erkebispegarden]] att i [[1556]], og lenet skifta da namn frå Steinvikholm til ''Trondheims len''. | |||
Kystlandskapa [[Romsdal]], [[Nordmør]], [[Fosen]] og [[Namdalen]], som alle haurde til [[Nidaros bispedømme]], låg under [[Bergenhus len|Bergenhus hovudlen]] de første åra, men vart etter kvart overførte til Trondheims hovudlen. Namdalen vart overført til Trondheim i [[1532]] og Nordmør (Edøy) og Fosen vart overførte i i 1540-åra. [[Nord-Noreg]] òg låg under Trondheim nokre få år på 1500-talet, men kom snart under Bergenhus att. Romsdal låg ofte under Bergenhus, men låg under Trondheim blant anna i tida [[1604]]–[[1627]]. Frå [[4. januar]] [[1639]] til[[1642]] låg [[Østerdalen]], inkludert [[Idre og Serna]], under Trondheims len òg. | |||
== Trondheims len 1556–1658 == | |||
== Trondheims län 1658–1660 == | |||
Guvernør var [[Claes Nilsson Stiernsköld]]. | |||
== 1660–1662 == | |||
Den interne organiseringa av Trondheims len varierte ganske mykje. [[Jamtland]] og [[Romsdal]] beheldt for det meste statusen som eigne underlen. Elles var det mange meir eller mindre kortvarige underlen i olike kombinasjonar; blant anna kan nemnast [[Sparbu len]], [[Stjørdalens len]] og [[Herjedalens len]]. | |||
Erkebispegarden vart sett i brann tå danske troppar i [[1532]], og under [[reformasjonen]] i [[1537]] vart [[Erkebispegarden]] overteken tå de danske myndigheitene. Han fungerte som administrasjonssete (1537–1658: lensherresete; 1658–60: guvernørsete; 1662– : amtmannssete) frå da og fram til bygningane vart overlatne til militæret i [[1686]]. | |||
I [[1645]] vart Jamtland og Herjeådalen lagt under [[Sverige]], og i 1658 fall resten av lenet, inkludert [[Romsdals len|Romsdal]], inn under svensk styre gjønom guvernør [[Claes Nilsson Stiernsköld]]. Jamtland og Herjeådalen vart lagt til det nye svenske lenet, som fekk namnet «Trondheims län». Trøndelag, Namdalen, Fosen, Nordmør og Romsdal vart lagt under dansk styre att i 1660, og i 1662 vart Trondheims len erstatta med det fastare organiserte [[Trondhjems Stiftsamt]]. | |||
== Kjelder == | == Kjelder == | ||