Eigedomstilhøve i Jostedalen før 1800: Forskjell mellom sideversjoner

Hopp til navigering Hopp til søk

Eigedomstilhøve i Jostedalen før 1800 (vis kilde)

Sideversjonen fra 28. feb. 2014 kl. 12:19

2 982 byte lagt til ,  28. feb. 2014
ingen redigeringsforklaring
Ingen redigeringsforklaring
Ingen redigeringsforklaring
(11 mellomliggende versjoner av 3 brukere er ikke vist)
Linje 1: Linje 1:
<onlyinclude>'''[[Eigedomstilhøve i Jostedalen før 1800]]''' gjev eit oversyn over kven som åtte gardane i [[Jostedal|Jostedalen]] i [[Sogn og Fjordane]] fram til [[Leksikon:Leilending|leiglendingane]] vart sjølveigarar. Jostedalsgardane har følgt ei temmeleg vanleg rute frå kyrkjegods i mellomalderen gjennom kongeleg gods og privatgods i tidleg nytid til sjølveige frå 1700-talet. Oversynet gjeld berre dei ''matrikulerte'' gardane fram til overgangen til sjølveige var fullført før 1800. Det femner ikkje om den seinare matrikuleringa og overgangen til sjølveige for dei mange husmannsplassane. (For ei generell innføring, sjå [[Leksikon:Jordeiendomsforhold]].)</onlyinclude>
<onlyinclude>'''[[Eigedomstilhøve i Jostedalen før 1800]]''' gjev eit oversyn over kven som åtte gardane i [[Jostedal|Jostedalen]] i [[Sogn og Fjordane]] fram til [[Leksikon:Leilending|leiglendingane]] vart sjølveigarar. Jostedalsgardane har følgt ei temmeleg vanleg rute frå kyrkjegods i mellomalderen gjennom kongeleg gods og privatgods i tidleg nytid til sjølveige frå 1700-talet.</onlyinclude>


Oversynet gjeld berre dei ''matrikulerte'' gardane fram til overgangen til sjølveige var fullført før 1800. Det femner ikkje om den seinare matrikuleringa og overgangen til sjølveige for dei mange husmannsplassane, så her må ein finne informasjon under kvar gard. (For ei generell innføring, sjå [[Leksikon:Jordeiendomsforhold]].)
==Frå kyrkjegods til kongegods==
==Frå kyrkjegods til kongegods==
I [[skattematrikkelen 1647]] heiter det om alle gardane i Jostedalen at dei "ehr Apostelsguodtz", og bygda har truleg vorte ein del av godset til [[Apostelkyrkja i Bergen]] alt i mellomalderen. Til liks med anna apostelgods er ikkje jostedalsgardane nemnde i [[Bergens kalvskinn]].  
I [[skattematrikkelen 1647]] heiter det om alle gardane i Jostedalen at dei "ehr Apostelsguodtz", og bygda har truleg vorte ein del av godset til [[Apostelkyrkja i Bergen]] alt i mellomalderen. Til liks med anna apostelgods er ikkje jostedalsgardane nemnde i [[Bergens kalvskinn]].  
Linje 6: Linje 7:
Med reformasjonen i 1536/37 la kongen under seg alt kyrkjeleg gods, så seinast frå dette tidspunktet har nok Jostedalen vore i kongeleg eige. Det er òg temmeleg sikkert at Jostedalen vart folketom i nedgangstida i seinmellomalderen, så Jostedalen vart av den grunn òg kongeleg eigedom. I 1664 er Jostedalen omtala som "tilforen Kongens Øde march".<ref>[http://www.historielaget.jostedal.no/?page_id=797 Brev frå Tøger Jensson, 9.8.1664]</ref>
Med reformasjonen i 1536/37 la kongen under seg alt kyrkjeleg gods, så seinast frå dette tidspunktet har nok Jostedalen vore i kongeleg eige. Det er òg temmeleg sikkert at Jostedalen vart folketom i nedgangstida i seinmellomalderen, så Jostedalen vart av den grunn òg kongeleg eigedom. I 1664 er Jostedalen omtala som "tilforen Kongens Øde march".<ref>[http://www.historielaget.jostedal.no/?page_id=797 Brev frå Tøger Jensson, 9.8.1664]</ref>


Då Jostedalen vart folkesett att i siste halvdel av 1500-talet, må dalen ha høyrt til Dale len. I 1565 vart Dale prestegjeld skilt ut frå Sogn len som eit eige len. Denne ordninga stod ved lag til 1614 då Dale vart lagt under Bergenhus len.<ref>[http://nrk.no/sf/leksikon/index.php/Dale_var_eige_len_og_futed%C3%B8me Fylkesleksikon, NRK Sogn og Fjordane]</ref>  
Då Jostedalen vart folkesett att i siste halvdel av 1500-talet, må dalen ha høyrt til [[Dale len]]. I 1565 vart Luster prestegjeld skilt ut frå Sogn len som eit eige len. Denne ordninga stod ved lag til 1614 då [[Dale len]] vart lagt under Bergenhus len.<ref>[http://nrk.no/sf/leksikon/index.php/Dale_var_eige_len_og_futed%C3%B8me Fylkesleksikon, NRK Sogn og Fjordane]</ref>


==Adelsgods==
==Adelsgods==
I det statlege gjeldsoppgjeret etter 1660 selde kongemakta ut mykje jordegods, og det galdt òg Jostedalen. 24. januar 1664 fekk lagmann, stiftsamtmannforvaltar og adelsmann [[Hans Hansen Lillienskiold (1610-1681)]] skøyte på jostedalsgodset. Lillienskiold hadde på kort tid bygt opp ein stor formue som han fyrst og fremst plasserte i jordegods på Vestlandet. Jostedalsgodset femnde på dette tidspunktet om all jordeigedom i Jostedal prestegjeld unnateke kyrkja og prestegarden. Det låg ikkje gods korkje til kyrkja eller prestegarden.
I det statlege gjeldsoppgjeret etter 1660 selde kongemakta ut mykje jordegods, og det galdt òg Jostedalen. 24. januar 1664 fekk lagmann, stiftsamtmannforvaltar og adelsmann [[Hans Hansen Lillienskiold d.e.|Hans Hansen Lillienskiold]] skøyte på jostedalsgodset. Lillienskiold hadde på kort tid bygt opp ein stor formue som han fyrst og fremst plasserte i jordegods på Vestlandet. Jostedalsgodset femnde på dette tidspunktet om all jordeigedom i Jostedal prestegjeld unnateke kyrkja og prestegarden. Det låg ikkje gods korkje til kyrkja eller prestegarden.


==Munthe-ætta==
==Munthe-ætta==
Åtte månader før han døydde selde Lillienskiold jostedalsgodset til [[Birgitte Munthe]] på [[Flahamar]] i Luster (skøyte 26. mars 1681). Birgitte Munthe var tante til Marie Lem (dotter til Birgittes syster Abel) som var gift med Lillienskiolds son med same namn ([[Hans Hansen Lillienskiold (1650-1703)]]).  
I Sogn var det truleg futen sjølv sidan 1640-åra, [[Christopher Morgenstierne]] (Gjertsen) på [[Flahamar (Dale)|Flahamar]] i Luster, som forvalta jostedalsgodset for Lillienskiold. Morgenstierne skaffa seg sjølv mykje av apostelgodset i Indre Sogn. I manntalet over leiglendingsskatten for Indre Sogn for 1672 vert det gjeve opplysningar om kven som eig gardane, og om alle gardar i Jostedalen heiter det her at "Christopher Gierdtzen eyer".<ref>[http://arkivverket.no/URN:db_read/rk/25780/10/ Skatt av leilendinger, husmenn, strandsittere, drenger og sager, Indre Sogn, 1672] (Digitalarkivet)</ref> Listene over odelsskatten frå same tida fortel tilliks med andre kjelder at Morgenstierne umogleg han ha ått jostedalsgodset på dette tidspunktet, så det var nok snakk om ei forvaltningsavtale.


Birgitte Munthe fekk dermed hand om alle gardane i Jostedalen. Ho var enkje etter futen [[Christopher Morgenstierne]] som tidlegare hadde skaffa seg mykje av apostelgodset i Indre Sogn. Etterkomarane deira kalla seg sidan Munthe.<ref>[http://www.snl.no/Munthe «Munthe»], Store Norske Leksikon</ref> Jostedalsgodset vart no verande i Munthe-ætta fram til brukarane sjølve kjøpte gardane.
Morgenstierne døydde i 1679, og enkja hans, [[Birgitte Munthe]], fekk skøyte på alt jostedalsgodset av Lillienskiold i 1681, åtte månader før han sjølv døydde (skøyte 26. mars 1681). Birgitte Munthe var tante til Marie Lem (dotter til Birgittes syster Abel) som var gift med Lillienskiolds son med same namn ([[Hans Hansen Lillienskiold (1650-1703)]]). Birgitte Munthe fekk dermed hand om alle gardane i Jostedalen. Det kan ha vore Morgenstierne som gjennomførte kjøpet rett før han døydde i november 1679, for listene over odelsskatten for Indre Sogn tyder på at han har hatt hand om godset frå 1679.<ref>Frå odelsskatten 1678 til rosskatten 1679 aukar inntektene hans mykje, m.a. frå 2 1/2 til 19 1/2 bukkeskinn. Jostedalsbøndene betalte totalt ca 17 bukkeskinn i skatt, ei vare som elles er sjeldan i skatterekneskapa  [http://arkivverket.no/arkivverket/Arkivbevaring/Papirmateriale/Digitalisering/Skanning/Stiftamtstueregnskap/Bergen-stiftamt Stiftsamtstuerekneskap 1660-1690] (Digitalarkivet)</ref>


Birgitte Munthe selde unna éin gard, [[Myklemyr (Jostedalen)|Myklemyr]], til prestesonen [[Hans Ottoson Ravn]] i 1682. Resten av godset gjekk til sonen [[Ludvig Munthe (1657-1708)|Ludvig Munthe]], sokneprest i Vik. Den tida Ludvig Munthe sat med godset, selde han som mor si berre unna éin gard, [[Bjørkehaugen (Jostedalen)|Bjørkehaugen]], i 1691. Etter Ludvig Munthe gjekk godset udelt til sonen [[Christopher Munthe]], sokneprest i Hafslo. Han selde ikkje unna ein einaste gard
Etterkomarane til deira kalla seg sidan Munthe.<ref>[http://www.snl.no/Munthe «Munthe»], Store Norske Leksikon</ref> Jostedalsgodset vart no med nokre få unntak verande i Munthe-ætta fram til brukarane sjølve kjøpte gardane.
 
Tidlegare framstillingar har lagt til grunn at Birgitte Munthe berre selde unna éin gard, [[Myklemyr (Jostedalen)|Myklemyr]], til prestesonen [[Hans Ottoson Ravn]] i 1682. Dette er ikkje heilt korrekt. Prestesonen Hans Ravn dukkar opp som jordeigar fyrste gong i lista over odelsskatten 1682, men då både for to av tre partar på Myklemyr, heile [[Fossen (Jostedal)|Fossen]] og heile [[Ormberg (Jostedalen)|Ormberg]]. Ei seinare skatteliste (1686) presiserer at Ravn sjølv brukte Nedre Myklemyr og ein del av Øvre Myklemyr. I 1688 hadde dette endra seg. Hans Ravn åtte no berre Øvre Myklemyr medan Ormberg og Fossen hadde gått attende til Birgitte Munthe. Derimot hadde soknepresten [[Tøger Jensson]] overteke den siste parten i Myklemyr frå Birgitte Munthe, og [[Halvor Snøtun]], leiglending på [[Snøtun (Jostedalen)|Snøtun]], stod som eigar av [[Bergset (Jostedalen)|Bergset]]. Stoda er sameleis i 1689, det siste året det ligg føre digitaliserte skattelister frå.<ref>Odelsskatten/rosskatten for Indre Sogn 1679-1689, [http://arkivverket.no/arkivverket/Arkivbevaring/Papirmateriale/Digitalisering/Skanning/Stiftamtstueregnskap/Bergen-stiftamt Stiftsamtstuerekneskap 1660-1690] (Digitalarkivet)</ref>
 
Birgitte Munthe overdrog i 1687-88 delar av jostedalsgodset til sonen [[Ludvig Munthe (1657-1708)|Ludvig Munthe]], kapellan og seinare sokneprest i Vik. Birgitte eller Ludvig fekk nok raskt hand om dei gardane som var avhenda i 1688 bortsett frå Hans Ravn sitt bruk på Myklemyr. I 1691 vart òg [[Bjørkehaugen (Jostedalen)|Bjørkehaugen]] seld (til [[Anders Sjurson Kruna]]), men bortsett frå desse to gardane gjekk jostedalsgodset udelt frå Ludvig til sonen [[Christopher Munthe]], sokneprest i Hafslo. Han selde ikkje unna ein einaste gard


I arveoppgjeret etter at Christopher døydde i 1754, vart jostedalsgodset delt på tre av sønene: [[Gerhard Munthe (1726-1785)|Gerhard Munthe]], [[Jens Munthe]] og [[Ludvig Munthe (1717-1785)]]. Gardane vart delte slik:
I arveoppgjeret etter at Christopher døydde i 1754, vart jostedalsgodset delt på tre av sønene: [[Gerhard Munthe (1726-1785)|Gerhard Munthe]], [[Jens Munthe]] og [[Ludvig Munthe (1717-1785)]]. Gardane vart delte slik:
Linje 59: Linje 64:
| 186/1 || [[Myklemyr (Jostedalen)|Nedre Myklemyr]] || 1682 || [[Hans Ottoson Ravn]] || [[Birgitte Munthe]] || ? || Dei andre bruka vart selde seinare. Øyane 1994, s. 2ff  
| 186/1 || [[Myklemyr (Jostedalen)|Nedre Myklemyr]] || 1682 || [[Hans Ottoson Ravn]] || [[Birgitte Munthe]] || ? || Dei andre bruka vart selde seinare. Øyane 1994, s. 2ff  
|-
|-
| 187 || [[Ormberg (Jostedalen)|Ormberg]] || 1771, 10. september || Anders Andersson Ormberg || [[Ludvig Munthe (1717-1785)|Ludvig Munthe]] || 210 rdl || Øyane 1994, s. 95
| 187 || [[Ormberg (Jostedalen)|Ormberg]] || 1771, 10. september || Anders Andersson Ormberg || [[Ludvig Munthe (1717-1785)|Ludvig Munthe]] || 210 rdl || Øyane 1994, s. 95. Hans Ravn åtte garden ca 1682-88
|-
|-
| 188 || [[Fossen (Jostedal)|Fossen]] || 1778, 28. juli || Knut Guttormson Ødegaard || [[Jens Munthe]] || 250 rdl || Øyane 1994, s. 118
| 188 || [[Fossen (Jostedal)|Fossen]] || 1778, 28. juli || Knut Guttormson Ødegaard || [[Jens Munthe]] || 250 rdl || Øyane 1994, s. 118. Hans Ravn åtte garden ca 1682-88
|-
|-
| 189 || [[Sperla (Jostedalen)|Sperla]] || 1764, 1. juni || Erik Christenson Fossehaugen || [[Ludvig Munthe (1717-1785)|Ludvig Munthe]] || 180 rdl + skogavtale || Øyane 1994, s. 175
| 189 || [[Sperla (Jostedalen)|Sperla]] || 1764, 1. juni || Erik Christenson Fossehaugen || [[Ludvig Munthe (1717-1785)|Ludvig Munthe]] || 180 rdl + skogavtale || Øyane 1994, s. 175
Linje 69: Linje 74:
| 191 || [[Nedrelid (Jostedalen)|Nedrelid]] || 1771, 10. september || Lars Halvorson Garen || [[Ludvig Munthe (1717-1785)|Ludvig Munthe]] || 372 rdl || Øyane 1994, s. 255
| 191 || [[Nedrelid (Jostedalen)|Nedrelid]] || 1771, 10. september || Lars Halvorson Garen || [[Ludvig Munthe (1717-1785)|Ludvig Munthe]] || 372 rdl || Øyane 1994, s. 255
|-
|-
| 192 || [[Bruheim (Jostedalen)|Bruheim]] || 1787, 13. oktober || Sjur Olson Breum || Hartvig Kaas Munthe og Frantz Rieck Munthe (sjå [[Gerhard Munthe (1726-1785)|Gerhard Munthe]]) || ? || Øyane 1994, s. 276
| 192 || [[Bruheim (Jostedalen)|Bruheim]] || 1787, 13. oktober || [[Sjur Olson Breum]] || Hartvig Kaas Munthe og Frantz Rieck Munthe (sjå [[Gerhard Munthe (1726-1785)|Gerhard Munthe]]) || ? || Øyane 1994, s. 276
|-
|-
| 194 || [[Bakken (Jostedalen)|Bakken]] || 1778, 28. juli || Lars Sjurson Bakken || [[Jens Munthe]] || 250 rdl || Øyane 1994, s. 376
| 194 || [[Bakken (Jostedalen)|Bakken]] || 1778, 28. juli || Lars Sjurson Bakken || [[Jens Munthe]] || 250 rdl || Øyane 1994, s. 376
Linje 89: Linje 94:
| 202 || [[Mjølver (Jostedalen)|Mjølver]] || 1787, 23. oktober || Rasmus Erikson Bergset || Frantz Wilhelm Riech Munthe og Christopher Munthe (sjå [[Gerhard Munthe (1726-1785)|Gerhard Munthe]]) || 200 rdl || Andre halvparten kjøpt av Chr. Munthe 25. mai 1788. Øyane 1994, s. 597
| 202 || [[Mjølver (Jostedalen)|Mjølver]] || 1787, 23. oktober || Rasmus Erikson Bergset || Frantz Wilhelm Riech Munthe og Christopher Munthe (sjå [[Gerhard Munthe (1726-1785)|Gerhard Munthe]]) || 200 rdl || Andre halvparten kjøpt av Chr. Munthe 25. mai 1788. Øyane 1994, s. 597
|-
|-
| 202/7 || [[Bjørkehaugen (Jostedalen)|Bjørkehaugen]] || 1691, 6. mars || Anders Sjurson Kruna || [[Ludvig Munthe (1657-1708)]] || ? || Øyane 1994, s. 629 og 632
| 202/7 || [[Bjørkehaugen (Jostedalen)|Bjørkehaugen]] || 1691, 6. mars || [[Anders Sjurson Kruna]] || [[Ludvig Munthe (1657-1708)]] || ? || Øyane 1994, s. 629 og 632
|-
|-
| 203 || [[Li (Jostedalen)|Li]] || 1771, 10. september || Hans Olson Lien || [[Ludvig Munthe (1717-1785)|Ludvig Munthe]] || 500 rdl saman Bergset || Øyane 1994, s. 668
| 203 || [[Li (Jostedalen)|Li]] || 1771, 10. september || Hans Olson Lien || [[Ludvig Munthe (1717-1785)|Ludvig Munthe]] || 500 rdl saman Bergset || Øyane 1994, s. 668
Linje 103: Linje 108:
| 208 || [[Kruna (Jostedalen)|Kruna]] || 1757, 26. oktober || Knut Rasmusson Kruna || [[Jens Munthe]] || 300 rdl || Øyane 1994, s. 828
| 208 || [[Kruna (Jostedalen)|Kruna]] || 1757, 26. oktober || Knut Rasmusson Kruna || [[Jens Munthe]] || 300 rdl || Øyane 1994, s. 828
|-
|-
| 209 || [[Snøtun (Jostedalen)|Snøtun]] || 1778, 28. juli || Anders Pederson Snøtun || [[Jens Munthe]] || 450 rdl || Øyane 1994, s. 851
| 209 || [[Snøtun (Jostedalen)|Snøtun]] || 1778, 28. juli || Anders Pederson Snøtun || [[Jens Munthe]] || 450 rdl || Øyane 1994, s. 851. Gerhard Munthe selde til brukaren 25.10.1757, men Jens Munthe tok garden på odel 27.3.1760.
|-
|-
| 210 || [[Grov (Jostedalen)|Grov]] || 1758, 10. januar || [[Otto Olson Grov]] || [[Jens Munthe]] || 230 rdl || Øyane 1994, s. 875
| 210 || [[Grov (Jostedalen)|Grov]] || 1758, 10. januar || [[Otto Olson Grov]] || [[Jens Munthe]] || 230 rdl || Øyane 1994, s. 875
|-
|-
| 211 || [[Bergset (Jostedalen)|Bergset]] || 1771, 10. september || Hans Olson Lien || [[Ludvig Munthe (1717-1785)|Ludvig Munthe]] || 500 rdl saman Li || Øyane 1994, s. 895
| 211 || [[Bergset (Jostedalen)|Bergset]] || 1771, 10. september || Hans Olson Lien || [[Ludvig Munthe (1717-1785)|Ludvig Munthe]] || 500 rdl saman Li || Øyane 1994, s. 895. Halvor Snøtun åtte garden frå 1688 og nokre år framover
|}
|}


Linje 118: Linje 123:


[[Kategori:Jostedalen]]
[[Kategori:Jostedalen]]
[[Kategori:Garder i Luster kommune]]
[[kategori:Eiendomsforhold|Jostedalen]]
[[Kategori:Luster kommune]]
{{F1}}
{{F1}}
Hentet fra «https://lokalhistoriewiki.no/wiki/Spesial:Mobildiff/172543...442287»

Navigasjonsmeny