322 840
redigeringer
Hans Schikkelstad: Forskjell mellom sideversjoner
Hopp til navigering
Hopp til søk
ingen redigeringsforklaring
Ingen redigeringsforklaring |
Ingen redigeringsforklaring |
||
| (8 mellomliggende versjoner av 4 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{thumb høyre|Brusveen fabrikk.jpg|Fabrikken på Brusveen. På den tida biletet var teke (etter 1885), heitte firmaet | <onlyinclude>{{thumb høyre|Brusveen fabrikk.jpg|Fabrikken på Brusveen, som Hans Schikkelstad starta i 1832. På den tida biletet var teke (etter 1885), heitte firmaet ''Mustad & Søn''.|[[Ludvig Forbech|L. Forbech]]}}'''[[Hans Schikkelstad|Hans Hansen Schikkelstad]]''' (fødd i [[Vardal]] i nåverande [[Gjøvik kommune]] [[4. september]] [[1789]], død same stad [[29. mars]] [[1843]]) var gardbrukar, handverkar, industrigründer og politikar. Hans liv og næringsverksemd teiknar eit klassisk bilete av den tidlege industrialiseringa, frå handverk og [[husindustri]] over [[forlag|forlagsorganisering]] av produksjonen til moderne fabrikkdrift. Han grunnla [[Brusveen Staaltraad og Spigerfabrik]], som over dei neste to-tre generasjonane skulle utvikle seg til industribedrifta [[O. Mustad & Søn]], som i dag er eit verdsomspennande konsern. | ||
Schikkelstad var den fyrste ordføraren i Vardal frå 1838. Han var stortingsmann for [[Kristians amt|Kristians Amt]] i 1833 | Schikkelstad var den fyrste [[Ordførere i Vardal kommune|ordføraren i Vardal]] frå 1838. Han var stortingsmann for [[Kristians amt|Kristians Amt]] i 1833, i det tiåret da bondepolitikken fekk sitt store gjennombrot.</onlyinclude> | ||
== Bakgrunn og familie == | == Bakgrunn og familie == | ||
Hans Schikkelstad var fødd på garden [[ | Hans Schikkelstad var fødd på garden [[Bråstad (Gjøvik)|Nedre Bråstad]] i Vardal, der foreldra hans var gardbrukarar. Foreldra var Hans Haldorsen Bråstad (1734-1800) og Mari Pedersdt. Ådnes. Faren hadde vore gift ein gong før, med Margrete Jensdt. Sogstad frå Toten (1734-1763). Hans hadde to halvsysken (Jens, fødd 1762, som vart far til stortingsmann [[Peder Fauchald]], og Margrete, 1763-1839, som vart gardbrukarkone på [[Nordre Bråstad (Gjøvik)|Nordre Bråstad]]). Han hadde tre heilsysken, og han var den yngste i syskenflokken.<ref>Lauvdal, T. 1941:297.</ref> | ||
Nedre Bråstad var ein gard av solid storleik. I følgje folketeljinga 1801 låg det fem husmannsplassar til garden.<ref>{{folketelling | Nedre Bråstad var ein gard av solid storleik. I følgje folketeljinga 1801 låg det fem husmannsplassar til garden.<ref>{{folketelling|pf01058259001515|Hans Hansen Nedre Bråstad|1801|Vardal|nn}}</ref> Det budde tre [[innerst|innerstar]] (leigebuarar) der. Den eine av dei var spinnerske, og to karar var dagleigarar. Det var fem tenestefolk. På det tidspunktet hadde Hans Hansens halvbror Peder overteke drifta, da faren var død året før. Hans var 14 år gammal og budde heime. I 1808 var det registrert 8 hestar, 20 kyr og 20 sauer på garden.<ref>Pryser, T. 2013:76</ref> | ||
Hans Schikkelstad vart gift med Marte Gulbrandsdt. Etnestad eller Etnestrand, frå [[Ringsaker]].<ref>«Etnestad» hjå Lauvdal, T. 1941:360, «datter av gaardbruker Gulbrand Olsen Etnestrand, Ringsager» hjå Lindstøl, T. 1914.</ref> Dei fekk tre born: Nils (1814-1834), Anne Marie som vart gift med [[Ole Mustad]] og Kristine Fredrikka som døydde tre år gammal. | Hans Schikkelstad vart gift med Marte Gulbrandsdt. Etnestad eller Etnestrand, frå [[Ringsaker]].<ref>«Etnestad» hjå Lauvdal, T. 1941:360, «datter av gaardbruker Gulbrand Olsen Etnestrand, Ringsager» hjå Lindstøl, T. 1914.</ref> Dei fekk tre born: Nils (1814-1834), Anne Marie som vart gift med [[Ole Mustad (1810–1884)|Ole Mustad]] og Kristine Fredrikka som døydde tre år gammal. | ||
== Gardbrukar, handverkar, forleggar == | == Gardbrukar, handverkar, forleggar == | ||
Hans og Marte Schikkelstad vart gardbrukarar på [[Skikkelstad]], som Hans hadde kjøpt i 1809. Det var ein gard av liknande storleiksorden som Nedre Bråstad. I 1801 hadde garden tre husmannsplassar. Gardssamfunnet bestod da av i alt 38 menneske, og det var eit markant innslag av handverkarar der. To innerstar | Hans og Marte Schikkelstad vart gardbrukarar på [[Skikkelstad]], som Hans hadde kjøpt i 1809. Det var ein gard av liknande storleiksorden som Nedre Bråstad. I 1801 hadde garden tre husmannsplassar. Gardssamfunnet bestod da av i alt 38 menneske, og det var eit markant innslag av handverkarar der. To innerstar var høvesvis skreddar og spinnerske. Den eine husmannen og sonen hans var skomakarar.<ref>{{folketelling|bf01058259001686|Skikkelstad|1801|Vardal}}</ref> Dette handverkarpreget skulle berre bli sterkare da Schikkelstad overtok garden, og det utvikla seg til å bli husindustri. | ||
Frå ungdomen hadde Hans Schikkelstad sjølv fått opplæring i handverk, og han er omtala som både sølvsmed og klokkestøypar. Samstundes som han tok til som gardbrukar på Skikkelstad, sette han i gang med produksjon av [[Leksikon:Kardemaker|karder]], som var eit etablert salshandverk i bygda. Både dei tilsette og plassfolket på garden hans, og dertil andre arbeidsfolk ute på bygda var engasjerte i produksjonen. Schikkelstad skaffa materialane som skulle til, og han sytte for avsetnaden av produkta. Det var altså ei forlagsbasert verksemd. Noko av det viktigaste råmaterialet var ståltråden, som Schikkelstad sjølv byrja å importere, både til si eiga verksemd og til andre kardemakarar i bygda. Ståltråden kom frå Sverige, frå [[Rosings fabrikk]] i [[Fredrikstad]], [[Hafslund]] i [[Sarpsborg]] og frå kjøpmann Thomassen i Christiania.<ref>Tranberg, A. 2007:195.</ref> | Frå ungdomen hadde Hans Schikkelstad sjølv fått opplæring i handverk, og han er omtala som både sølvsmed og klokkestøypar. Samstundes som han tok til som gardbrukar på Skikkelstad, sette han i gang med produksjon av [[Leksikon:Kardemaker|karder]], som var eit etablert salshandverk i bygda. Både dei tilsette og plassfolket på garden hans, og dertil andre arbeidsfolk ute på bygda var engasjerte i produksjonen. Schikkelstad skaffa materialane som skulle til, og han sytte for avsetnaden av produkta. Det var altså ei forlagsbasert verksemd. Noko av det viktigaste råmaterialet var ståltråden, som Schikkelstad sjølv byrja å importere, både til si eiga verksemd og til andre kardemakarar i bygda. Ståltråden kom frå Sverige, frå [[Rosings fabrikk]] i [[Fredrikstad]], [[Hafslund]] i [[Sarpsborg]] og frå kjøpmann Thomassen i Christiania.<ref>Tranberg, A. 2007:195.</ref> | ||
| Linje 36: | Linje 36: | ||
== Kjelder og litteratur == | == Kjelder og litteratur == | ||
*Lauvdal, T.: '' | *Lauvdal, T.: ''Vardal bygdebok.'': bd. I (1941), bd III (1930) og bd IV (1933). | ||
*Lindstøl, Tallak: ''Stortinget og statsraadet 1814-1914'', bd. 1, Kristiania 1914. | *Lindstøl, Tallak: ''Stortinget og statsraadet 1814-1914'', bd. 1, Kristiania 1914. | ||
*Pryser, Tore: ''1814 i Oppland. Bønder, øvrighet og soldater,'' Pax forlag, Oslo 2013. | *Pryser, Tore: ''1814 i Oppland. Bønder, øvrighet og soldater,'' Pax forlag, Oslo 2013. | ||
*Tranberg, Anna: «Husindustri i totenbygdene på 1700- og 1800-tallet», i ''[[Heimen]]'' nr. 3 2007. | *Tranberg, Anna: «Husindustri i totenbygdene på 1700- og 1800-tallet», i ''[[Heimen]]'' nr. 3 2007. | ||
==Eksterne lenker== | |||
* {{hbr1-1|pf01058259001515|Hans Schikkelstad}} | |||
{{DEFAULTSORT:Schikkelstad, Hans}} | {{DEFAULTSORT:Schikkelstad, Hans}} | ||
| Linje 50: | Linje 54: | ||
[[Kategori:Fødsler i 1789]] | [[Kategori:Fødsler i 1789]] | ||
[[Kategori:Dødsfall i 1843]] | [[Kategori:Dødsfall i 1843]] | ||
[[Kategori:O. Mustad & Søn]] | |||
{{F2}} | |||
{{nn}} | |||