7 556
redigeringer
Det store hamskiftet: Forskjell mellom sideversjoner
Hopp til navigering
Hopp til søk
ingen redigeringsforklaring
(Ny side: '''Det store hamskiftet''' er ei samlenemning for dei sosiale, økonomiske og kulturelle omveltingane i norske bygdesamfunn som skjedde då den norske landbruksdrifta i større grad tilpass...) |
Ingen redigeringsforklaring |
||
| (8 mellomliggende versjoner av 4 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 6: | Linje 6: | ||
Som følgje av overgangen til [[marknadsøkonomi]] voks det fram nye spesialiserte yrkesgrupper, og det oppstod ein [[arbeidarklasse]]. Etter kvart vart òg husmenn og landarbeidarar ein del av denne klassa, medan dei i det gamle [[standssamfunnet]] vart rekna til bondestanden. I standssamfunnet gjekk solidaritetsbanda innan gardsfellesskapet. Under hamskiftet forsvann [[paternalisme]]n mellom arbeidskjøpar og arbeidar. | Som følgje av overgangen til [[marknadsøkonomi]] voks det fram nye spesialiserte yrkesgrupper, og det oppstod ein [[arbeidarklasse]]. Etter kvart vart òg husmenn og landarbeidarar ein del av denne klassa, medan dei i det gamle [[standssamfunnet]] vart rekna til bondestanden. I standssamfunnet gjekk solidaritetsbanda innan gardsfellesskapet. Under hamskiftet forsvann [[paternalisme]]n mellom arbeidskjøpar og arbeidar. | ||
Kulturelt medførte hamskiftet ein overgang frå tradisjonelt bunden bygdekultur til ein meir europeisk orientert bykultur. Samstundes voks det fram nye [[motkultur]]ar, med ei [[pietisme|pietistisk]] lekmannsrørsle, [[ | Kulturelt medførte hamskiftet ein overgang frå tradisjonelt bunden bygdekultur til ein meir europeisk orientert bykultur. Samstundes voks det fram nye [[motkultur]]ar, med ei [[pietisme|pietistisk]] lekmannsrørsle, [[Avholdsrørsla|fråhaldsrørsle]] og etter kvart ei [[Målrørsla|målrørsle]]. Under hamskiftet fekk bygdefolk òg meir og betre utdanning, først gjennom [[folkehøgskule]]n. | ||
==Årsaker til hamskifet== | ==Årsaker til hamskifet== | ||
I åra før hamskiftet var [[samfunnsøkonomi]]en gjort meir liberal, med [[frihandel]] som internasjonalt ideal. Kommunikasjonane vart bygde ut, framfor alt kom det betre vegar, og etter kvart [[jarnbane]] og båtruter. | I åra før hamskiftet var [[samfunnsøkonomi]]en gjort meir liberal, med [[frihandel]] som internasjonalt ideal. Kommunikasjonane vart bygde ut, framfor alt kom det betre vegar, og etter kvart [[Jernbane|jarnbane]] og båtruter. | ||
Utløysande for hamskifet var gode prisar på korn under krimkrigen, kombinert med gode avlingar i desse åra. Samstundes var det utvikla nye landbruksreiskapar som gjorde auka produksjon mogleg, og det | Utløysande for hamskifet var gode prisar på korn under krimkrigen, kombinert med gode avlingar i desse åra. Samstundes var det utvikla nye landbruksreiskapar som gjorde auka produksjon mogleg, og det vart etablert bankar og låneinstitusjonar som kunne finansiere utbygging i landbruket. | ||
Den viktigaste nyvinninga var slåmaskina. | Den viktigaste tekniske nyvinninga var slåmaskina, fordi husdyrbruket vart viktigare enn åkerbruket, og fordi den sparte mest arbeidsfolk i travlaste [[onn]]a. Slåmaskina dreiv dessutan fram ein ny jordkultur, ho kravde lettdriven jord, god beresterk grunn og god arrondering. Slik vart det òg slutt på utslåttene. | ||
==Datering av hamskiftet== | ==Datering av hamskiftet== | ||
Hamskiftet varte i følgje Inge Krokann frå 1850 til rundt [[første verdskrigen]], andre historikarar meiner hamskiftet byrja tidlegare, andre meiner det byrja seinare. Hamskiftet byrja heller ikkje til same tid over heile landet; endringsprosessane tok først til på det sentrale [[austlandet]] og elles i bynære landbruksstrok, og dei skjedde sist i [[Nord-Noreg]]. | Hamskiftet varte i følgje Inge Krokann frå 1850 til rundt [[første verdskrigen]], andre historikarar meiner hamskiftet byrja tidlegare, andre meiner det byrja seinare. Hamskiftet byrja heller ikkje til same tid over heile landet; endringsprosessane tok først til på det sentrale [[austlandet]] og elles i bynære landbruksstrok, og dei skjedde sist i [[Nord-Noreg]]. | ||
==Kjelder== | |||
*[[Tore Pryser]] i Inge Krokann: ''Det store hamskifet i bondesamfunnet'', Det Norske Samlaget 1975 ISBN 82-521-2081-4<br /> | |||
*Inge Krokann: ''Det store hamskifet i bondesamfunnet'', Det Norske Samlaget 1975 ISBN 82-521-2081-4 | |||
[[Kategori:Landbruk]] | |||
[[ | [[Kategori:1800-tallet]] | ||
{{nn}} | |||