lokalhistoriewiki.no

Breheimenutbygginga: Forskjell mellom sideversjoner

Side Samtale

Breheimenutbygginga (vis kilde)

Sideversjonen fra 20. jul. 2023 kl. 21:54

2 685 byte lagt til ,  20. jul. 2023
ingen redigeringsforklaring
Ingen redigeringsforklaring
 
(20 mellomliggende versjoner av 2 brukere er ikke vist)
Linje 1: Linje 1:
'''[[Breheimenutbygginga]]''' er eit vanleg namn på planane frå 1960-, 70- og 80-åra om ei omfattande kraftutbygging i [[Breheimen]] og delar av [[Jotunheimen]] i [[Sogn og Fjordane]] og [[Oppland]]. Planane var svært omstridde, og berre ein del av dei er seinare realiserte.
'''[[Breheimenutbygginga]]''' (''Breheimen/Stryn'', ''Breheimen/Jotunheimen'') er eit vanleg namn på planane frå 1960-, 70- og 80-åra om ei omfattande kraftutbygging i [[Breheimen]] og delar av [[Jotunheimen]] i [[Sogn og Fjordane]] og [[Oppland]]. Planane var svært omstridde, og berre ein del av dei er seinare realiserte.


==Planen frå 1973==
==Planane frå 1973==
[[Direktoratet for Statskraftverka]] byrja i 1966 arbeidet med ein plan for ei samla utnytting av vassdraga i Breheimen/Jotunheimen. Statskraftverka sende 4. desember 1973 over to fullt utarbeidde hovudalternativ for ei utbygging av vassdraga til Olje- og energidepartementet.  
På oppdrag frå NVE byrja [[Direktoratet for Statskraftverka]] i 1966 arbeidet med ein plan for ei samla utnytting av vassdraga i Breheimen/Jotunheimen. Fallrettane i området var spreidd på ei rekkje ulike kraftselskap, men dei store naturverninteressene gjorde det tidleg klart at det trongst ei samla planlegging.


Det eine alternativet gjekk ut på å overføre [[Øvre Otta]] til kraftverk i [[Stryn]]. Det andre gjekk ut på å fylgje vasskiljet aust-vest og byggje ut Otta med sideelvar austover og vassdraga på vestsida ([[Jostedøla]], [[Loelva]] og [[Stryneelva]]) vestover.
Statskraftverka sende 4. desember 1973 over to fullt utarbeidde hovudalternativ for ei utbygging av vassdraga til Olje- og energidepartementet. Dei to alternativa ville gje ein gjennomsnittleg årsproduksjon på 5362-5419 GWh, noko som gjorde det til dei største kraftutbyggingsplanane som var lagde fram i Noreg.


Planane inneheldt også fleire mindre reguleringar, mellom anna av [[Leirdølavassdraget]] på austsida av [[Jostedalen]] og Mørkri kraftverk i [[Mørkrisdalen]] i [[Luster]]. [[Vigdøla]] skulle i desse planane overførast til Mørkri.
===Øvre Otta mot aust eller vest?===
I båe alternativa ville [[Rauddalsvatnet]] i Øvre Otta vere hovudmagasin. Det som skilde dei to alternativa, var om Øvre Otta skulle byggjast ut mot aust eller mot vest. I det austlege alternativet ville Store Føysa, Spongi og Tverråi gå inn i Billingen kraftverk som utnytta fallet mellom Torsvatn og Vuluvatn. Derifrå ville vatnet gå til magasinet i Rauddalen. Nord-vest i Jotunheimen ville elvane Leira og Bøvri gå inn i eit magasin i Høydalsvatnet, og vatnet frå både Rauddalen og Høydalsvatnet ville bli utnytta i Ånstad kraftstasjon i Skjåk.


I 1977 trekte Statskraftverka attende alternativet om overføring vestover av Øvre Otta. Bakgrunnen var ureininga av [[Mjøsa]] som i mellomtida hadde vorte ei stor sak. Styresmaktene var redd for at ei overføring av Otta ville gjere denne situasjonen enno verre.
Med ei utbygging vestover ville Bøvri og Leira gå i eit separat Bøvri kraftverk. Vatnet frå Rauddalsmagasinet ville derimot bli overført vestover til eit magasin på Fåbergstølsgrandane i Jostedalen.


Dermed stod berre det andre alternativet att, og det gjekk ut på å byggje tre kraftverk, Fåbergstøl kraftverk, Lodal kraftverk og Loen kraftverk.  
===Utbygginga i vest===
Fåbergstøl kraftverk i Jostedalen skulle nytte fallet frå magasin på [[Styggevatne]]/[[Austdalsvatnet]] og [[Kupevatnet]] ned til eit magasin på [[Fåbergstølsgrandane]] øvst i Jostedalen. Det ville òg få tilført vatn gjennom ein takrennetunnel langs austsida av Jostedalen frå og med [[Geisdøla]] i sør.  
Planane for dei vestlege vassdraga var like i dei to alternativa. Magasin i Kupevatnet og Styggevatnet/Austdalsvatnet skulle utnyttast i ein pupekraftstasjon på Fåbergstølen der vatnet vart samla opp i eit nytt kunstig magasin. Det ville òg få tilført vatn gjennom ein takrennetunnel langs austsida av Jostedalen frå og med [[Geisdøla]] i sør.  


Lodal kraftverk ville ha utlaup i [[Lovatnet]] i Stryn og ha tillaup både frå magasine på Fåbergstølsgrandane, eit inntak under [[Nigardsbreen]], frå [[Bødalselva]] i [[Loen]] og frå ei overføring av Strynevassdraget. Der ville elvane [[Grasdøla]], [[Videdøla]], [[Sunndøla]] og [[Erdalselva]] bli tekne inn, og magasina var planlagde i [[Oppljosvatnet]] og [[Langevatnet]].  
Frå magasinet på Fåbergstølsgrandane skulle vatnet gå under Jostedalsbreen til Lodal kraftstasjon. Elvane under [[Nigardsbreen]] og [[Fåbergstølsbreen]] i Jostedalen skulle òg overførast til Lodal, og det same skulle elvane i Strynevassdraget, det ville seie [[Grasdøla]], [[Videdøla]], [[Sunndøla]] og [[Erdalselva]]. Det var planlagt magasin i [[Oppljosvatnet]] og [[Langevatnet (Jostedalen)|Langevatnet]].


Loen kraftverk skulle nytte fallet mellom [[Lovatnet]] og fjorden.
Mellom Lovatnet og fjorden skulle vatnet utnyttast i Loen kraftverk.


Bortsett frå Langvatnmagasinet i [[Skjåk]] låg heile utbyggingsområdet i kommunane Luster og Stryn. Luster kravde tidleg at Jostedøla skulle byggjast ut mot [[Gaupne]], ikkje mot Stryn, og Stryn kommune meinte ei separat utbygging av [[Hjelledalen]] kunne vere ei betre løysing enn overføring til Loen. Den 11. september 1978 gav hovudstyret i NVE difor Statskraftverka i oppdrag å lage alternative planar med separate utbyggingar. Etter krav frå grunneigarar i Jostedalen bad NVE dessutan at eit alternativ utan magasin på Fåbergstølsgrandane vart utgreidd.
===Andre reguleringar===
Planane inneheldt også fleire mindre reguleringar, mellom anna av [[Leirdølautbygginga|Leirdølavassdraget]] på austsida av [[Jostedalen]] og Mørkri kraftverk i [[Mørkrisdalen]] i [[Luster]]. [[Vigdøla]] skulle i desse planane overførast til Mørkri.


På dette tidspunktet var ein delplan i Statskraftverka sin Breheimenplan i ferd med å bli realisert. Planane for ei regulering av [[Leirdal (Gaupne)|Leirdølavassdraget]] i Luster var klare sommaren 1971, og konsesjon vart gjeven etter handsaming i Stortinget våren 1974. [[Leirdøla kraftverk]] med magasin i [[Tunsbergdalsvatnet]] stod ferdig hausten 1978.  
==="Øvre Otta mot vest" trekt===
I innstillinga frå 1973 hadde Statskraftverka gått inn for alternativet "Øvre Otta mot vest". Det vart stor strid og kom opp sterk motstand mot båe alternativa i utbyggingsplanane, og i 1977 trekte Statskraftverka attende alternativet "Øvre Otta mot vest". Ein viktig grunn var ureininga av [[Mjøsa]] som i mellomtida hadde vorte ei stor sak. Styresmaktene var redd for at ei overføring av Otta vestover ville gjere denne situasjonen enno verre. Det var òg økonomisk og politisk uakseptabelt for kommunane i Ottadalen å sende vatnet vestover for utnytting der.  


==Planane frå 1980==
Dermed stod berre alternativet "Austlege vassdrag mot aust" att.
 
===Innvendingar frå Stryn og Luster===
Bortsett frå Langvatnmagasinet i [[Skjåk]] låg heile utbyggingsområdet for den vestlege delen av utbyggingsplanane i kommunane Luster og Stryn. Luster kravde tidleg at Jostedøla skulle byggjast ut mot [[Gaupne]], ikkje mot Stryn, og Stryn kommune meinte ei separat utbygging av [[Hjelledalen]] kunne vere ei betre løysing enn overføring til Loen. Den 11. september 1978 gav hovudstyret i NVE difor Statskraftverka i oppdrag å lage alternative planar med separate utbyggingar. Etter krav frå grunneigarar i Jostedalen bad NVE dessutan at eit alternativ utan magasin på Fåbergstølsgrandane vart utgreidd.
 
På dette tidspunktet var ein delplan i Statskraftverka sin Breheimenplan i ferd med å bli realisert. Planane for ei regulering av [[Leirdølautbygginga|Leirdølavassdraget]] i Luster var klare sommaren 1971, og konsesjon vart gjeven etter handsaming i Stortinget våren 1974. [[Leirdølautbygginga|Leirdøla kraftverk]] med magasin i [[Tunsbergdalsvatnet]] stod ferdig hausten 1978.
 
==Planen for Jostedalsvassdraget 1980==
Statskraftverka sende dei nye planane for Breheimen over til Olje- og energidepartementet i september 1980. Planen frå 1973 vart no trekt heilt attende, og det var utarbeidd fire alternativ for Jostedalsvassdraget som fekk nemningane A, B, C og D.  
Statskraftverka sende dei nye planane for Breheimen over til Olje- og energidepartementet i september 1980. Planen frå 1973 vart no trekt heilt attende, og det var utarbeidd fire alternativ for Jostedalsvassdraget som fekk nemningane A, B, C og D.  


Etter at Mørkrisvassdraget vart verna for 10 år fram til 1985, vart elvane i Jostedalen som var planlagt overførte til Mørkri kraftverk i 1973-planen, teken inn i den nye planen for utbygginga av Jostedalsvassdraget. Det galdt elvene mellom [[Geisdøla]] og [[Vigdøla]] med [[Vanndøla]] som den største.
I 1973 vart Mørkrisvassdraget verna for 10 år i den fyrste [[Verneplan for vassdrag]]. Dei elvane i Jostedalen som var planlagt overførte til Mørkri kraftverk i 1973-planen, vart difor tekne inn i den nye planen for utbygginga av Jostedalsvassdraget. Det galdt elvane mellom [[Geisdøla]] og [[Vigdøla]] med [[Vanndøla]] som den største.


===Alternativ A===
===Alternativ A===
Linje 49: Linje 59:
I Jostedalen var det sterk motstand mot ei neddemming av Fåbergstølsgrandane, og det reduserte alt. D var utgreidd og kome inn i planane etter krav frå grunneigarar. Samstundes hadde storflaumen i Jostedalen i august 1979 gjort at det var lite motstand mot utbygging. Ei utbygging etter alt. D hadde såleis brei støtte i bygda, og lokalt spela verne- og bygdeutviklingsgruppa [[Arbeidsnemndi for Jostedalens framtid]] ei viktig rolle. Eit knapt fleirtal i kommunestyret i Luster (19 mot 18) gjekk òg inn for det reduserte alt. D i staden for den store utbygginga (alt. B), og det same gjorde fylkestinget i Sogn og Fjordane (20 mot 17).
I Jostedalen var det sterk motstand mot ei neddemming av Fåbergstølsgrandane, og det reduserte alt. D var utgreidd og kome inn i planane etter krav frå grunneigarar. Samstundes hadde storflaumen i Jostedalen i august 1979 gjort at det var lite motstand mot utbygging. Ei utbygging etter alt. D hadde såleis brei støtte i bygda, og lokalt spela verne- og bygdeutviklingsgruppa [[Arbeidsnemndi for Jostedalens framtid]] ei viktig rolle. Eit knapt fleirtal i kommunestyret i Luster (19 mot 18) gjekk òg inn for det reduserte alt. D i staden for den store utbygginga (alt. B), og det same gjorde fylkestinget i Sogn og Fjordane (20 mot 17).


Omsynet til den framtidige kraftsituasjonen gjorde at regjeringa ynskte å få utbygginga raskt gjennom. Utbygginga av Jostedalsvassdraget vart såleis fremja som eiga sak utanfor den fyrste [[Samla plan for vassdrag]] som vart lagt fram for Stortinget same året (1984). Den meir konfliktfylte utbygginga av vassdraga i Stryn vart dessutan halden utanfor saka med tilvising til at det strongs fleire naturvitskaplege undersøkingar.  
Omsynet til den framtidige kraftsituasjonen gjorde at regjeringa ynskte å få utbygginga raskt gjennom. Utbygginga av Jostedalsvassdraget vart såleis fremja som eiga sak utanfor den fyrste [[Samla plan for vassdrag]] som vart lagt fram for Stortinget same året (1984). Den meir konfliktfylte utbygginga av vassdraga i Stryn vart dessutan halden utanfor saka med tilvising til at det trongst fleire naturvitskaplege undersøkingar.  


Eit høgdepunkt i striden var synfaringa i juli 1983 der olje- og energiminister Kåre Kristiansen (Krf) og miljøvernminister Rakel Surlien (Sp) deltok. I diskusjonane i regjeringa støtta Kristiansen ei stor utbygging (alt. B) medan Surlien gjekk inn for det reduserte alternativet (D). Regjeringa gjekk inn for alt. D då saka vart oversendt Stortinget 16. september 1984, og dette alternativet samla eit breitt fleirtal i Stortinget. Innstillinga frå energi- og industrikomiteen kom 8. mai 1984, og Stortinget drøfta og vedtok utbygginga 15. mai. Konsesjon vart formelt gjeven ved kongeleg resolusjon 29. juni 1984.
Eit høgdepunkt i striden var synfaringa i juli 1983 der olje- og energiminister Kåre Kristiansen (Krf) og miljøvernminister Rakel Surlien (Sp) deltok. I diskusjonane i regjeringa støtta Kristiansen ei stor utbygging (alt. B) medan Surlien gjekk inn for det reduserte alternativet (D). Regjeringa gjekk inn for alt. D då saka vart oversend Stortinget 16. september 1984, og dette alternativet samla eit breitt fleirtal i Stortinget. Innstillinga frå energi- og industrikomiteen kom 8. mai 1984, og Stortinget drøfta og vedtok utbygginga 15. mai. Konsesjonen vart gjeven ved kongeleg resolusjon 29. juni 1984.


==Motstanden==
==Motstanden==
Linje 64: Linje 74:


==Kjelder og litteratur==
==Kjelder og litteratur==
*[http://snl.no/Breheimen%252FStryn «Breheimen/Stryn»] (Store Norske Leksikon)
*[http://www.nrk.no/sf/leksikon/index.php/Jotunheimen_-_Breheimen-planen «Jotunheimen - Breheimen-planen»] (Fylkesleksikon, NRK Sogn og Fjordane)
*[http://www.nrk.no/sf/leksikon/index.php/Jostedals-utbygginga «Jostedals-utbygginga»] (Fylkesleksikon, NRK Sogn og Fjordane)
*[http://www.historielaget.jostedal.no/?page_id=2720 «Flaumen i 1979»] (Jostedal historielag)
*''Striden om Jotunheimen/Breheimen. Den Norske Turistforenings årbok'', 1975
*Andersen, Bjørg Marit, m.fl. (red.). (1978). ''Etter oss? Om framtida for Jotunheimen og Breheimen.'' Ås. ([http://urn.nb.no/URN:NBN:no-nb_digibok_2007070204038 Digital utgåve, NBdigital])
*Garmo, Torgeir T., Hjalmar Munthe-Kaas Lund, og Inger Heiberg. (1978). ''Den korte sannhet. Momenter til Stortingets behandling av utbyggingsplanene for Jotunheimen/Breheimen.'' Oslo: Grøndahl. ([http://urn.nb.no/URN:NBN:no-nb_digibok_2007062904011  Digital utgåve, NBdigital])
*St.prp. nr. 7 (1983-1984) ''Samtykke til statsregulering for utbygging av Jostedalsvassdraget.'' Olje- og energidepartementet.
*St.prp. nr. 7 (1983-1984) ''Samtykke til statsregulering for utbygging av Jostedalsvassdraget.'' Olje- og energidepartementet.
*Innst. S. nr. 200 (1983-84) ''Innstilling fra energi- og industrikomiteen om samtykke til statsregulering og utbygging av Jostedalsvassdraget og om medeiendomsrett for Sogn og Fjordane fylkeskommune i statens vannkraftutbygginger i Leirdøla og Jostedalsvassdraget (St.prp. nr. 7 og St.prp. nr. 72)''. Stortinget.
*Innst. S. nr. 200 (1983-84) ''Innstilling fra energi- og industrikomiteen om samtykke til statsregulering og utbygging av Jostedalsvassdraget og om medeiendomsrett for Sogn og Fjordane fylkeskommune i statens vannkraftutbygginger i Leirdøla og Jostedalsvassdraget (St.prp. nr. 7 og St.prp. nr. 72)''. Stortinget. ([http://www.historielaget.jostedal.no/?page_id=2810 Digital utgåve])
*Kyrkjeeide, Haakon. (1989). Vasskraftutbygging. I Stein Næss, m.fl. (red.), ''Jostedalsbreen og bygda den fikk navn etter'' (s. 113-120). Oslo: Grøndahl.
*Kyrkjeeide, Haakon. (1989). Vasskraftutbygging. I Stein Næss, m.fl. (red.), ''Jostedalsbreen og bygda den fikk navn etter'' (s. 113-120). Oslo: Grøndahl.


[[Kategori:Vasskraft]]
[[Kategori:Vasskraft]]
[[Kategori:Stryn kommune]]
[[Kategori:Skjåk kommune]]
[[Kategori:Luster kommune]]
[[Kategori:Jostedalen]]
{{nn}}
Hentet fra «https://lokalhistoriewiki.no/wiki/Spesial:Mobildiff/382935...1907036»