322 339
redigeringer
Ustaoset: Forskjell mellom sideversjoner
Hopp til navigering
Hopp til søk
{{nn}}
(alafbetisering + F2) |
({{nn}}) |
||
| (10 mellomliggende versjoner av 2 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{thumb høyre|Ustaoset.JPG|Utsikt mot Ustaoset fra Usteberget.|Morten Wiig Letnes | <onlyinclude>{{thumb høyre|Ustaoset.JPG|Utsikt mot Ustaoset fra Usteberget.|Morten Wiig Letnes (2008)}} | ||
'''[[Ustaoset]]''' er ei hyttegrend i [[Hol kommune]] i [[Hallingdal]] i [[Buskerud fylke]], som vart bygd opp kring Ustaoset stasjon (990,6 moh) på [[Bergensbanen]] frå byrjinga av 1900-talet. Kring 1890 sto det tre stølsbuer og ei løe på [[Osestølen (Ustaoset)|Osestølen]], som alle høyrde til garden [[Vindegg (Hol)|Vindegg]] i [[Kvisla]], aust for [[Geilo]]. Det var kring denne stølen at [[Ustaoset hotell]] vart bygd og hyttebyen vaks fram. </onlyinclude> | '''[[Ustaoset]]''' er ei hyttegrend i [[Hol kommune]] i [[Hallingdal]] i [[Buskerud fylke]], som vart bygd opp kring Ustaoset stasjon (990,6 moh.) på [[Bergensbanen]] frå byrjinga av 1900-talet. Kring 1890 sto det tre stølsbuer og ei løe på [[Osestølen (Ustaoset)|Osestølen]], som alle høyrde til garden [[Vindegg (Hol)|Vindegg]] i [[Kvisla]], aust for [[Geilo]]. Det var kring denne stølen at [[Ustaoset hotell]] vart bygd og hyttebyen vaks fram. </onlyinclude> | ||
== Topografi == | == Topografi == | ||
| Linje 9: | Linje 9: | ||
== Namnet == | == Namnet == | ||
Sentrum av Ustaoset med Osestølen ligg nær staden der Usteåne eller [[Ustaelva (Hol)|Ustaelva]] renn ut or Ustevatnet. Førsteleddet "Ust-" er brukt i fleire stadnamn i området og har vore tolka på fleire måtar. Ifølgje Gunnleik Akselberg <ref>[http://www.nrk.no/nyheter/distrikt/hordaland/programmer_nrk_hordaland/sprakspalten/1.6835054 NRK Hordalands Språkspalte.]</ref> heng det truleg saman med den germanske rota "us", som betyr "å brenne", og som kan gjelde både elva og vatnet. Men det kan òg ha samanheng med det norrøne "ast" eller "ost", som betyr "kjærleik", eller kome av det høgtyske "Unst", som betyr "gunst" eller "velvilje". | Sentrum av Ustaoset med Osestølen ligg nær staden der Usteåne eller [[Ustaelva (Hol)|Ustaelva]] renn ut or Ustevatnet. Førsteleddet "Ust-" er brukt i fleire stadnamn i området og har vore tolka på fleire måtar. Ifølgje Gunnleik Akselberg <ref>[http://www.nrk.no/nyheter/distrikt/hordaland/programmer_nrk_hordaland/sprakspalten/1.6835054 NRK Hordalands Språkspalte.]</ref> heng det truleg saman med den germanske rota "us", som betyr "å brenne", og som kan gjelde både elva og vatnet. Men det kan òg ha samanheng med det norrøne "ast" eller "ost", som betyr "kjærleik", eller kome av det høgtyske "Unst", som betyr "gunst" eller "velvilje". | ||
Namnet kom ikkje i bruk før med jernbanen. Før den tid sa ein Osestølen eller berre Oset. | |||
== Den fyrste busetjinga == | == Den fyrste busetjinga == | ||
| Linje 35: | Linje 37: | ||
== Utanbygds jegarar og fiskarar == | == Utanbygds jegarar og fiskarar == | ||
Til liks med fotturistane, fatta også jegarane interesse for fjella i Hol før Bergensbanen vart opna. Nokre av dei kjøpte opp jaktområde i fjella i stor målestokk, mellom anna på Ustaoset. Mange grunneigarar leigde bort eller selde jakt- og fiskerettar og heile stølar til forretningsfolk med jaktinteresser. Dette ga bøndene raske pengar, men kunne samstundes vere del av ei meir langsiktig planlegging frå bøndene si side. Dei kunne rekne som ganske sikkert at jegarane ville trenge fjellførarar, handle mat på stølane og kanskje også byggje hytter på tomtene sine. I 1897 rapporterte lensmann Lars Hammarsbøen til landbrukskommisjonen om jaktforholda i kommunen. Det var da berre [[Osestølen (Ustaoset)|Osestølen]] og nokre andre stølar under gardane Vindegg og Kaupang som hadde forpakta bort jaktterreng til utanbygdsfolk. ”En hel del jagttærræn er solgt til Byjægere,” skriv lensmannen.<ref>Gjengitt i Under Hallingskarvet, 2009, s. 38.</ref> | |||
== Bergensbanen == | == Bergensbanen == | ||
| Linje 43: | Linje 45: | ||
Bergensbanen vart offisielt opna i november 1909, men alt frå slutten av 1890-talet auka aktiviteten langs med Ustevatnet. Fyrst skulle traseen stikkast, og dei som arbeidde med dette budde gjerne i teltleirar, mellom anna ved Osestølen. Frå 1903 kom sjølve anleggsarbeidet mellom Haugastøl og Geilo i gong, under leiing av ingeniør Kvam. På Ustaoset leigde Ola M. Vindegg ut rom til jernbanefolka i det som seinare skulle bli Ustaoset hotell. Om vintrane var det liten aktivitet på jernbanen. Då vart det berre arbeidd i tunellane. Men tidleg på våren kom anleggsarbeidarane vandrande oppover dalen i store flokkar. Få av desse var hallingar, men nokre av dei gjorde hallingar av seg. | Bergensbanen vart offisielt opna i november 1909, men alt frå slutten av 1890-talet auka aktiviteten langs med Ustevatnet. Fyrst skulle traseen stikkast, og dei som arbeidde med dette budde gjerne i teltleirar, mellom anna ved Osestølen. Frå 1903 kom sjølve anleggsarbeidet mellom Haugastøl og Geilo i gong, under leiing av ingeniør Kvam. På Ustaoset leigde Ola M. Vindegg ut rom til jernbanefolka i det som seinare skulle bli Ustaoset hotell. Om vintrane var det liten aktivitet på jernbanen. Då vart det berre arbeidd i tunellane. Men tidleg på våren kom anleggsarbeidarane vandrande oppover dalen i store flokkar. Få av desse var hallingar, men nokre av dei gjorde hallingar av seg. | ||
Hausten 1905 var det meste ferdig langs Ustevatnet, og 9. oktober 1907 var skinnene mellom aust og vest klare til å koplast saman. Det skjedde ved tunnelen rett aust for Ustaoset under ei uoffisiell, men høgtideleg markering. Dei frammøtte frå jernbanen, bygda og pressa, vart møtt med grøne greiner og norske flagg og underhaldt med talar og ”Ja, vi elsker”. Ingeniørane Harald Skavlan og Peter Støren kom med tog frå kvar sin kant og fekk skrudd saman skinnene med skøytejern i | Hausten 1905 var det meste ferdig langs Ustevatnet, og 9. oktober 1907 var skinnene mellom aust og vest klare til å koplast saman. Det skjedde ved tunnelen rett aust for Ustaoset under ei uoffisiell, men høgtideleg markering. Dei frammøtte frå jernbanen, bygda og pressa, vart møtt med grøne greiner og norske flagg og underhaldt med talar og ”Ja, vi elsker”. Ingeniørane Harald Skavlan og Peter Støren kom med tog frå kvar sin kant og fekk skrudd saman skinnene med skøytejern i raudt, kvitt og blått. Deretter vart toga kopla saman og kursen sett vestover. | ||
At banen skulle gå gjennom Hallingdal og Ustedalen var ikkje sjølvsagt. Stortinget vurderte fleire trasear, og både Numedal og austre dalføret i Hol var aktuelle alternativ. Statsbanane hadde heller ingen planar om stasjon på Ustaoset, men dei la eit militært kryssingsspor her, og det ga stølseigarane grunnlag for å søkje om mellombels stasjon i setertida. Snart kom turistane med på laget, og desse viste seg å vere ei sterk pressgruppe. Frå 1911 stansa toga på signal i påsken, og året etter stoppa dei her heile året. | At banen skulle gå gjennom Hallingdal og Ustedalen var ikkje sjølvsagt. Stortinget vurderte fleire trasear, og både Numedal og austre dalføret i Hol var aktuelle alternativ. Statsbanane hadde heller ingen planar om stasjon på Ustaoset, men dei la eit militært kryssingsspor her, og det ga stølseigarane grunnlag for å søkje om mellombels stasjon i setertida. Snart kom turistane med på laget, og desse viste seg å vere ei sterk pressgruppe. Frå 1911 stansa toga på signal i påsken, og året etter stoppa dei her heile året. | ||
== | == Fastbuande før og etter Bergensbanen == | ||
I nyare tid kjenner me til fast busetjing ved Ustaoset berre i ein tjueårsperiode frå slutten av 1700-talet. Då bygsla Gudbrand Holgeson og Kari Embrikksdotter stølseigedomane i Kjersundlien, som låg under Mehus i Kvisla. Paret bygde plassen [[Plassen (Ustaoset)|Plassen]], der dei budde mellom 1792 og 1814 med ein ungeflokk på åtte. | |||
Jernbaneutbygginga og turismen endra næringsgrunnlaget til fleire av stølseigarane på Ustaoset. Allereide frå slutten av 1890-talet vart einskilde stølar brukt som bustader heile eller store delar av året. Det vart òg sett opp nye bustadhus. Staden trekte til seg folk både frå andre hallingdalsbygder og frå heilt andre stader i landet, mest frå Vestlandet, og frå mange ulike miljø. | |||
Ein trengte folk til å arbeide ved [[Ustaoset stasjon|stasjonen]], [[Ustaoset hotell|hotellet]] og etter kvart også [[Butikker på Ustaoset|butikken]], [[Post og telegraf på Ustaoset|posthuset]] og [[Post og telegraf på Ustaoset|telegrafen]]. Med fleire fastbuande vart det dessutan bruk for [[Fjellet skolekrets (Hol)|skule]], men dei fyrste åra måtte elevane frå Ustaoset reise til Haugastøl og i seinare tid til Geilo. | |||
== Fotnotar == | == Fotnotar == | ||
| Linje 67: | Linje 73: | ||
[[Kategori:Hol kommune]] | [[Kategori:Hol kommune]] | ||
[[Kategori:Turisme]] | [[Kategori:Turisme]] | ||
{{nn}} | |||
{{F2}} | {{F2}} | ||