Dialektordliste frå Austevoll

Fra lokalhistoriewiki.no
(Omdirigert fra «Dialektordliste fra Austevoll»)
Hopp til navigering Hopp til søk

Dialektordlista frå Austevoll er ei påbegynt ordliste over ord og uttrykk frå Austevoll innsamla av Johan Tufteland. Han fikk ikkje fullført henne (berre ord som begynner på A, B og P), og ho treng gjerne noko redigering.

A

Ab

  • ablegøye pl. pretter, moro
  • absolutt absolutt, sikkert
  • absorbera v. ta til seg

  • ad undas gale da gjekk ad undas da gjekk gale
  • adlehanda allslags
  • adlesta adv. alle stader «Han va adlesta framme»
  • adnege ivrige, annsam
  • adle alle adle saman

Af

  • affekt m. å bli opphissa

Ag

  • agaløysa f. uvøra, utan age, utange, urokråke
  • age ta age, læra folkeskikk
  • agjera v. gjera seg te
  • agn n. agn på angelen, lokkemat
  • agneste-kjede flaskekjede
  • agnhald n. mothake på angel
  • agnvand adj. (om fisk) som ikkje bit på agnet

Ak

  • aksling m. på motor, propellaksling. Og på slipestein o. likn.
  • akkedera v. diskutera noko
  • akterut adv. bak på farty
  • akkord m. akkedera avtale
  • akta seg vel passa seg, skikka seg

Al

  • al m. (i furetre) veden innom geita-veden
  • alboga v. bryta seg fram
  • alda f. bølgja aldena (b.pl.)
  • alder adv. aldri «Da æ alder so gale, ate da ikje æ godt for noke»
  • alder gå vel aldri gå vel «datta kan alder gå vel»
  • aldrast v. å bli gammal
  • alebeist n. dyr som vert sett på
  • alelamb lam som går ved huset
  • alfareveg vegen der alle ferdast
  • all sen dag all sin dag, heile livet
  • all si levetid så lenge ein lever
  • almendela adj. vanleg
  • almendele langebrød stomp
  • alra aller, heilt «alra siste året»
  • alt fort etter kvart
  • alt og eder alt saman
  • alterert adj. forvirra, foransla, oppskaka
  • altergjest den som går til alters
  • alur svært bråk og spetakkel
  • alvskot beintæring

Am

  • ambolt ste i smia
  • amla v. masa
  • amper adj. hissig av seg

An

  • àn kom seg te manns han vart rik
  • àn va´kje tye han var arg, sinna
  • àn vart heta tå da han fekk meir enn nok
  • ana ana v. om dyr som trår heimatte: «Det anar heim.»
  • andakt andakt, bøn, møte
  • andast v. å døy
  • andlåt siste andedrag
  • andpusten oppjaga andedrag
  • andra andre «da andra» det andre
  • andro v. ro mot vinden
  • andsloppen etter hardt sprang
  • andøva v. halda båten i mèdet
  • anfall n. brå sjukdom
  • anfares alle saman
  • anfares å ta alt med, ikkje springa forbi noko
  • anføtes motsett veg i senga «å liggja a.»
  • angje subst. ein pigg
  • angjelast krangla
  • ank uro, redsle
  • ankerspel ankerspel – til å hiva opp eit anker
  • anker også vasstønne eller vinanker
  • anlegg n. verksemd, ta sikte, gode evner
  • anmarsj kjem, er ventande
  • an-negle skin ovom neglene
  • ans m. omtanke, omsut for noko
  • ansla v. driva på med noko
  • antrast v. kjeklast

Ap

  • ap n. ha nokon til narr, driva ap med, apast med nokon
  • apa ette herma
  • apa seg fara med fjas

Ar

  • arbei n. arbeid
  • arbeidsvelde reiskapar
  • arbeia i ein gå i tankar
  • arbeia seg fram bli noko
  • armakrekjen i albogen
  • arm fattig
  • armaskap fattigdom
  • armo fattigdom
  • arta seg te seg
  • arvasvakhet spedalsk sjuke

As

  • as mas
  • asa på maksla
  • asjelæ underleg; nokså mykje
  • «asketapp» ein person frå Askøy
  • asma astma
  • assagai monstrum
  • assistanse hjelp, støtte
  • asver n. uver

At

  • atte at «han sa ate han sku koma»
  • attehalde atterhald «Når vesalmann får velder æ da ikkje attehelde.»
  • atterbera f. bakevja
  • att og fram «att og fram æ lika langt»
  • att å bak Gygra sleit kjettingen, og raus att og bak så det syner
  • attehelde n. atterhald «Dar va korkje vet elde attehelde.»
  • atteknappa adj. utan ord, tagal
  • attelega f. attlagd åker
  • attelete klinka til å stengja – lata att dør med
  • attepålur liten blund til slutt på natta
  • attersett om båt som har last bak
  • attevenda når noko ikkje kan gjerast godt att, e da ikkje attevenda med da
  • atti baki båten, i bakskuten
  • attimødle innimellom
  • attlagd gløymd
  • attlengjes adv. attover (falla ~ )
  • attom bakom
  • attpå kjøpet hos handelsmann
  • attpåsleng barn etter dei andre
  • attpåsnakk koma med ord etterpå
  • attra seg dra seg attende
  • attslegen slo botn i tønna
  • attåt i tillegg

Au

  • augna v. å sjå «kunne ikkje augna da, så fort gjekk da»
  • augnamål n. ta mål etter synet
  • augnekast sjå snøgt til sides
  • auka v. veksa «han auka på mæ venden»
  • aula v. kry fram
  • aurgolv n. golv av tein og sand i eldhus
  • ausa v. ausa båten med auskjær; «da ausa ned» regne svært
  • ausfat n. i båten til å kasta ut austeren med
  • auskjær ausfat i båt til å ausa med
  • auster vatn i båt som må ausast ut
  • austlandssplint m. tater frå Austlandet

Av

  • avbrot n. stans «avbrot i arbeidet»
  • avdag kveldstund
  • avdaga om kvelden
  • avdagseld kveldsrode
  • 'avdanka sliten, for gammal
  • avdrift f. når farty driv av under seglas
  • avdrått avling
  • avendsauga avundsykja
  • aventas vera oppteken med noko; å ha tolmod med noko og ta seg av det; hyggeleg å arbeida med noko
  • avferd restar av døde dyr i marka; også om ein som er andast
  • avfidna seg finna seg i det, gje seg på det
  • avhenda skilja seg men noko, selja det
  • avhodna klypa hodna av unge kyr
  • avhol avsides stad
  • avleggs avlagt, utslite
  • avleies gå seg vilt
  • avkrok avsides
  • avla v. få noko t.d. fisk «Han avla ikkje rått!»
  • avliden om ein død
  • avloa v. ta livet av dyr
  • avskapleg adj. usjåeleg
  • avskræmd adj. frå sans og samling
  • avslappa adj. utkvild
  • avtala v. verta samd om
  • avveg galen lei
  • avåt grønlus som et opp død fisk på garnet

B

Ba

  • babla badnaprat, babl
  • badn - badne - bodn n. barn
  • badnalæ adj. barnsleg
  • badnaræv «kveldsklåren er som badnarævæ, held seg ikkje lengje»
  • badnatale barnetal «når badnatale vekse, vert ein også meir tjukkøyrde!»
  • bakdør f. dør på baksida
  • bakedag og snakedag «Etter ein bakedag kjem det gjedna ein snakedag.»
  • bakehus n. eldhuset der dei bakte
  • bakevja f. motstraum, seglfarty låg i bakevja, og fekk ikkje fart, om det ikkje kom litt vind
  • bakke m. tallerk på farty. Dei skal «bakka opp maten», heitte det
  • baklengs attra seg
  • baklesst last for langt akterover
  • baksa v. streva hardt
  • bakskut m. akter i båten
  • baksnakk n. snakka stygt om nokon
  • bakstebord n. bord til å baka på
  • bakstefløy nytta til å venda flatbrødet med under bakinga
  • bakstekone bakstedeia
  • baktofte tofte bakerst i båten, framtofte eller segltofte framme
  • bal n. strev, møda
  • bala arbeida tungt
  • baldra v. snakka tull
  • balesamt adj. mødesamt
  • balje m. stamp av tre – og nytta i sildebåt
  • ballade m. bråk, ståk, spetakkel
  • ballast stein eller sand i seglfarty, for å gjera dei stødige for segl
  • balstyren adj. ustyrleg «balstyren unge»
  • band n. hatleband til stavakjerald og teiner
  • bandajadn n. tønneband av jadn, som dei nagla saman og banka rek, så det passa til tønna
  • bandakrakk m. til å smia band på
  • bandalaust adj. om kjerald som vantar band
  • bandasmiing f. å laga band, fire band i ei kringle og 10 kringler i ein bunt. Bunt er 40 band.
  • bandastokk m. stokk i tverrveggene i ei gammaldags tømre
  • banjer m. rom i større farty mellom lugar og lasterom
  • bar m. kant t.d. på rommakolla. «Eta frå bar'n!»
  • bar fort i veg dei kom seg fort fram. «Det ber fort i veg med dei.»
  • barkebrødåret hungersåret 1813

Be

  • beig m. sjukdom, overferd, magesykja
  • beinhardt adj. svært vanskeleg
  • bera hardt i veg busa på, ta det alvorleg

Bl

  • bleiefall dei som gjekk til alters og låg saman kring altarringen
  • blåe m. ei mengd med sild i sjøen t.d.
  • blåster m. uro, ståk. «Han skapte blåster kring seg.»

Br

  • brik f. kant «låvebrika»
  • brot n. t.d. «boabrot» brot på god folkeskikk

P

Pa

  • padda f. flat stein som kvernkallen står på
  • padle m. flate – ein gard har åkeren «Gardspadlen»
  • padnestein m. gamle hollandske padner til taktekking
  • paff adj. han vart pass, mållaus, slyen
  • pakk n. om fantar, dei vart kalla «fantapakk»
  • pakkenellik m. liten fin pakke
  • pal roleg «Han sat pal og venta.»
  • pale m. småsei, ca 1 kg
  • palesei m. sei, 2–3 kg
  • palings ta til palings, springa fort «å ta te palings og springa»
  • pant «setja noko i pant»
  • par n. to saman
  • parafin m. lampeolja
  • parafinlampe m. lampe som brenner med parafin(olje)
  • parera v. å avverja
  • parfolk n. mann og kone, ektefolk
  • pargas n. alt ein har med seg på reis
  • parsell m. stykke av gardsbruk
  • partnar m. medspelar
  • pass n. sjøpass, grenseboarbevis
  • pass passeleg «da va nett te pass åt han»
  • passa v. ta vare på, ta mål av klede
  • passa på ta vare på lite barn
  • passa seg ta vare på seg, ta seg i vare «Du må bere passa deg.»
  • passa smogo / passa smøgo nytta godt høve, medan vêret var stilt, t.d. med turrhøyet
  • passande høveleg
  • passeleg adj. høveleg
  • patina gamalt preg
  • paure m. kjelenamn på vêrlamb
  • pause m. pause i arbeie, kvilestund, pust i bakken»

Pe

  • peika v. visa til, peika på
  • peis t.d. «kolapeis», svart flekk i ansiktet
  • peisa på hanga hardt i me eit arbeid
  • pel rommål ¼ potte = 0,242 l
  • pela v. skunda seg «Sjå å pela deg vekk!»
  • pempa v. drikka mykje. «Han sat der berre og pempa i seg.»
  • pengar av pecus, pecuniær, myntar
  • pengegras n. plante «engkall»
  • pengeknipa f. pengelens
  • penibel adj. pinleg, plagsom, vanskeleg situasjon
  • penn m. kvassenden av hummaren – framme
  • penna v. smeden «penna ut» jarnet som var for smalt
  • pennefrø n. om ein som var skrivekyndig
  • pepling m. vesalmann
  • pera v. berre pirka borti – vera vand, peren på maten, om eit «perevette.»
  • pers han måtte endeleg til pers
  • persok 29.juni, «Petersmesse»
  • Per varmstein 22.februar, Peterstol-dagen
  • perelæ adj. elendig, knaskje, vesalt
  • peren adj. å vera peren på maten, vand, kresen
  • perlesaum m. laga av glasperler i ymse fargar t.d. på bringeklut
  • pesa v. å vera svært andpusten
  • pest f. pest-basillen vart oppdaga 1894. Byllepest, Svartedauden, lungepest
  • pet m. liten stav
  • peta v. å flytta seg fort, småspringa
  • petla v. plukka noko opp

Pf

  • pfifta f. lita fløyte
  • pfifta v. blåsa, pipa «han sette i å pfifta [på ei lita fløyte]»

Pi

  • pidning m. små steinfliser og kilar sette inn i ein steinmur
  • piggsett m. steinhammar, nytta ved muring. Sette piggen mot steinkant, og slo på med feisel eller slegge
  • piggtråd m. nytta i gjerde
  • piken m. ytste enden av seglgaffelen, der var også pikfallet
  • pikhuva f. strikka huve med spiss
  • pikk n . illhug «Han bar på eit pikk til naboen.»
  • pikka f. lita hakke
  • pikkande «han var pikkande liten»
  • pilk m. gamal pilk, støypt av bly og med to anglar i utretta
    svenskepilk kom i 40 åra *
  • pille m. medisin
  • pilsbukse f. bukse med trangt «ifar» smale bein
  • pilt m. liten gutunge
  • pina v. spara, vera prakkjen
  • pinalæ adj. sparsam
  • pinclus m. gniar
  • pinerenna v. å lata det renna svært seint
  • pinnaur m. hardpakka småstein nede i jorda
  • pinnfast adj. urikkeleg
  • pint m. eit rommål 0,568 liter
  • pioner m. føregangsmann
  • pipe f. tobakkspipe av krit, tre eller merskum
  • pipe f. vak på line, truleg skotsk, kom rekande over havet
  • pipe n. stor tønne 465 liter tok to oksehoder eller 3 amer
  • pirka v. tepa litt borti noko, å terga nokon
  • piskri n. skrømt, noko overnaturleg
  • pistra v. veikt mæle

Pj

  • pjank n. pargas ein skal ha med seg
  • pjarr n. inkjevetta

Pl

  • pla v. «me pla alltid gjera da på dedna måten»
  • plaga f. noko vondt, ei landeplage
  • plagg n. «handaplagg» som konene la over skautet når det regna. Lite klede. «Ho hadde ikkje skjikkelæ plagg å ha på seg».
  • plan m. regel, byggjeplan, planløysing
  • plank m. treplank, vel 2 toms tjukn og 8-10 toms breidde.
    pløgd plank til hustømra, ca. 1910 3 toms furuplank med to pløyingar
  • planta v. setja ut nye planter
  • plassfolk n. husmannsfolk som hadde eit lite plass
  • plassmann m. husmann
  • plaster n. plasterlapp på eit sår t.d.
  • plate n. ei dyne på senga
  • platting m. sementplate og kledning for seg på bomløfte*
    og kalla lusaplatting
  • plenta f. solid tau som støttar av not, plentekagge
  • plombe f. tetta hol i ei vond tann
  • plukka poteter petla opp potetene frå åkeren
  • plundra v. kava og maksla keiveleg med eit arbeid
  • pløya v. pløya åker. pløya bord eller plank, laga «rift» i planken og «fjør» som skal passa inn i «rifta».
  • pløyingshøvel m. den kan «atellast» og laga pløyingar i plank eller bord

Po

  • porla f. liten motorsykkel
  • potetesø n. vatn dei koka potetene i «eg bryr meg ikkje meir om kaffien enn om potetesøet» -mann i 1800-åra

Pr

  • prakkarskap m. pineskap, gjerrig «Nei dei folkje e alti so fudle i prakkarskap.»
  • prat snakk, ein pratmaker for med mykje snakk og vas
  • pratløysa f. ho hadde alti møkje å tafla om og var laus på munntyet
  • prikkevera v. å gjera noko, dei måtte prikkevera den ferske fisken
  • prikkfri adj. utan noko lyte
  • primus m. tyder «den første» kokeapparat i heim og farty før elektrisiteten kom i 1950
  • prins f. ei skreppe til å bera på ryggen
  • prisonen i 1810: 14 fengsel i gamle engelske krigsskip under krigen med England, eit var «Errisistible» i Temsen
  • prius f. ei skreppe t.d. av skinn
  • pryl m. juling, deng, overhaling
  • prøva v. freista, prøva skeisene
  • prøve m. den første prøven
  • prøvelse m. påkjenning

Pu

  • pukkstein m. pukk, stein nytta i vegarbeid
  • pundar m. gamal vekt av tre, vog 24 merker eller 6 kg
  • punga v. han måtte punga ut, betala skuld
  • pur reinhekla «å halda ein for pure narr»
  • purra v. minna om «basen purra oss ut kl. 5 om morgonen»
  • pusla, putla v. små-arbeide «småborna putla seg og leika fint saman»
  • pusling m. vesalkryp
  • putl n. småarbeid
  • putleskjeling m. litt pengar ein har til overs, til å putla seg med
  • putlo mislukka «da gjekk opp i putlo for oss»

Py

  • pynt n. stas «ei vene jente treng ingen pynt»
  • pysja n. kviskra, snakka lågt, hemmeleg
  • pytt m. liten vassdam

  • pæsa v. å driva det for hardt – bli andpusten

  • pøs m. trebøtte, helst nytta i farty
  • pøyk m. gutladd
  • pøyla f. søledam

  • på-akta adj. vørd, akta høgt, lagd merke til
  • pågåande adj. djerv, ein som held seg frampå, drivande gut
  • på loana boren på hendene, har alltid hatt det sutalaust
  • på ein kant litt drukken, på ein snur

Kjelde

  • Jan Tufteland