322 603
redigeringer
Hermann Fischer (1893–1943): Forskjell mellom sideversjoner
Hopp til navigering
Hopp til søk
ingen redigeringsforklaring
Ingen redigeringsforklaring |
|||
| (10 mellomliggende versjoner av 3 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>{{thumb|Herman Fischer (1893-1943).png|Hermann Fischer.}} | <onlyinclude>{{thumb|Herman Fischer (1893-1943).png|Hermann Fischer.}} | ||
[[Hermann Fischer (1893–1943)|'''Herman'''('''n''')''' Fischer''']] (f. [[1. januar]] [[1893]] i [[Litauen]]; d. [[2. januar]] [[1943]] i [[Auschwitz]]) var ein forretningsmann og | [[Hermann Fischer (1893–1943)|'''Herman'''('''n''')''' Fischer''']] (f. [[1. januar]] [[1893]] i [[Litauen]]; d. [[2. januar]] [[1943]] i [[Auschwitz]]) var ein forretningsmann, cellist, [[målrørsla|målmann]] og [[sjakk]]spelar i [[Kristiansund]]. Han tok over forretninga [[Beklædningsmagasinet Fix]] etter faren i [[1914]] og dreiv ho med eit kortare avbrott fram til tidleg i 1940-åra. Han var cellist i [[Kristiansund Symfoniorkester]] og leiar av orkesteret. </onlyinclude> | ||
=== Prosjektet — kven var Hermann Fischer? === | === Prosjektet — kven var Hermann Fischer? === | ||
| Linje 13: | Linje 13: | ||
<onlyinclude>Hermann Fischer vart fødd den [[1. januar]] [[1893]] i Leckava ({{jid.}} Latskeve) i [[Litauen]] som den eldste av åtte born av foreldra Dina f. Bekker (f. 1872 i Leckava; d. 1943 i [[Auschwitz]]) og Abraham Fischer (1867–1942). Han vaks opp hovudsakleg i [[Trondheim]], der familien hadde busett seg midt i 1890-åra — den første tida i [[Nedre Møllenberggate (Trondheim)|Nedre Møllenberg gade]] 36B (Folket. 1900), og seinare i [[Krambugata (Trondheim)|Krambodgate]] 15 (Folket. 1910) og [[Innherredsveier (Trondheim)|Innherredsvn.]] 27. </onlyinclude> | <onlyinclude>Hermann Fischer vart fødd den [[1. januar]] [[1893]] i Leckava ({{jid.}} Latskeve) i [[Litauen]] som den eldste av åtte born av foreldra Dina f. Bekker (f. 1872 i Leckava; d. 1943 i [[Auschwitz]]) og Abraham Fischer (1867–1942). Han vaks opp hovudsakleg i [[Trondheim]], der familien hadde busett seg midt i 1890-åra — den første tida i [[Nedre Møllenberggate (Trondheim)|Nedre Møllenberg gade]] 36B (Folket. 1900), og seinare i [[Krambugata (Trondheim)|Krambodgate]] 15 (Folket. 1910) og [[Innherredsveier (Trondheim)|Innherredsvn.]] 27. </onlyinclude> | ||
<onlyinclude>Hermann gikk på 7-årig folkeskule ved Bispehaugens folkeskole i Trondheim, og deretter utdanna han seg ved K. Solbergs handelsskole. Han må nok òg ha fått god opplæring i cello som vi ser av rolla hans i Kristiansund Symfoniorkester, men vi veit ikkje enno kven læraren hans var. Han gifta seg med [[Gusta Berman]] i Trondheim den [[19. september]] [[1915]]. </onlyinclude> Dei fekk seks born: | <onlyinclude>Hermann gikk på 7-årig folkeskule ved [[Bispehaugens folkeskole]] i Trondheim, og deretter utdanna han seg ved [[K. Solbergs handelsskole]]. Han må nok òg ha fått god opplæring i cello som vi ser av rolla hans i Kristiansund Symfoniorkester, men vi veit ikkje enno kven læraren hans var. Han gifta seg med [[Gusta Berman]] i Trondheim den [[19. september]] [[1915]]. </onlyinclude> Dei fekk seks born: | ||
# Lilly Fischer (f. 1916; gift med Oskar Abrahamsen frå Trondheim; d. 1942 i Sverige) | # [[Lilly Fischer]] (f. 1916; gift med Oskar Abrahamsen frå Trondheim; d. 1942 i Sverige) | ||
# Sara Assne Fischer (f. 1920 i Kristiansund; gift med Oscar Emanuel Bernstein; flykta til Sverige og overlevde krigen). | # [[Sara Assne Fischer]] (f. 1920 i Kristiansund; gift med Oscar Emanuel Bernstein; flykta til Sverige og overlevde krigen). | ||
# [[Emanuel Fischer]] (f. 1923; d. 8. februar 1943 i Auschwitz). | # [[Emanuel Fischer]] (f. 1923; d. 8. februar 1943 i Auschwitz). | ||
# [[Judith Fischer]] (f. 1930; d. 3. mars 1943 i Auschwitz). | # [[Judith Fischer]] (f. 1930; d. 3. mars 1943 i Auschwitz). | ||
| Linje 25: | Linje 25: | ||
=== Broren Martin === | === Broren Martin === | ||
Hermann var ikkje den einaste av sin familie i Kristiansund. Broren Martin Mendel («Minke») Fischer kom òg til Kristiansund i 1915, der han og mora starta firmaet «D. Fischer» (frå mai 1916: Standard-Magasinet) same år med mora som eigar og Martin som drivar. I februar 1918 tok han over firmaet, men forretninga gikk inn i november same år. I september 1924 opna han Cigarforretningen «Tobak» på Lindahls plads 5, og bustadsadressa var da oppgjeven som Massastrædet 4A. I 1929 og 1930 var han disponent ved Varehuset CENTRUM i Kristiansund. Han gifta seg med Bertha Sonja Bermann i juni 1919, og dei fikk dei tre sønene Abel, Wulf og Idar. Medan familien budde i Kristiansund var Martin aktiv i sjakklubben som broren Hermann hadde etablert. Martin med familie flytta frå Kristiansund til [[Narvik]] i 1932. | Hermann var ikkje den einaste av sin familie i Kristiansund. Broren [[Martin Mendel Fischer|Martin Mendel («Minke») Fischer]] kom òg til Kristiansund i 1915, der han og mora starta firmaet «D. Fischer» (frå mai 1916: Standard-Magasinet) same år med mora som eigar og Martin som drivar. I februar 1918 tok han over firmaet, men forretninga gikk inn i november same år. I september 1924 opna han Cigarforretningen «Tobak» på Lindahls plads 5, og bustadsadressa var da oppgjeven som Massastrædet 4A. I 1929 og 1930 var han disponent ved Varehuset CENTRUM i Kristiansund. Han gifta seg med [[Bertha Sonja Bermann]] i juni 1919, og dei fikk dei tre sønene Abel, Wulf og Idar. Medan familien budde i Kristiansund var Martin aktiv i sjakklubben som broren Hermann hadde etablert. Martin med familie flytta frå Kristiansund til [[Narvik]] i 1932. | ||
=== Forretninga === | === Forretninga === | ||
{{thumb|19131222 TK FIX.png|Annonse i ''[[Tidens Krav]]'' frå desember 1913 for ''Ophørs-Realisation'' da Abraham Fischer avslutta si forretning i Kristiansund og overdrog ho til sonen Hermann.}} | |||
I [[1914]], året før Hermann gifta seg, tok han over forretninga [[Beklædningsmagasinet FIX]] i Kristiansund av faren. Da han tok over var forretningslokala i [[Hauggata (Kristiansund)|''Haugegaten'']] – i «gaarden ovenfor Aas & Knudtzen». Frå 11. september til 23. oktober 1914 stod det annonsar for ''flytterealisation'' i ''[[Romsdals Amtstidende]]'' og ''[[Tidens Krav]]''. I ein annonse i ''Tidens Krav'' den 15. januar 1915 er adressa Marmorgården i Torvgaten. Lokalpressa hadde reklame for FIX jamnleg fram til 28. desember 1921, men så vart det stille. Den 3. juli 1922 og fram til den 20. september same året ser vi av annonsar i Tidens Krav at det er realisasjon av konkursbuet. I ''Norsk Kundgjørelsestidende'' 19.10.1922 ser vi at han etablerte nytt selskap med same namn, og den 21. oktober kjem den første annonsen for den nye forretninga. Han dreiv vidare i Marmorgården fram til bombinga i 1940. Sommaren 1940 ser vi av ein annonse i TK at butikken flytta inn i ''«egen forretningsbarakke [på] Middelskolens lekeplass»''. Etter det hører vi ikkje noko meir til forretninga i avisene. | I [[1914]], året før Hermann gifta seg, tok han over forretninga [[Beklædningsmagasinet FIX]] i Kristiansund av faren. Da han tok over var forretningslokala i [[Hauggata (Kristiansund)|''Haugegaten'']] – i «gaarden ovenfor Aas & Knudtzen». Frå 11. september til 23. oktober 1914 stod det annonsar for ''flytterealisation'' i ''[[Romsdals Amtstidende]]'' og ''[[Tidens Krav]]''. I ein annonse i ''Tidens Krav'' den 15. januar 1915 er adressa Marmorgården i Torvgaten. Lokalpressa hadde reklame for FIX jamnleg fram til 28. desember 1921, men så vart det stille. Den 3. juli 1922 og fram til den 20. september same året ser vi av annonsar i Tidens Krav at det er realisasjon av konkursbuet. I ''Norsk Kundgjørelsestidende'' 19.10.1922 ser vi at han etablerte nytt selskap med same namn, og den 21. oktober kjem den første annonsen for den nye forretninga. Han dreiv vidare i Marmorgården fram til bombinga i 1940. Sommaren 1940 ser vi av ein annonse i TK at butikken flytta inn i ''«egen forretningsbarakke [på] Middelskolens lekeplass»''. Etter det hører vi ikkje noko meir til forretninga i avisene. | ||
| Linje 34: | Linje 35: | ||
=== Målsaka === | === Målsaka === | ||
{{thumb|19280210 Den17deMai Kr.sundsannonsar.png|Annonsar for forretningar i [[Kristiansund]] i [[landsmål]]savisa ''[[Den 17de Mai]]'' den [[10. februar]] [[1928]], inkludert annonse for [[Beklædningsmagasinet FIX]].}} | |||
Hermann Fischer var målmann og medlem av [[Fosna Mållag]]. Men da forretninga hans flytta inn i Marmorgården, så låg Riksmålskafeen i etasjen over. Få år etter tok mållaget over bygninga, og Riksmålskafeen vart erstatta av Kaffistova, og Bondeheimen begynte hotelldrift i 3. etasje. Det var nok målmannen Hermann Fischer godt fornøgd med. Advokat [[Leif Rogeir Jordal]] gave eit lite tidsbilde til [[Erling J. Juul]] i eit portrettintervju. Bakgrunnen for denne historia var ei sak han hadde som advokat i 1935 der han var forsvarar for ein mann som hadde skore av flagglina til hakekorsflagget den tyske konsulen hadde heist på 1. mai: | Hermann Fischer var målmann og medlem av [[Fosna Mållag]]. Men da forretninga hans flytta inn i Marmorgården, så låg Riksmålskafeen i etasjen over. Få år etter tok mållaget over bygninga, og Riksmålskafeen vart erstatta av Kaffistova, og Bondeheimen begynte hotelldrift i 3. etasje. Det var nok målmannen Hermann Fischer godt fornøgd med. Advokat [[Leif Rogeir Jordal]] gave eit lite tidsbilde til [[Erling J. Juul]] i eit portrettintervju. Bakgrunnen for denne historia var ei sak han hadde som advokat i 1935 der han var forsvarar for ein mann som hadde skore av flagglina til hakekorsflagget den tyske konsulen hadde heist på 1. mai: | ||
| Linje 51: | Linje 53: | ||
=== Deportasjonen === | === Deportasjonen === | ||
{{thumb|Snublesteiner Fischer Kristiansund.JPG|Utafor Ole Jullums gate 13 er det lagt ned snublesteinar til minne om Herman Fischer og familien hans.|Chris Nyborg|2017}} | {{thumb|Snublesteiner Fischer Kristiansund.JPG|Utafor Ole Jullums gate 13 er det lagt ned snublesteinar til minne om Herman Fischer og familien hans.|Chris Nyborg|2017}} | ||
Hermann Fischer vart arrestert av nazistane og sett inn i [[Ålesund kretsfengsel]] den 23. mai 1942. Som nemnt ovanfor, så vart det skrive eit ope brev – med 104 underskrifter! – til justisminister [[Sverre Riisnæs]] med krav om at han måtte settast fri att. Det var ikkje Riisnes interessert i. Den 12. juli vart Hermann Fischer overført til Vollan i Trondheim. Den 7. august vart så han og [[Abraham Borøchstein]] tekne ombord i eit skip og tekne nordover til [[Kvænangen]]. Den 11. november same år vart dei tekne ombord på eit skip att og sendt til [[Grini fangeleir]], der dei kom fram den 21. november. Den 26. november 1942 vart han og mange andre sendt med [[ | Hermann Fischer vart arrestert av nazistane og sett inn i [[Ålesund kretsfengsel]] den 23. mai 1942. Som nemnt ovanfor, så vart det skrive eit ope brev – med 104 underskrifter! – til justisminister [[Sverre Riisnæs]] med krav om at han måtte settast fri att. Det var ikkje Riisnes interessert i. Den 12. juli vart Hermann Fischer overført til Vollan i Trondheim. Den 7. august vart så han og [[Abraham Borøchstein]] tekne ombord i eit skip og tekne nordover til [[Kvænangen]]. Den 11. november same år vart dei tekne ombord på eit skip att og sendt til [[Grini fangeleir]], der dei kom fram den 21. november. Den 26. november 1942 vart han og mange andre sendt med [[M/S «Monte Rosa»]] til [[Århus]] i [[Danmark]]. Frå Århus vart dei tekne med tog til [[Hamburg]] og derifrå att til [[Berlin]]. Frå Berlin vart dei sendt med [[kuvogn]]er vidare, og dei kom til [[Auschwitz]] den 11. desember 1942. Hermann Fischer dødde i Auschwitz den 2. januar 1943 — dagen etter at han fylte femti. Sonen Emanuel døydde av lungebetennelse i Auschwitz [[8. februar]]. Kona Gusta og borna Judith, Ruth og Theodor vart drepne i gasskammeret i Auschwitz den [[3. mars]]. Berre dottera Sara, som hadde greidd å flykte til Sverige, overlevde krigen. | ||
== Referansar == | == Referansar == | ||
| Linje 65: | Linje 67: | ||
=== Internettressursar === | === Internettressursar === | ||
* Den digitaliserte avissamlinga ved Nasjonalbiblioteket. | * Den digitaliserte avissamlinga ved Nasjonalbiblioteket. | ||
* | * {{hbr1-1|pc00000000008305|Hermann Fischer}}. | ||
* [[Digitalarkivet]] | * [[Digitalarkivet]] | ||
| Linje 79: | Linje 81: | ||
[[kategori:holocaustofre]] | [[kategori:holocaustofre]] | ||
[[Kategori:Grinifanger]] | [[Kategori:Grinifanger]] | ||
{{F2}} | |||
{{nn}} | {{nn}} | ||