Veiledere, Administratorer, Skribenter
34 043
redigeringer
Valle kommune: Forskjell mellom sideversjoner
Hopp til navigering
Hopp til søk
→Galleri: +2, sortering
Ingen redigeringsforklaring |
(→Galleri: +2, sortering) |
||
| (28 mellomliggende versjoner av 3 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 3: | Linje 3: | ||
| navn = Valle kommune | | navn = Valle kommune | ||
| våpen = 0940 Valle komm.png | | våpen = 0940 Valle komm.png | ||
| bilde = | | bilde = Valle from Åmli (1)W.JPG | ||
| bildestr = | | bildestr = | ||
| bildetekst = | | bildetekst = Valle sentrum sett fra Åmli <br />{{byline|Siri Johannessen}} | ||
| historisknavn = | | historisknavn = | ||
| kommunenummer = 0940 | | kommunenummer = 0940 | ||
| fylke = [[Aust-Agder]] | | fylke = [[Aust-Agder]] | ||
| administrasjonssenter = [[Valle (bygd)|Valle]] | | administrasjonssenter = [[Valle (bygd)|Valle]] | ||
<!--befolkningstall, -år og kommuneareal hentes fra sentral liste og oppdateres automatisk!--> | |||
| grunnlagt = [[1837]] | | grunnlagt = [[1837]] | ||
| sammenslåing = [[1962]]: Med [[ | | sammenslåing = [[1962]]: Med [[Hylestad]] | ||
| fradeling = [[1902]]: [[Bykle kommune|Bykle]] fradelt<br />[[1915]]: [[ | | fradeling = [[1902]]: [[Bykle kommune|Bykle]] fradelt<br />[[1915]]: [[Hylestad]] fradelt | ||
| målform = Nynorsk | | målform = Nynorsk | ||
| url = www.valle.kommune.no | | url = www.valle.kommune.no | ||
| annet = | | annet = | ||
}} | }} | ||
{{thumb| | <onlyinclude><includeonly>[[Fil:0940 Valle komm.png|thumb|80px]]</includeonly> | ||
'''[[Valle kommune]]''' | {{thumb|Valle, skoleområdet og tusenårsmonumentet Wcr.JPG|Tusenårsmonumentet, verdas største munnharpe.|Siri Johannessen}} | ||
{{thumb|Valle, Frikyrkja DSC 0192.jpg|Frikyrkja i Valle.|Siri Johannessen|2017}} | |||
'''[[Valle kommune]]''' ligg i [[Aust-Agder]], nærare bestemd i [[Setesdal]]. Kommunen vart oppretta i [[1837]], og i [[1902]] vart [[Bykle kommune]] skild ut. [[Hylestad]] vert skild ut til ein eigen kommune [[1915]]. Hylestad og Valle vart på nytt slegne saman til nåverande Valle kommune i [[1962]]. | |||
Som ei nord-sør-akse gjennom kommunen renn elva [[Otra]], og attmed denne ligg dei to største befolkningssentra i kommunen, kommunesenteret [[Valle (bygd)|Valle]] og bygda [[Rysstad]] lengre sør. Ingen av dei er store nok til å bli rekna som tettstader av [[SSB]]. I vest grensar Valle til [[Sirdal kommune|Sirdal]] i [[Vest-Agder]], [[Bykle kommune|Bykle]] i nord-vest, [[Tokke kommune|Tokke]] i [[Telemark]] i nordøst, [[Fyresdal kommune|Fyresdal]] i Telemark i øst, og [[Bygland kommune|Bygland]] i sør. Øst- og vestgrensene ligg på høgfjellet. | |||
Valle | Kommunevåpenet som vart godkjent ved Kongeleg resolusjon av 11. mai 1984 er teikna av Daniel Rike frå Valle. Inspirasjonen til våpenet som består av fem andreaskors i gull (or) på rød bunn (gules), er henta frå gamal kyrkjedekor.</onlyinclude><ref>[http://www.valle.kommune.no/OmValle.aspx?ObjectType=Article&Article.ID=780&Category.ID=1282 «Kommunevåpenet i Valle kommune» på Valle kommunes vevsider] (vitja 29. juni 2010)</ref><onlyinclude> Valles [[tusenårsstad]] er skulesenteret der og tusenårsmonumentet, verdas største [[munnharpe]] er sett ned.</onlyinclude> | ||
I 2010 ligg det tre kyrkjer og fleire bedehus i kommunen, [[Valle kyrkje (Valle)|Valle kyrkje]] frå 1844, [[Hylestad kyrkje]] frå 1838, frikyrkja i Valle sentrum og Nomeland bedehus. | |||
Frå 1200-talet og fram til omkring 1664 stod [[Hylestad stavkyrkje]] på garden [[Bjørgum (Valle)|Bjørgum]]s grunn, den vart då riven og erstatta av ei [[lafting|lafta]] kyrkje som blei ståande fram til 1838. Det året blei ho riven og flytt til Rysstad.<ref>Ruud, Erling: «Kirkeliv og kirker» i ''Bygd og by i Norge: Agder'',s. 316-317, Gyldendal 1977, ISBN 8205094063</ref> | |||
[[Jordbruk]] dominera kommunens næringsliv frå gamalt av, Valles kulturlandskap er prega av korn- og grønnsakdyrking, husdyrhald og [[seterdrift|sætring]]. Det har og vore gruvedrift her, tildømes [[Bøgruva (Valle)|Bøgruva]] der koper vart henta ut, og frå byrjinga av 1900-talet blei [[sylvsmedkunsten]] ei ekstra inntektskjelde for mange. Det heiter seg at var tredje husstand i Hylestad hadde ei sylvsmie i byrjinga av 1970-åra.<ref>[http://www.valle.kommune.no/OmValle.aspx?ObjectType=Article&Article.ID=740&Category.ID=1282 «Sylvsmedtradisjonen» på Valle kommunes vevsider] (vitja 29. juni 2010)</ref> Kraftproduksjon vart ei anna viktig inntektskjelde for kommunen, i 1964 blei Brokke kraftstasjon på [[Nomeland (Valle)|Nomeland]] satt i drift. Sidan 1981 er han [[Otra Kraft]]s driftssentral og «nervesenter».<ref>[http://www.valle.kommune.no/OmValle.aspx?ObjectType=Article&Article.ID=741&Category.ID=1282 «Kraftutbygginga» på Valle kommunes vevsider] (vitja 29. juni 2010)</ref> | |||
<onlyinclude> | |||
Frå gamle tider var kommunen knytt til omverda via to veger:</onlyinclude><ref>[http://www.valle.kommune.no/OmValle.aspx?ObjectType=Article&Article.ID=739&Category.ID=1282 «Glimt frå historia» på Valle kommunes vevsider] (vitja 29. juni 2010)</ref><onlyinclude> | |||
*[[Skinnvegen]] frå Valle til [[Lysebotn]] i Rogaland og vidare til [[Stavanger]] med robåt. | |||
*[[Bispevegen]] frå [[Tveitebø (Valle)|Tveitebø]] til [[Kleivgrend (Fyresdal)|Kleivgrend]] i [[Fyresdal]] i Telemark.</onlyinclude> | |||
== Kommunenamnet == | |||
Namnet kjem av gammalnorsk ''Vǫllr'', genitiv ''Vallar'', dvs. voll. | |||
== Geografi == | |||
Befolkingssentra ligg langs elva Otra på omlag 260-300 moh. medan [[Setesdal Austhei]] og [[Setesdal Vesthei|Vesthei]] når ei høgde frå 800-1000 moh. På Vestheia finst fleire toppar over 1400 moh. i Rjuvenområdet, mens Austheias høgaste punkt er Ljomsnuten med 1268 m.o.h. Vestheia er ein del av Norges nest største landskapsvernområde, [[Setesdal Vesthei - Ryfylkeheiane Landskapsvernområde]], som og husar den sørlegaste villreinstammen i Europa. | |||
== Historisk-administrativ tilknyting == | |||
Valle tilhøyrde saman med [[Bykle]] det ein reknar som det opphavlege [[Setesdal]]. I seinmellomalderen og tidleg nytid høyrde Valle til [[Råbyggelaget]] [[futedømme]]. Fram til 1663 utgjorde Råbyggelaget eit len i litt skiftande konstellasjonar, for det meste saman med [[Mandal len]] og [[Nedenes len]]. Under eineveldet etter 1660 (1663) tilhøyrde Valle [[Nedenes amt|Nedenes og Råbyggelagets amt]]. | Valle tilhøyrde saman med [[Bykle]] det ein reknar som det opphavlege [[Setesdal]]. I seinmellomalderen og tidleg nytid høyrde Valle til [[Råbyggelaget]] [[futedømme]]. Fram til 1663 utgjorde Råbyggelaget eit len i litt skiftande konstellasjonar, for det meste saman med [[Mandal len]] og [[Nedenes len]]. Under eineveldet etter 1660 (1663) tilhøyrde Valle [[Nedenes amt|Nedenes og Råbyggelagets amt]]. | ||
== Befolkningsutvikling == | |||
Etter [[andre verdskrigen]] gjekk innbyggjartalet ein del ned, fram til byrjinga av 1970-åra. Då starta ein periode med relativt stabilt folketal, på mellom 1400 og 1500 innbyggjarar. Sidan 2004 har det igjen vore negativ befolkningsvekst, og 1. januar 2016 budde det 1242 personar i Valle. | |||
Sjå òg [http://www.ssb.no/kommuner/kommune_frameset.cgi?kommune=0418 Statistisk sentralbyrå] | |||
<!-- | |||
== Historie == | |||
=== Forhistorisk tid === | |||
=== Middelalderen === | |||
=== Tidlig nytid 1500-1800 === | |||
=== Tiden 1800-1940 === | |||
=== Okkupasjonsårene 1940-1945 === | |||
=== Historien etter 1945 === | |||
== Kultur, kunst og håndverk == | |||
--> | |||
== Kjende valldølar == | |||
* [[Olav Knutsson Tveiten]] (1758–1837), lensmann og [[eidsvollsmann]] | |||
* [[Haavard Hedde]] (1800-tallet), ein omstreifar kjend frå folkevisa ''[[Eg heiter Håvard Hedde]]'' | |||
* [[Gunnar Tarjeisson Rysstad]] (1867-1928), diktar og stortingsmann | |||
* [[Aani Aanisson Rysstad]] (1894-1965), stortingsrepresentant, ordførar i Hylestad og spellemann ([[munnharpe]]) | |||
* [[Torbjørg Aamlid Paus]] (1923-2001), [[kvedar]] og folkedansar | |||
* [[Birgit Rike Lund]] (1925), folkemusikar og kvedar | |||
* [[Olav Bjørgum]] (1934), biletkunstner og illustratør | |||
* [[Paal-Helge Haugen]] (1945), forfattar og gjendiktar | |||
* [[Hallvard T. Bjørgum]] (1956), folkemusikar ([[hardingfele]]) og sylvsmed | |||
== Galleri == | |||
;Kveste | |||
<gallery> | |||
Valle, Nordigard Kveste - no-nb digifoto 20160511 00054 NB MIT FNR 04474.jpg|Nordigard Kveste rundt 1947-48. | |||
Valle, Nordigard Kveste - no-nb digifoto 20160511 00070 NB MIT FNR 04478.jpg|Nordigard Kveste rundt 1947-48. | |||
Valle, Innistog i Nordigard Homme - no-nb digifoto 20151105 00124 bldsa AL2183.jpg|Innistog i Nordigard Homme i 1880-åra. | |||
</gallery> | |||
;Lund | |||
<gallery> | |||
Valle, Kløvhest - no-nb digifoto 20160225 00215 NB MIT FNR 05942 A.jpg|Karl Sverdrup Lund med kløvhest, truleg på Lund i 1948. | |||
Valle, Kløvhest - no-nb digifoto 20160225 00186 NB MIT FNR 05942.jpg|Karl Sverdrup Lund med kløvhest, truleg på Lund i 1948. | |||
</gallery> | |||
;Homme | |||
<gallery> | |||
Valle, Innistog i Nordigard Homme - no-nb digifoto 20151105 00124 bldsa AL2183.jpg|Innistog i Nordigard Homme i 1880-åra. | |||
</gallery> | |||
==Litteratur== | ==Litteratur== | ||
* {{Juvkam 1999}} | |||
* {{SNL-artikkel|https://snl.no/Valle|Valle}} | |||
* [[Ryningen, Alfred]] og [[Jansen, Leonhard B.]]: ''Valle kommune'' 1-10, Valle kommune 1985–2000 | |||
* {{kartverket|509132}} | |||
==Fotnoter== | |||
<references /> | |||
[[Kategori:Valle kommune| ]] | [[Kategori:Valle kommune| ]] | ||
[[Kategori:Setesdal]] | [[Kategori:Setesdal]] | ||
{{artikkelkoord|59.21195|N|7.53334|Ø}} | |||
{{nn}} | |||