Skribenter
95 088
redigeringer
Tuberkulose: Forskjell mellom sideversjoner
Hopp til navigering
Hopp til søk
→Bildegalleri
| (7 mellomliggende versjoner av 4 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
{{thumb|Tuberculosis-x-ray-1.jpg|[[Skjermbilde]] av tuberkulosepasient.|US Department of Health and Human Services|1972}} | |||
{{thumb|0714 Operasjonssal i taarnet paa Glittre.jpg|Føre [[antibiotika]]en vart oppdaga og kom i bruk, var operasjon ein av dei vanlegaste behandlingsmåtane for tuberkulose. Dette bildet er teke på operasjonssalen i tårnet på [[Glittreklinikken]] (tidl. Glittre sanatorium).|Olve Utne|2007}} | |||
'''[[Tuberkulose]]''' eller '''TB''', tidlegare ofte kalla '''phthisis''', '''tæring''', '''brystsjuke''' eller '''bringesjuke''', er ein sjukdom som kjem av mycobakteriar, hovudsakleg bakterien ''Mycobacterium tuberculosis''. Andre bakteriar, slik som ''Mycobacterium africanum'', ''Mycobacterium bovis'', ''Mycobacterium canetti'' eller ''Mycobacterium microti'', kan òg føre til tuberkulose, men desse bakteriane fører oftast ikkje til sjukdom i menneske som elles er friske. Bakterien kan ramme kva del som helst av kroppen, men han sett seg som regel i lungene. | '''[[Tuberkulose]]''' eller '''TB''', tidlegare ofte kalla '''phthisis''', '''tæring''', '''brystsjuke''' eller '''bringesjuke''', er ein sjukdom som kjem av mycobakteriar, hovudsakleg bakterien ''Mycobacterium tuberculosis''. Andre bakteriar, slik som ''Mycobacterium africanum'', ''Mycobacterium bovis'', ''Mycobacterium canetti'' eller ''Mycobacterium microti'', kan òg føre til tuberkulose, men desse bakteriane fører oftast ikkje til sjukdom i menneske som elles er friske. Bakterien kan ramme kva del som helst av kroppen, men han sett seg som regel i lungene. | ||
| Linje 15: | Linje 15: | ||
I Noreg er tuberkulintest mykje bruka for å overvåke spreiinga til bakterien. Det blir registrert kring 250 nye tilfelle i året i Noreg. [[BCG-vaksine]]n blir gjeven til alle 9.-klassingar for å unngå at desse blir smitta i utgangspunktet. | I Noreg er tuberkulintest mykje bruka for å overvåke spreiinga til bakterien. Det blir registrert kring 250 nye tilfelle i året i Noreg. [[BCG-vaksine]]n blir gjeven til alle 9.-klassingar for å unngå at desse blir smitta i utgangspunktet. | ||
{{thumb|0694 Glittreklinikken.jpg|[[Glittreklinikken|Glittre sanatorium]] (den noverande Glittreklinikken) vart bygd som sanatorium for tuberkulosepasientar|Olve Utne|2007}} | |||
{{thumb|Grefsen Folkesanatorium.jpg|[[Grefsen Folkesanatorium]] i Oslo ble blant annet brukt til tuberkulosebehandling|Stig Rune Pedersen|2012}} | |||
{{thumb|123 Mesnalien's Kursted - no-nb digifoto 20150814 00007 bldsa PK26277.jpg|[[Mesnalien kursted]], oppført 1890, ark.: [[Herman Major Backer]] var det første private sanatoriet|[[Carl Normann]]|1920}} | |||
== Namn == | == Namn == | ||
Tidlegare vart tuberkulose oftast kalla ''tæring'', sidan det såg ut som sjukdommen tæra opp folk innanfrå, med blodhoste, feber, bleikheit og langt og skånsellaust vekttap. Andre namn inkluderte '''phthisis''' ([[gresk]] for ‘tæring’) og '''phthisis pulmonalis'''; '''scrofula''' (i vaksne), som rammar lymfesystemet og fører til opphovning av haslkjertlane; '''tabes mesenterica''', TB i bukhola og '''lupus vulgaris''', TB i huda; '''svinnsott'''; '''den kvite pesta''', fordi pasientane verkar særleg bleike; og '''Potts sjuke''', eller '''Gibbus''' i ryggraden og ledda.<ref name=Britannica1911>[http://www.1911encyclopedia.org/Tuberculosis Tuberculosis] 11. utgåva av ''[[Encyclopedia Britannica]] (1911)</ref><ref>[http://www.antiquusmorbus.com/English/English.htm «Rudy’s List of Archaic Medical Terms»] Engelsk ordliste over arkaiske medisinske termar, sjukdommar og dødsårsaker. Accessed 9. oktober 2006</ref> ''Miliær tuberkulose'' — no kjent som '''disseminert TB''' — opptrer når infeksjonen invaderer sirkulasjonssystemet og resulterer i lesjonar som ser ut som [[hirse]]korn på [[skjermbilde]].<ref name=Britannica1911/><ref>[http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000624.htm «Disseminated tuberculosis»] i ''NIH Medical Encyclopedia''. Accessed 9. oktober 2006</ref> | Tidlegare vart tuberkulose oftast kalla ''tæring'', sidan det såg ut som sjukdommen tæra opp folk innanfrå, med blodhoste, feber, bleikheit og langt og skånsellaust vekttap. Andre namn inkluderte '''phthisis''' ([[gresk]] for ‘tæring’) og '''phthisis pulmonalis'''; '''scrofula''' (i vaksne), som rammar lymfesystemet og fører til opphovning av haslkjertlane; '''tabes mesenterica''', TB i bukhola og '''lupus vulgaris''', TB i huda; '''svinnsott'''; '''den kvite pesta''', fordi pasientane verkar særleg bleike; og '''Potts sjuke''', eller '''Gibbus''' i ryggraden og ledda.<ref name=Britannica1911>[http://www.1911encyclopedia.org/Tuberculosis Tuberculosis] 11. utgåva av ''[[Encyclopedia Britannica]] (1911)</ref><ref>[http://www.antiquusmorbus.com/English/English.htm «Rudy’s List of Archaic Medical Terms»] Engelsk ordliste over arkaiske medisinske termar, sjukdommar og dødsårsaker. Accessed 9. oktober 2006</ref> ''Miliær tuberkulose'' — no kjent som '''disseminert TB''' — opptrer når infeksjonen invaderer sirkulasjonssystemet og resulterer i lesjonar som ser ut som [[hirse]]korn på [[skjermbilde]].<ref name=Britannica1911/><ref>[http://www.nlm.nih.gov/medlineplus/ency/article/000624.htm «Disseminated tuberculosis»] i ''NIH Medical Encyclopedia''. Accessed 9. oktober 2006</ref> | ||
| Linje 24: | Linje 25: | ||
== Norske ofre for tuberkulose == | == Norske ofre for tuberkulose == | ||
{{thumb|Vardåsen tuberkulosesanatorium Asker.jpg|[[Vardåsen tuberkulosesanatorium]] i Asker åpna i 1923.|Stig Rune Pedersen |2016}} | |||
* [[Torbjørn Pedersen (skarpretter)|Torbjørn Pedersen]] (1793-1834), skarprettar i Bergen | * [[Torbjørn Pedersen (skarpretter)|Torbjørn Pedersen]] (1793-1834), skarprettar i Bergen. | ||
* [[Johan Thaasen]] (1825-1865), filolog | * [[Johan Thaasen]] (1825-1865), filolog. | ||
* [[Lene Pedersdatter Haugstuen]] (1854-1903), husmannskone frå Østre Toten | * [[Lene Pedersdatter Haugstuen]] (1854-1903), husmannskone frå Østre Toten. | ||
* [[Aasta Haakensen Haugstuen]] (1891-1907), husmannsdotter frå Østre Toten. | |||
* [[Olave Jensdatter Skullerud]] (1859-1887), bondedotter frå Østre Toten. | |||
* [[John Savio]] (1902–1938), [[nordsamar|nordsamisk]] bildekunstnar frå [[Bugøyfjord]]. | * [[John Savio]] (1902–1938), [[nordsamar|nordsamisk]] bildekunstnar frå [[Bugøyfjord]]. | ||
== Bildegalleri == | == Bildegalleri == | ||
;Behandlingsutstyr | |||
== | <gallery widths=175 heights=175> | ||
Fil:0705 Emerson respirator (iron lung), Model C No. J1.jpg|Respirator eller «jarnlunge» på [[Glittreklinikken]]. Foto: Olve Utne, 2006. | Fil:0705 Emerson respirator (iron lung), Model C No. J1.jpg|Respirator eller «jarnlunge» på [[Glittreklinikken]]. Foto: Olve Utne, 2006. | ||
Fil:0716 Cambridge Indicator (measures co2 in air).jpg|Cambridge-indikatoren måler karbondioksid i luft. Frå Glittreklinikken. Foto: Olve Utne, 2006. | Fil:0716 Cambridge Indicator (measures co2 in air).jpg|Cambridge-indikatoren måler karbondioksid i luft. Frå Glittreklinikken. Foto: Olve Utne, 2006. | ||
| Linje 49: | Linje 52: | ||
[[kategori:sjukdommer]] | [[kategori:sjukdommer]] | ||
{{nn}} | |||