Veiledere, Administratorer, Skribenter
34 043
redigeringer
m
pirk
(→Familie og livsløp: Lenke) |
m (pirk) |
||
| Linje 1: | Linje 1: | ||
<onlyinclude>'''[[Ivar Kleiven]]''' (fødd i [[Vågå]] 10. juli [[1854]], død same stad 19. februar [[1934]]) var bygdebokforfattar, folkeminnesamlar, folkeopplysningsmann, målmann, politikar, turistvert og gardbrukar. Med sine bygdebøker frå [[Gudbrandsdalen]] blir han rekna som ein av dei fremste pionerane innan denne sjangeren, ofte nemnd jamsides [[Lorens Berg]] og [[Jacob Aaland]] i denne samanhengen. Mykje i likskap med desse to var Kleiven på ei og same tid politisk radikal ''og'' tradisjonsdyrkar.</onlyinclude> | <onlyinclude>'''[[Ivar Kleiven]]''' (fødd i [[Vågå]] [[10. juli]] [[1854]], død same stad [[19. februar]] [[1934]]) var bygdebokforfattar, folkeminnesamlar, folkeopplysningsmann, målmann, politikar, turistvert og gardbrukar. Med sine bygdebøker frå [[Gudbrandsdalen]] blir han rekna som ein av dei fremste pionerane innan denne sjangeren, ofte nemnd jamsides [[Lorens Berg]] og [[Jacob Aaland]] i denne samanhengen. Mykje i likskap med desse to var Kleiven på ei og same tid politisk radikal ''og'' tradisjonsdyrkar.</onlyinclude> | ||
== Familie og livsløp == | == Familie og livsløp == | ||
| Linje 28: | Linje 27: | ||
Kleiven tyktest vere ganske nøgd med det biletet han meinte å ha skapt av seg sjølv blant dølske og andre bakstrevarar, nemleg som «eit beist som er europear og realist og radikal og ullmannsk, skriv om trongsyn og bakevje, oftedalspolitikk og vestlandsk kristendom og om trongsyn i Gausdal». Han uttrykkjer dette i eit privat brev.<ref>Forfang, H. Grude 1945 side 59.</ref> Pietisme var blant dei fenomena han stundom fall for freistinga til å agitere direkte mot i sine historiske framstillingar. Og han harselerte over livsfjerne romantikarar som såg kulturelt forfall og elende i ein moderne separator på ein seterstul. I 1890-åra hadde han planar om å gjere Lalm ungdomslags hektograferte avis Lalmingen til eit trykt månadsblad for eit større publikum. Der skulle han agitere for «maalsak, kvinnesak, mot uskikkar, for betre moral, for friheit, likheit og brorskap».<ref>Forfang, H. Grude 1945 side 70.</ref> | Kleiven tyktest vere ganske nøgd med det biletet han meinte å ha skapt av seg sjølv blant dølske og andre bakstrevarar, nemleg som «eit beist som er europear og realist og radikal og ullmannsk, skriv om trongsyn og bakevje, oftedalspolitikk og vestlandsk kristendom og om trongsyn i Gausdal». Han uttrykkjer dette i eit privat brev.<ref>Forfang, H. Grude 1945 side 59.</ref> Pietisme var blant dei fenomena han stundom fall for freistinga til å agitere direkte mot i sine historiske framstillingar. Og han harselerte over livsfjerne romantikarar som såg kulturelt forfall og elende i ein moderne separator på ein seterstul. I 1890-åra hadde han planar om å gjere Lalm ungdomslags hektograferte avis Lalmingen til eit trykt månadsblad for eit større publikum. Der skulle han agitere for «maalsak, kvinnesak, mot uskikkar, for betre moral, for friheit, likheit og brorskap».<ref>Forfang, H. Grude 1945 side 70.</ref> | ||
Om ideala, radikalismen og framstegsorienteringa stod uskipla ved lag etter at han gav seg ut av politikken frå fyrst på 1900-talet, er noko uvisst. Det er berrsynt at han var skeptisk til mykje nymotens som mellom anna kom med turismen, og som han meinte var | Om ideala, radikalismen og framstegsorienteringa stod uskipla ved lag etter at han gav seg ut av politikken frå fyrst på 1900-talet, er noko uvisst. Det er berrsynt at han var skeptisk til mykje nymotens som mellom anna kom med turismen, og som han meinte var «uekte» og tente til å undergrave den tradisjonelle og i hans augo bevaringsverdige bondekulturen. Og han var motstandar av sosialisme og fagforeiningsverksemd slik det blant anna ytra seg ved ein streik blant jernbanearbeidarane på bana [[Otta]]-[[Dombås]] i 1912.<ref>Brev til Decorah-Posten s. 90-92.</ref> | ||
== Verk og betydning == | == Verk og betydning == | ||
| Linje 37: | Linje 36: | ||
I føreordet til ''I gamle Daagaa'' skisserer Kleiven ein mal som han tenkjer seg bygdeboka utført etter. Den fell i tre delar, dels basert på innhald, dels på type kjeldemateriale: | I føreordet til ''I gamle Daagaa'' skisserer Kleiven ein mal som han tenkjer seg bygdeboka utført etter. Den fell i tre delar, dels basert på innhald, dels på type kjeldemateriale: | ||
# Ei skildring av bygda frå dei eldste tider til midten av 1800-talet. Det skulle opplyse om i prinsippet alle sider ved bondelivet og utviklinga i det store og heile. Det framgår av det neste punktet at det med formuleringa «alle Si’o taa Bonn’live og Framvokste» er meint kulturhistorie i snevrare forstand (folkeminne, sed og skikk osv.). (''I gamle Daagaa'' var altså meint å dekkje denne sida i bygdebokverket for Vågå) | |||
# Ei topografisk utgreiing om bygda med utstrekning og grenser, landskap og natur, folketal og næringsvegar, embetsmannshistorie, skulehistorie, handverk og byggjeskikk. Dett skulle baserast på dokumentariske kjelder (arkivmateriale). | |||
# Eit «gard-tal», dvs. det som er blitt heitande gards- og ættesoge, «me ei stutt Utgrei’ing um kaar Gard fraa gomolt saa langt att-ende, som de finnst naagaa aa helde se ette, um Brukarann og Ækte [ætta] deres.» | |||
Det er openbert at Kleiven sjølv hadde størst sans for det som fall under fyrste punktet. Statistikk og næringshistorie innarbeidde han i bygdebøkene mest som eit pliktløp. I føreorda ber han gjerne lesaren direkte om orsaking for å ha teke med for mykje av slikt, da han reknar med at mange tykkjer det er «kjei’samd lesnad». Men det må til, framheld han, for «de er no di økonomiske vilkaare, som er grunnmur’n unde bondekulture i bygdom».<ref>Lesja og Dovre, føreordet.</ref> Dette er nok ein gjenklang av dei akademiske pådrivarane for bygdehistorie i denne tida, i fyrste rekkje [[Edvard Bull den eldre|Edvard Bull]], som så sterkt understreka at økonomisk historie var ufråvikeleg i slike framstillingar. | Det er openbert at Kleiven sjølv hadde størst sans for det som fall under fyrste punktet. Statistikk og næringshistorie innarbeidde han i bygdebøkene mest som eit pliktløp. I føreorda ber han gjerne lesaren direkte om orsaking for å ha teke med for mykje av slikt, da han reknar med at mange tykkjer det er «kjei’samd lesnad». Men det må til, framheld han, for «de er no di økonomiske vilkaare, som er grunnmur’n unde bondekulture i bygdom».<ref>Lesja og Dovre, føreordet.</ref> Dette er nok ein gjenklang av dei akademiske pådrivarane for bygdehistorie i denne tida, i fyrste rekkje [[Edvard Bull den eldre|Edvard Bull]], som så sterkt understreka at økonomisk historie var ufråvikeleg i slike framstillingar. | ||
| Linje 49: | Linje 48: | ||
Ivar Kleivens historiesyn, slik det ytrar seg i bygdebøkene og dei andre kulturhistoriske arbeida hans, har vorte karakterisert som «antikverande» i den forstand at føremålet med den historiske granskinga og formidlinga fyrst og fremst blir «å berge frå gløymsla oppfatninga av ei stasjonær livsform som var i ferd med å bli borte».<ref>Minneskrift 2004 side 67 (Ivar Teigum)</ref> | Ivar Kleivens historiesyn, slik det ytrar seg i bygdebøkene og dei andre kulturhistoriske arbeida hans, har vorte karakterisert som «antikverande» i den forstand at føremålet med den historiske granskinga og formidlinga fyrst og fremst blir «å berge frå gløymsla oppfatninga av ei stasjonær livsform som var i ferd med å bli borte».<ref>Minneskrift 2004 side 67 (Ivar Teigum)</ref> | ||
Forteljinga Frå skotteåre, publisert posthumt i 1935, hadde motiv frå hendingane i [[Kringen]] i [[1612]], men er ei fiiksjonsforteljing, ikkje eit historisk verk. | Forteljinga ''Frå skotteåre'', publisert posthumt i 1935, hadde motiv frå hendingane i [[Kringen]] i [[1612]], men er ei fiiksjonsforteljing, ikkje eit historisk verk. | ||
== Bibliografi (hovudverka) == | == Bibliografi (hovudverka) == | ||