Skribenter
94 698
redigeringer
Christopher Bruun: Forskjell mellom sideversjoner
Hopp til navigering
Hopp til søk
→Teologien
(Litteraturliste) |
|||
| (16 mellomliggende versjoner av 6 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{thumb høyre|Bruun Chr soldat.jpg|Christopher Bruun som frivillig i den danske hæren 1864.|Ukjent}} | <onlyinclude>{{thumb høyre|Bruun Chr soldat.jpg|Christopher Bruun som frivillig i den danske hæren 1864.|Ukjent}} | ||
'''[[Christopher Bruun|Christopher Arnt Bruun]]''' (fødd i [[Christiania]] [[23. september]] [[1839]], død i [[Gausdal]] [[17. juli]] [[1920]]) var folkehøgskulepioner, prest, samfunnsdebattant og venstrepolitikar. Han har øvd sterk innverknad på den venstrenasjonalistiske rørsla i Noreg, slik det har ytra seg fyrst og fremst gjennom den grundtvigianske [[folkehøgskole|folkehøgskulen]], [[frilynt ungdomslag| den frilynte ungdomsrørsla]] og i partiet [[Venstre]]. Både hans gammaltestamentleg inspirerte teologi og hans sterke engasjement for forsvarssaka vart viktig som inspirasjon for ei viss mannlegdomsdyrkande og folkevæpningsorientert militarisme frå 1880-åra av. | '''[[Christopher Bruun|Christopher Arnt Bruun]]''' (fødd i [[Christiania]] [[23. september]] [[1839]], død i [[Gausdal]] [[17. juli]] [[1920]]) var folkehøgskulepioner, prest, samfunnsdebattant og venstrepolitikar. Han har øvd sterk innverknad på den venstrenasjonalistiske rørsla i Noreg, slik det har ytra seg fyrst og fremst gjennom den [[Grundtvigianisme|grundtvigianske]] [[folkehøgskole|folkehøgskulen]], [[frilynt ungdomslag| den frilynte ungdomsrørsla]] og i partiet [[Venstre]]. Både hans gammaltestamentleg inspirerte teologi og hans sterke engasjement for forsvarssaka vart viktig som inspirasjon for ei viss mannlegdomsdyrkande og folkevæpningsorientert militarisme frå 1880-åra av. | ||
Bruuns bok ''Folkelige Grundtanker'' (1878) vart eit ideologisk manifest for desse straumdraga i norsk kultur- og samfunnsliv, og har verka mykje til å forme utbreidde forestillingar om kva det vil seie å vere norsk, og dessutan om kva som i sitt vesen | Bruuns bok ''Folkelige Grundtanker'' (1878) vart eit ideologisk manifest for desse straumdraga i norsk kultur- og samfunnsliv, og har verka mykje til å forme utbreidde forestillingar om kva det vil seie å vere norsk, og dessutan om kva som i sitt vesen utgjer skilnaden på dei to kjønna. I skuleverksemda si følgde Bruun [[Nikolai Frederik Severin Grundtvig|Grundtvig]]s og den danske folkehøgskulens pedagogiske idear. | ||
Som teolog og prest heldt han klår avstand til både grundtvigianismen på den eine sida og til pietismen og den [[Gisle Johnson| johnsonske]] vekkjinga på den andre sida. Som politikar kom Bruun i opposisjon til den radikale, republikanske delen av Venstre. I 1905 stod han stridt og temmeleg aleine i sitt standpunkt | Som teolog og prest heldt han klår avstand til både grundtvigianismen på den eine sida og til pietismen og den [[Gisle Johnson (1822–1894)| johnsonske]] vekkjinga på den andre sida. Som politikar kom Bruun i opposisjon til den radikale, republikanske delen av Venstre. I 1905 stod han stridt og temmeleg aleine i sitt standpunkt mot unionsoppløysinga. | ||
[[Christopher Bruuns veg]] på [[Lillehammer]] og [[Christopher Bruuns gate]] på [[Hamar]] er oppkalla etter han.</onlyinclude> | |||
== Livsløpet == | == Livsløpet == | ||
=== Familie === | === Familie === | ||
{{thumb | {{thumb|Bruun Lina.jpg|Mora Lina Bruun, fødd Stenersen.|Etter teikning av Mathilde Lorentzen, Roma 1864.}} | ||
{{thumb | {{thumb|Bruun Chr Thea Peter.jpg|Christopher Bruun (ståande) og syskena Thea og Peter. Båe syskena døydde i 1865.|Ukjent}} | ||
Christopher Bruun var son av Johan Peter Bruun (1810-1843) og hustru Hansine Nicoline Juliane Sybille (Line) fødd Stenersen (1816-1901). Faren var overrettssakførar i Christiania. Han døydde da Christopher var fire år gammal. Allereie som barn fekk Christopher kjennskap til Grundtvigs tankar, særleg den religiøse sida ved dei, da mora var åndeleg sterkt påverka av den grundtvigianske teologen [[ | Christopher Bruun var son av Johan Peter Bruun (1810-1843) og hustru Hansine Nicoline Juliane Sybille (Line) fødd Stenersen (1816-1901). Faren var overrettssakførar i Christiania. Han døydde da Christopher var fire år gammal. Allereie som barn fekk Christopher kjennskap til Grundtvigs tankar, særleg den religiøse sida ved dei, da mora var åndeleg sterkt påverka av den grundtvigianske teologen [[Wilhelm Andreas Wexels (1797–1866)|Wilhelm Andreas Wexels]] (1797–1866).<ref>Haugen, R. 1980 side 40.</ref> Christopher hadde to sysken, Peter og Thea. Båe syskena døydde med mindre enn to års mellomrom rundt midten av 1860-åra. | ||
I 1872 vart Christopher Bruun gift med [[Kari Skard]] (1851-1924). Ho var fødd og oppvaksen på garden [[Skard]] (Skar) i [[Øyer]]. Foreldra hennar var gardbrukarparet Ole Torsteinson Skard (1804-1886) og Mari Johannesdotter Lånke (1814-1894). Kari hadde åtte sysken, av desse er [[Johannes Skar]] og [[Matias Skard]] særleg kjende. | I 1872 vart Christopher Bruun gift med [[Kari Skard]] (1851-1924). Ho var fødd og oppvaksen på garden [[Skard]] (Skar) i [[Øyer]]. Foreldra hennar var gardbrukarparet Ole Torsteinson Skard (1804-1886) og Mari Johannesdotter Lånke (1814-1894). Kari hadde åtte sysken, av desse er [[Johannes Skar]] og [[Matias Skard]] særleg kjende. | ||
Christopher og Kari Bruun fekk åtte born. Fem av desse døydde av tuberkolose i ung alder.<ref>Sørbø, J.I. 2009:32-33.</ref> | Christopher og Kari Bruun fekk åtte born. Fem av desse døydde av tuberkolose i ung alder.<ref>Sørbø, J.I. 2009:32-33.</ref> Dottera Margit var gift med [[Klaus Sletten]], ein sentral person i den frilynde ungdomsrørsla og i målrørsla i fyrste halvparten av 1900-talet. | ||
Christopher Bruun er gravlagd i familiegrav på [[Vår Frelsers gravlund]] i Oslo. Gravminnet er pryda med ei bronsebyste av han. | |||
=== Utdanning og ungdomstid === | === Utdanning og ungdomstid === | ||
| Linje 21: | Linje 25: | ||
Da Bruun vart student i 1856, slo familien seg igjen til i Christiania. Han studerte teologi frå 1857, og var ferdig cand. theol. i 1862. Under påverknad av [[Søren Kierkegaard|Kierkegaards]] kyrkjekritiske haldning, nøla Bruun med å ta fatt på prestegjerninga. | Da Bruun vart student i 1856, slo familien seg igjen til i Christiania. Han studerte teologi frå 1857, og var ferdig cand. theol. i 1862. Under påverknad av [[Søren Kierkegaard|Kierkegaards]] kyrkjekritiske haldning, nøla Bruun med å ta fatt på prestegjerninga. | ||
Året etter (1863) drog han saman med mora og syskena til Roma. Der studerte han antikken, med særleg interesse for den venleiksdyrkande og samstundes patriotisk offerviljuge og heltedyrkande greske kulturen. Christopher braut opp frå Roma våren 1864 og melde seg til frivillig innsats på dansk side i den [[dansk-tyske krigen]]. Han vart dimittert i august det same året, etter at krigen var over i juli. Så kom han heim att til Noreg med eit forsett om å lære det norske folk, og særleg bøndene, å elske sitt eige fedreland. Det var ein ganske militant patriotisme han da og seinare forfekta: «Jeg vendte tilbage fra den danske krig med det brændende ønske, at det maatte gaa an at lære norske bønder den sætning: Det er sødt, og det er hæder at faa dø for fædrelandet.» <ref>Folkelige grundtanker 204</ref>. | Året etter (1863) drog han saman med mora og syskena til Roma. Der studerte han antikken, med særleg interesse for den venleiksdyrkande og samstundes patriotisk offerviljuge og heltedyrkande greske kulturen. Christopher braut opp frå Roma våren 1864 og melde seg til frivillig innsats på dansk side i den [[Andre slesvigske krig|dansk-tyske krigen]]. Han vart dimittert i august det same året, etter at krigen var over i juli. Så kom han heim att til Noreg med eit forsett om å lære det norske folk, og særleg bøndene, å elske sitt eige fedreland. Det var ein ganske militant patriotisme han da og seinare forfekta: «Jeg vendte tilbage fra den danske krig med det brændende ønske, at det maatte gaa an at lære norske bønder den sætning: Det er sødt, og det er hæder at faa dø for fædrelandet.» <ref>Folkelige grundtanker 204</ref>. | ||
I åra 1864-1867 livnærte Bruun seg som lærar ved ymse skular og som privatlærar (manuduktør) for teologiske studentar. | I åra 1864-1867 livnærte Bruun seg som lærar ved ymse skular og som privatlærar (manuduktør) for teologiske studentar. | ||
| Linje 31: | Linje 35: | ||
Christopher Bruun er mest kjend for folkehøgskuleverksemda si, og må seiast å ha vore den viktigaste enkeltpersonen innan den grundtvigianske og norskdomsdyrkande greina av denne rørsla. Det byrja hausten 1867 da han starta skulen på [[Romundgard]] på [[Sel]] med 20 gutar som elevar. Da hadde han tidlegare same året reist omkring i Danmark og oppsøkt folkehøgskulane til [[Kristen Kold]] i Dalum og [[Ludvig Schrøder]] i [[Askov]]. Men allereie i 1861 hadde han fått kjennskap til folkehøgskulepedagogikken, da han på eit skandinavisk møte i Christiania hadde samtalar med Schrøder og andre frontfigurar i denne rørsla. Bruun sjølv såg på Ludvig Schrøder som den mest direkte inspirator for si eiga pedagogiske verksemd.<ref>Haugen, R. 1980 side 40.</ref> Sommaren 1862 fornya han desse kontaktane under studenttoget til Lund og København. Bruun gjorde også studiereiser i Tyskland og Sveits før han starta sin eigen skule. Hans næraste medarbeidarar på Sel var [[Kristoffer Janson]], [[Kristian Kråbøl]] og syskenparet [[Christian Horne|Christian og Lina Horne]]. | Christopher Bruun er mest kjend for folkehøgskuleverksemda si, og må seiast å ha vore den viktigaste enkeltpersonen innan den grundtvigianske og norskdomsdyrkande greina av denne rørsla. Det byrja hausten 1867 da han starta skulen på [[Romundgard]] på [[Sel]] med 20 gutar som elevar. Da hadde han tidlegare same året reist omkring i Danmark og oppsøkt folkehøgskulane til [[Kristen Kold]] i Dalum og [[Ludvig Schrøder]] i [[Askov]]. Men allereie i 1861 hadde han fått kjennskap til folkehøgskulepedagogikken, da han på eit skandinavisk møte i Christiania hadde samtalar med Schrøder og andre frontfigurar i denne rørsla. Bruun sjølv såg på Ludvig Schrøder som den mest direkte inspirator for si eiga pedagogiske verksemd.<ref>Haugen, R. 1980 side 40.</ref> Sommaren 1862 fornya han desse kontaktane under studenttoget til Lund og København. Bruun gjorde også studiereiser i Tyskland og Sveits før han starta sin eigen skule. Hans næraste medarbeidarar på Sel var [[Kristoffer Janson]], [[Kristian Kråbøl]] og syskenparet [[Christian Horne|Christian og Lina Horne]]. | ||
Etter eit par år vart det spørsmål om å flytte skulen. Det kom seg truleg både av at det var lite eigna lokale på Romundgard, og at Sel låg etter måten avsides til. [[Ringebu]] var Bruuns fyrsteval som ny skulestad. Men etter sterke oppmodingar frå mellom andre gausdølen [[Per Bø]], vart skulen lagd til Østre Gausdal hausten 1871. Den heldt fyrst til på garden [[Fykse]]. Frå hausten 1874 hadde skulen tilhald på Bø, men allereie sommaren 1875 kunne den flytte inn i eige, nybygd skulehus som fekk det symbolladde namnet [[Vonheim]]. Bruun kjøpte og busette seg på garden [[Halvorslia]] der i nærleiken. | Etter eit par år vart det spørsmål om å flytte skulen. Det kom seg truleg både av at det var lite eigna lokale på Romundgard, og at Sel låg etter måten avsides til. [[Ringebu]] var Bruuns fyrsteval som ny skulestad. Men etter sterke oppmodingar frå mellom andre gausdølen [[Per Bø]], vart skulen lagd til Østre Gausdal hausten 1871. Den heldt fyrst til på garden [[Fykse]]. Frå hausten 1874 hadde skulen tilhald på Bø, men allereie sommaren 1875 kunne den flytte inn i eige, nybygd skulehus som fekk det symbolladde namnet [[Vonheim folkehøgskole|Vonheim]]. Bruun kjøpte og busette seg på garden [[Halvorslia]] der i nærleiken. | ||
{{thumb høyre|Bruun Chr Haldorslia.jpg|Bruun-familien i heimen Halvorslia i Gausdal. Lina Bruun, mor til Christopher Bruun, sit mellom han og kona hans Kari Skard.|Ukjent}} | {{thumb høyre|Bruun Chr Haldorslia.jpg|Bruun-familien i heimen Halvorslia i Gausdal. Lina Bruun, mor til Christopher Bruun, sit mellom han og kona hans Kari Skard.|Ukjent}} | ||
Christopher Bruuns folkehøgskule gjorde Østre Gausdal til eit kultursentrum. Kristoffer Janson med familie bygde seg hus og budde der i mange år. Andre lærarar på skulen slo seg også ned der permanent eller for kortare eller lengre periodar, såleis [[Ivar Blekastad]], [[Matias Skard]], [[ | Christopher Bruuns folkehøgskule gjorde Østre Gausdal til eit kultursentrum. Kristoffer Janson med familie bygde seg hus og budde der i mange år. Andre lærarar på skulen slo seg også ned der permanent eller for kortare eller lengre periodar, såleis [[Ivar Blekastad]], [[Matias Skard]], [[Frits Hansen]], [[Ingvar Bøhn]], [[Olav Åsmundstad]] og andre. Dette miljøet var også ein hovudgrunn til at [[Bjørnstjerne Bjørnson]] kjøpte [[Aulestad]] og busette seg i Gausdal. Men etter få år kom det til eit høglydt ideologisk og politisk brot mellom Bruun og Bjørnson. Det botna både i Bjørnsons aversjon mot Bruuns puritanisme i teologi og livsstil, og i politisk usemje, der Bjørnson representerte den radikale og Bruun den moderate fløya av venstrerørsla. Bjørnson la ikkje fingrane mellom da han i 1877 sa seg lei av «langhårede, rød-skæggede, tungt bestøvlede, vadmelskledte pietister og dydsapostler.»<ref>Her sitert etter Styve, G.B. 2004 side 11.</ref> | ||
Utover i 1880-åra overlet Bruun mykje av verksemda ved skulen til medarbeidarane. Sjølv brukte han meir tid på foredrags- og publikasjonsverksemd og på sitt politiske engasjement. I åra 1884-1889 gav han ut tidsskriftet [[For frisindet Christendom]]. | Utover i 1880-åra overlet Bruun mykje av verksemda ved skulen til medarbeidarane. Sjølv brukte han meir tid på foredrags- og publikasjonsverksemd og på sitt politiske engasjement. I åra 1884-1889 gav han ut tidsskriftet [[For frisindet Christendom]]. | ||
| Linje 39: | Linje 43: | ||
=== Prest i Kristiania === | === Prest i Kristiania === | ||
{{thumb høyre|Christopher Bruun.jpg|Christopher Bruun som prest i Kristiania.|[[Anders Beer Wilse]]}} | {{thumb høyre|Christopher Bruun.jpg|Christopher Bruun som prest i Kristiania.|[[Anders Beer Wilse]]}} | ||
I 1893 flytta Bruun og familien til Kristiania. Han var fyrst residerande kapellan og frå 1898 sokneprest ved [[Johannes menighet (Oslo)|Johannes menighet]], som omfatta utprega arbeidarstrok som [[Pipervika]] og [[Ruseløkka]]. Bruun kombinerte prestegjerninga med politisk arbeid og anna samfunnsverksemd. Same året som han flytta til Kristiania, grunnla han saman med [[Thorvald Klaveness]] tidsskriftet ''For kirke og kultur''. Det vart eit talerøyr for kristent samfunnsengasjement. Bruun var medredaktør fram til 1908. | I 1893 flytta Bruun og familien til Kristiania. Han var fyrst residerande kapellan og frå 1898 sokneprest ved [[Johannes menighet (Oslo)|Johannes menighet]], som omfatta utprega arbeidarstrok som [[Pipervika]] og [[Ruseløkka]]. Bruun kombinerte prestegjerninga med politisk arbeid og anna samfunnsverksemd. Same året som han flytta til Kristiania, grunnla han saman med [[Thorvald_Klaveness (1844–1915)|Thorvald Klaveness]]' tidsskriftet ''For kirke og kultur''. Det vart eit talerøyr for kristent samfunnsengasjement. Bruun var medredaktør fram til 1908. | ||
Det same året som han flytta til Kristiania, 1893, stifta Bruun partiet Centrum. Det var ei austlandsk venstreavskaling som i mange hovudsaker var på linje med det vestlandsdominerte [[Moderate Venstre]] frå 1888. | Det same året som han flytta til Kristiania, 1893, stifta Bruun partiet Centrum. Det var ei austlandsk venstreavskaling som i mange hovudsaker var på linje med det vestlandsdominerte [[Moderate Venstre]] frå 1888. | ||
| Linje 87: | Linje 91: | ||
:«Man tænker sig ham næsten som en kvinde. Men Jesus var en ''mand''. Aa, for en ''mand'' han var. Man stirrer saa længe paa "det Guds Lam", at man glemmer, at han lige saa vel var "Løven af Juda".» <ref>[http://www.nb.no/nbsok/nb/e88391f2622cfd56575b4f0d9093148a.nbdigital;jsessionid=7E748C5E37AEA1B00C04FE9C1D336CCB.nbdigital2?lang=en#39 Bruun, Chr. 1897 side 34]</ref> | :«Man tænker sig ham næsten som en kvinde. Men Jesus var en ''mand''. Aa, for en ''mand'' han var. Man stirrer saa længe paa "det Guds Lam", at man glemmer, at han lige saa vel var "Løven af Juda".» <ref>[http://www.nb.no/nbsok/nb/e88391f2622cfd56575b4f0d9093148a.nbdigital;jsessionid=7E748C5E37AEA1B00C04FE9C1D336CCB.nbdigital2?lang=en#39 Bruun, Chr. 1897 side 34]</ref> | ||
Bruuns tankar om kristendom og forsvarssak vann gjenklang i mange venstrenasjonalistars sterke engasjement for folkevæpning. I 1930-åra gav dette seg utslag til dømes i at framståande norskdomsmenn som [[Lars Eskeland]] og [[Nikolaus Gjelsvik]] støtta opp om [[Nordisk | Bruuns tankar om kristendom og forsvarssak vann gjenklang i mange venstrenasjonalistars sterke engasjement for folkevæpning. I 1930-åra gav dette seg utslag til dømes i at framståande norskdomsmenn som [[Lars Eskeland]] og [[Nikolaus Gjelsvik]] støtta opp om [[Nordisk Folkereisning i Norge]] og [[Norges Leidangs Lag]] fyrst på 1930-talet.<ref>Borgersrud, L. 2010 side135-140, 191-194. 211. Dahl, H.F. 1991, side 158-162, 208-209, 245-246, 407-409. Hosar, H.P. 2000 side 239jf. Løkensgard Hoel, O. 2011 t.d. side 302-309.</ref> Eit ekko av Bruuns tale om Guds lam og Juda løve, finn ein i venstremilitaristen major [[Einar Sagen]]s ord frå 1946: «Eg vonar at det norske folket i tide vil leggja seg Jesu ord paa hjarta: "Han som hev kyrtel han selje denne og kaupe eit sverd." Luc: 22,36. Jesus var eit mannfolk. Han var ingen avvæpningssaud, som visse folk vil gjera han til.»<ref>[http://urn.nb.no/URN:NBN:no-nb_digibok_2008041704021#89 Noregs undergang og atterreising, Oslo 1945 side 89.] | ||
</ref> | </ref> | ||
| Linje 102: | Linje 106: | ||
=== Kjønnsideologi === | === Kjønnsideologi === | ||
{{thumb høyre|Christopher Bruun gravminne Oslo.jpg|Christopher Bruun er gravlagd på [[Vår Frelsers gravlund]] i Oslo. |[[Bruker:Stigrp|Stig Rune Pedersen]] (2015)}} | |||
Når Bruun i Folkelige Grundtanker tek opp kvinnesaka, opererer han med ei treddeling av befolkninga. Det er «vi», som openbert er danningsborgarskapets menn. Så er det «kvinnene» eller gjerne «våre kvinner», som da er kvinner frå dei same danna samfunnssjikta. Den tredje viktige kategorien er «bøndene» som ikkje er kjønnsspesifiserte. I ein større samanheng framstår kanskje dette som ei noko mangelfull sosiologisk analyse. Men den verka sikkert innlysande relevant og adekvat hjå det publikumet han vende seg direkte til med dei opphavlege foredraga, dei unge herrar i Studentersamfundet. | Når Bruun i Folkelige Grundtanker tek opp kvinnesaka, opererer han med ei treddeling av befolkninga. Det er «vi», som openbert er danningsborgarskapets menn. Så er det «kvinnene» eller gjerne «våre kvinner», som da er kvinner frå dei same danna samfunnssjikta. Den tredje viktige kategorien er «bøndene» som ikkje er kjønnsspesifiserte. I ein større samanheng framstår kanskje dette som ei noko mangelfull sosiologisk analyse. Men den verka sikkert innlysande relevant og adekvat hjå det publikumet han vende seg direkte til med dei opphavlege foredraga, dei unge herrar i Studentersamfundet. | ||
| Linje 117: | Linje 122: | ||
== Kjelder og litteratur == | == Kjelder og litteratur == | ||
*[http://www.snl.no/.nbl_biografi/Christopher_Bruun Aukrust, Knut: Artikkel om Bruun i ''Norsk biografisk leksikon'', Kunnskapsforlaget 1999] | *[http://www.snl.no/.nbl_biografi/Christopher_Bruun Aukrust, Knut: Artikkel om Bruun i ''Norsk biografisk leksikon'', Kunnskapsforlaget 1999] | ||
* {{hbr1-1|pf01052094000320|Christopher Bruun}}. | |||
*Aukrust, Odd: «'Folkelige Grundtanker\ - 100 år etter. Rapport fra en renegat,» i ''Kirke og kultur'' 1978. | *Aukrust, Odd: «'Folkelige Grundtanker\ - 100 år etter. Rapport fra en renegat,» i ''Kirke og kultur'' 1978. | ||
*Berggrav, Eivind: Artikkel om Bruun i ''Norsk biografisk leksikon'', Aschehoug 1925. | *Berggrav, Eivind: Artikkel om Bruun i ''Norsk biografisk leksikon'', Aschehoug 1925. | ||
| Linje 163: | Linje 169: | ||
[[Kategori:Fødsler i 1839]] | [[Kategori:Fødsler i 1839]] | ||
[[Kategori:Dødsfall i 1920]] | [[Kategori:Dødsfall i 1920]] | ||
{{nn}} | |||
{{f2}} | {{f2}} | ||