Der nede (Bykle gnr 2/1): Forskjell mellom sideversjoner

:g 2. m Knut Torbjørnsson Vatnedalen, f ca 1672, d 1747, ikkje kjende born.

   

I 1725 tok Knut og Astrid [[foddog]], og overdrog garden til odelsmannen:  

:g 1725 m Gunvor Sveinsdtr. Gjerden, d 1772, inga aldersoppgv., ikkje born  

   

Ettersom det ikkje var livservingar, skulle halve arven gå til skyldfolka hans i Vinje, etterkomarane til ovannemnde Gunvor Folkesdotter og Tarjei Hallvardsson Nedgarden, det var Hallvard Tarjeisson Kili, Olav Tarjeisson Edland, Sissel Tarjeisdotter Romtveit og ervingane etter Lidvord Tarjeisson Nedgarden. Avdi det tilsynelatande var meir gjeld enn eige, avgjorde sorenskrivaren at garden skulle auksjonerast bort for å dekkje så mykje som råd av gjelda. Auksjonen vart halden og Hallvard Olavsson Edland fekk tilslaget for 135 riksdalar, som var 15 dalar meir enn taksten på 40 rd pr skinn. Då skiftet vart endeleg oppgjort, synte det seg at det likevel hadde vore nok eige til å dekkje gjelda, men det ser ikkje ut til at auksjonssalet for den saks skuld vart annullert.  

Me veit at Jacob Hallvardsson vart fødd i Rauland, og at Kjersti Jacobsdotter døydde på Hovden etter å ha fått Ingebjørg her. Då kan me avgjera at Kjersti og Hallvard flutte åt Hovden mellom 1820 og 1826. I 1832 gifte Hallvard seg oppatt med Åsne Hallvardsdotter. Ved giftemålet vart ho oppskrive i kyrkjeboka med etternamn Vinjerui, så då har ho vel budd der eit tak, men far hennes, som var ein kjend smed og heitte Hallvard Asbjørnsson, åtte [[Kjetjusland (Vinje)|Kjetjusland]] på Smørklepp, og budde der (jfr. ''Vinje og Rauland'' IV, 487 f).  

I bolken om [[Ørnefjødd (Bykle gnr 6/5)|Ørnefjødd]] har me ei forteljing [[Johannes Skar]] har gjeve att etter Svein Hovden om korleis Hallvard Ørnefjødd eingong var nære på å koma i kast med Bjørgulv Uppstad, og korleis Bjørgulv då for ein gongs skuld let kona si koma i mellom, slik at båe fekk gå udengde. Men så syner det seg at Svein også har fortalt nett den same soga om Hallvard Vå. (''Gamalt or Sætesdal II, 229 f, jfr. Jansen og Berg 1991, 63 f), og Rikard Berge tykkjest vera overtydd om at dette er det rette. Men kanskje var Hallvard Vå og Hallvard Ørnefjødd same mannen, «Kannhende var han båe stader?», seier han. (''Vinje og Rauland'' IV, 505). Dette siste stemmer ikkje, så helst er forklaringa berre at når ein mann fyrst hadde kjempeord på seg, var det lett for at soger om andre kjempekarar seinare vart hengde på han. Kven av dei to Hallvard-ane det var som slapp å slåst med Bjørgulv Uppstad er vel då i røynda på vona.  

:* '''Sigvald''', f 1832, d 1882, g 1859 m Margit Talleivsdtr. Håtveit, [[Mo kommune (Telemark)|Mo kommune]], til Amerika 1871, sjå nedanfor  

:* '''Hæge''', f 1835, dødsår ukj, til [[Vinje kommune|Vinje]] 1850, g 1859 m Olav Torsson Heii (y.), til Amerika, sjå nedanfor  

:* '''Vetle''', f 1844, d 1907, til Amerika 1866, g 1.1873 m Anne Talleivsdtr. Håtveit, [[Mo kommune (Telemark)|Mo kommune]], g 2. 1880 m Liv Sveinungsdtr. Kvanbekk, [[Åmotsdal]], f 1859, sjå nedanfor  

   

|}

{{thumb|Hovden 13.jpg|Svein hadde ei elegant handskrift, ser me. Han skreiv seg jamt med etternamn Tveiten, men vart i Bykle sjeldan omtala med anna namn enn Svein Hovden. Foto frå Setesdalsmuseet.}}

:g 1871 m Tone Knutsdtr. Gardsteig (Tveiten), f 1850, d 1892. Born:  

:* Knut, f 1871, g m Tjodvor Hallvardsdtr. Vesle-Gunvaldjord, busett [[Tveiten (Grungedal)|Tveiten]], [[Grungedal]], [[Vinje kommune|Vinje]], born:  

|-style="vertical-align:top;"

|{{thumb|Hovden 14.jpg|Svein Knutsson lagar tresko, medan barnebarnet Svein Kjetilsson held han med selskap. Det kan vera verd å leggje merke til at Svein har skallar - hudsko av reinsskinn - på føtene. Bilete frå Setesdalsmuseet.}}

|}

Nordistog var ikkje mykje til gard då Svein overtok. Husa var små og kleine, og det dyrka arealet trong til utviding, men bruket kunne ikkje utan vidare bera naudsynleg påkostnad. Svein var difor om seg etter attåtinntekter, og dreiv m.a. med jakt, skogsarbeid og handverk. Det siste vart etter kvart det viktigaste. Særleg la han seg etter treskomaking. Han kunne på jamnen greie 7-8 par om dagen, men det hende at han kom opp i 10, fortalde han.  

Han hadde ein eigen svip på treskorne, som folk tykte om, og med tida vart Husfliden i Oslo fremste avtakaren. Han dreiv også med anna husflidsarbeid, m.a. ikkje så lite treskurd, og i alt han tok i synte han kunstgivnad og god handeferd.  

På 1870- og 80-talet var han lenge med i heradssstyret i Vinje. Fremste merkesaka hans her var å få skipa til postopneri i Grungedal, og sikker postgang til dette. Dette fekk han gjennomslag for, og frå 1886 vart han postopnar i bygda, og fast postberar. Dette arbeidet hadde han sidan så lenge han budde i Vinje. Gardsbruket sitt på Tveiten husa han opp og forbetra på fleire vis, m.a. med åkerbryting.  

   

Etter det han fortalde til Knut Hoslemo i 1922 hadde han i 1884 kaupt Maurlii hjå eit handelslag i Mo for 200 kr., som han skulle betale med tresko til 75 øre paret, og i 1886 skal han ha kaupt Jeiskeli «av lappen Jon Jeiskeli for 800 kr». Her trur me at han må ha mishugsa seg noko, både når det gjeld årstal og prisar. [[Jon Andersen Stannfjell]] i Jeiskeli kom ikkje til Bykle fyrr i 1886, og hadde ingen eigedom å selje det året, og i panteregisteret står det at Svein kaupte både Jeiskeli og Maurlii hjå han våren 1896. Prisen for båe var 700 kr. Korleis handelslaget i Mo var inne i biletet, veit me ikkje visst. Kanskje har det hatt pengar til gode og teke utlegg i Maurlii, men me har ikkje funne dette tinglyst.  

I 1896 gjekk eldsteson åt Svein, Knut, i giftetankar, og var huga på å overtaka Nordistog. Me trur helst det var dette som gav støyten til at Svein byrja å handle gardar i Bykle på denne tid. Same året som han kaupte Maurlii og Jeiskelid, fekk han, etter kva han fortel, kaupe halve Hovden hjå Tarjei Knutsson Hovden, som nå åtte heile garden. Prisen var visstnok 1700 kr. Denne handelen vart ikkje tinglyst, men ettersom det her var tale om å kaupe attende heimebruket, noko som tvillaust var meir om å gjera for han, reknar me med at han på dette punktet har hugsa rett, særleg når han straks etter handelen flutte hit, og sidan budde her. Knut Sveinsson overtok då Nordistog Tveiten.  

I 1898 selde Svein bruket sitt i Hovden og dertil også Maurlii og Jeiskeli til skogspekulantane Bjerke og Foss, som på denne tid åtte [[Sætersdalen (foretak)|A/S Sætersdalen]], for i alt 5.500 kr, som han tykte var ein svært god pris, særleg når han fekk halde att 21 års bruksrett. Samstundes selde Tarjei Knutsson i Der sø til dei same kauparane. Dette er i samsvar med det Svein fortalde til Knut Hoslemo i 1922, bortsett frå at han då plasserte salet til 1897. Den det han vidare fortalde, at han forsømte seg då Foss og Bjerke gjekk konkurs nokre år seinare, og at eigedomane difor gjekk over på A/S Sætersdalen, det stemmer ikkje aldeles. For den 31. mars 1905 var han til stades på tvangsauksjonen, og fekk då tilslaget på Maurlii og Hovden Der nede for kr 1900, derav 400 for Maurlii. Vidare viser panteregisteret at han like fyre jol 1906 selde dei same eigedomane att, også denne venda til A/S Sætersdalen, prisen nå var kr 2440. Også ved denne handelen fekk han halde att 21 års bruksrett. Her må me skjote inn ein oppklarande merknad om A/S Sætersdalen, og om tilhøvet mellom dette og Bjerke og Foss. Bjerke dreiv fyrst og handla eigedomar i Bykle på eiga hand. Sidan fekk han med seg Foss, men kompaniskapet gjekk konkurs i 1894. Etter dette fekk dei to tak i fleire interessentar, og skipa A/S Sætersdalen. Selskapet vart formelt konstituert i 1895, men fanst reelt til alt året fyre, då det kaupte bnr 4 i Hovden, [[Hovden skog (Bykle gnr 2/4)|Hovden skog]], saman med fleire andre eigedomar i Bykle, på den fyrste tvangsauksjonen over eigedomane åt Bjerke og Foss. I 1904 var det ein ny konkurs, og denne venda var det A/S Sætersdalen som gjekk på ryggen, og laut selje eigedomane sine på auksjon. Nå møtte altså hovdenbøndene fram og fekk kaupe bruka sine attende for langt mindre enn dei hadde selt dei for 6 år tidlegare. Men på ein eller annan måte greidde selskapet å reise seg att, slik at det 2 år seinare kunne kaupe eigedomane av dei same hovdenbøndene ein gong til. Framleis sto Bjerke og Foss sentralt i selskapet ser me. Men så fylgde endå ein konkurs i 1911, og denne venda vart endeleg Bjerke og Foss sette utanfor. Selskapet vart rekonstruert av [[Øvre Otteraaens Brugseierforening]], der hovudinteressentane var A/S [[Kristiansand Fossefald]], [[Hunsfos Fabrikker]] og [[Vigelands Brug]]. Brukseigarforeninga overtok alle aksjane i selskapet, og dreiv det vidare under same namnet, slik ho gjer den dag idag. Men nå attende til Svein Hovden.  

Etter salet av garden i 1906 trega han: «Du veit de æ liksom so rart å sitje som leiglending på fedrajordi. Ein hev inkje den gleda og hugnad av å arbeida på den jordi ein ikkje eig», sa han. Men lova om ekspropriasjon av leiglendingsjord, som opna for at eigedomen atter kunne koma innatt i ætta, gav han likevel tru på framtida på garden.  

I 1909 skreiv han kontrakt med [[Kristiansand og Oplands Turistforening]] om at dei skulle få setje seg opp ei turisthytte på eigedomen mot ei årleg leige på 2 kr. Hytta sto ferdig i 1913, og Svein fekk arbeidet som tilsynsmann. Turisthyttetomta vart likevel ikkje matrikulert fyrr 1946, då ho fekk bnr 11.  

I 1910 kom det opp både ny uthusbygning og ny stoge på bruket. Dei nye husa på Hovden var heilt like dei Svein tidlegare hadde sett opp på Nordistog Tveiten, og me trur difor helst  

at var han som bygde her også. Men denne venda hadde han visseleg hjelp av sonen Kjetil, som gifte seg på denne tid, og etter kvart fekk nya oppatt faren si leigekontrakt med A/S  

Sætersdalen. Kva tid dette siste var veit me ikkje, men det er på det reine at Kjetil overtok som brukar etter faren, og dreiv garden vidare.  

'''Kjetil Sveinsson Hovden''', f 1887, d 1964  

:g 1910 m Torbjørg Olavsdtr. Breive, f 1890, d 1953  

:* Åshild, f 1913, d 2001 g m Såve Lidtveit, Åraksbø, sjå bnr 51 [[Furumo (Bykle gnr 2/51)|Furumo]]  

:* Svein, f 1915, d 2003, g 1 m Ruth Jansen, g 2 m Ågot Gjerstad, sjå [[Malmvegen 21 (Bykle)|Malmvegen 21]], bnr 322  

Torbjørg var frå [[Breive Der uppe (Bykle gnr 1/9)|Breive Der uppe]] og dotter åt Olav Alvsson Breive på det bruket og kona, Åshild Hallvardsdotter. Kjetil var brukar for A/S Sætersdalen, dvs. Otteraaens brugseierforening, som åtte aksjeselskapet, heilt til 1937. Då sette han ekspropriasjonssak, og fekk kaupe eigedomen attende. Prisen då var kr 9.500. Året fyre hadde A/S Sætersdalen selt ein parsell kalla Flatestøylåsen til A/S [[Hovden Høyfjellshotell]] for kr 4.000. Denne eigedomen, som fekk bnr 6, vart utskilt frå bruket her og bnr 2, med ei landskyld på 2 øre.  

   

Etter at sønene Jon og Kjetil overtok eigedomane i 1973 skaut denne utviklinga endå meir fart, slik at det i dag er kring 600 hytter, forutan ei rekkje med forretningsbygg av ulike slag, på grunnen av det gamle gardsbruket. I byrjinga var ein del bygdefolk skeptiske, og tykte ulebergane «øydela garden». Sidan har det nok stort sett vore semje om at få har greidd å få så mykje ut av eit, i utgangspunktet, nokså magert gardsbruk som dei. Kjetil vert nærare presentert i avsnittet om heimen hans i sentrum. Jon bur på garden og har sett seg opp nytt bustadhus her.  

'''Jon Uleberg''', f 1954  

: sb m Wenche Jorunn Brokke, f 1962. Born, sjå [[Belglii 2 (Bykle)|Belglii 2]], bnr 561  

[[Kategori:Bykle kommune]]

{{F1}}