Kjeldearkiv:Frå kraftutbygginga på Tysnes i Sunnhordland, 1950-åra - intervju: Forskjell mellom sideversjoner

På oppdrag frå Tysnes Sogelag,  og med økonomisk stønad frå Tysnes Kraftlag, vart Knut Rage i 2007 beden om å skriva ein større artikkel om den første tida med straum i Tysnes kommune. Det var då med særleg fokus på  det tunge arbeidet med linestrekking og dei etter måten primitive tilhøva for dei tilsette i kraftlaget desse første åra –men også kva straumen fekk å seia for kvardagslivet til folk flest var av stor interesse. Ei rekkje personar vart intervjua til dette artikkelprosjektet –og nokre meir inngåande enn andre. Det var særleg desse som hadde vore med på linestrekkinga. Dei viste seg å hugsa godt og var flinke forteljarar,og til å ordleggja seg elles. Det nedanståande er ei meir eller mindre ordrett attgjeving av desse samtalane, som til bruk i artikkelen sjølvsagt vart redigert.

Tysnes kommune er ei øykommune i Sunnhordland, med Bergen i nord og Stord som naboøya i sørvest. Då straumnettet på Tysnes vart bygd ut på midten av 1950-talet hadde det vore nokre mindre lokale kraftverk på øya allereie frå 1934 – men frå 1946 vart Tysnes innlemma i den storstilte utbygginga av straumnettet i Sunnhordland og Hardanger. For Tysnes sitt vedkomande vart straumen grovt sett ført frå kraftanlegget Blåfalli i Kvinnherad via Stord til ein sekundærstasjon sør på Tysnes (Langeland) og derfrå vidare til  Hardanger. Lokale namn, anten det gjeld stadnamn eller personar, eller andre referansar, får ein ta som det er.  

Intervjua danna langt på veg grunnlag for artikkelen ''Då mor fekk vaskemaskin og straumen kom ”klumpavis” – om etableringa av Tysnes Kraftlag og utbygginga i 50-åra'' av Knut Rage.  (Sogeskrift for Tysnes, 2007)   

== Helge Storetvedt (f. 1923)  - tilsyn med Langeland sekundærstasjon ==

== Kåre Hystad (f. 1922) - tidl. kraftlagssjef ==

- Ja, det gjorde den. Men det fanst radioar hos folk lenge før straumen kom, i form av at dei gjekk på batteri. Eg har forresten ei morosam historie frå Hodnaneset. I byrjinga hadde Kraftlaget kring tretti transformatorar, i dag er det bortimot eitt hundre og femti, så utstyret har kome litt etter kvart. Utpå Hodnaneset var det ein kar som fortalde at når han skulle høyra radio, så måtte han skru av nattlampa.

- Eit problem var dei dårlege kommunikasjonane. Då eg kom hit til Tysnes i 1952 var det fire år sidan Kraftlaget var stifta. Det gjekk ikkje båt til Stord anna enn om kvelden klokka halv tolv frå Uggdal, og båten var ikkje framme i Leirvik før i åtte-tida om morgonen. Det var då ein kombinert laste- og passasjerrute. Og så var det attende om natta. Den einaste dagen i veka det gjekk båt om dagen var om sundagen, då gjekk det ein båt frå Leirvik i eitt-tida som var på Uggdal klokka sju om kvelden. I byrjinga var eg tilsett som kontrollør i Sunnhordland Kraftlag, og hadde både Tysnes og Austevoll som mitt område. Eg var fjorten dagar på Tysnes og fjorten dagar på Austevoll. Sambandet mellom Tysnes og Austevoll var lik null. Dermed måtte eg reisa om Leirvik begge vegar. Det var ein travel jobb, og det tok jo si tid å koma seg kringom til abonnentane. Dei hadde ikkje alltid målarar på den tida, så eg var ikkje alltid like velkomen då eg dukka opp all den stund folk hadde gratis straum. Eg gjekk med ein ryggsekk som var stappfull av målarar, så var det å gå frå den eine staden til den andre og montera dei, så dermed vart eg gjerne ikkje ferdig før i ni- halv ti-tida om kvelden.

- Dette med uver og dårlege vegar? Kva bil hadde de i Kraftlaget?

Hystad held fram: - Lenge var det ingen bil i Kraftlaget. Me brukte våre eigne private bilar. Men så fann me ut at no trengde me ein lastebil, i det minste, så me slapp å leiga for kvar gong. Saka kom opp i styret. Mange var imot, for då ville me ta inntekta frå dei som leigde ut lastebilar. Men det vart til at me fekk ein lastebil til slutt. Det var ein kombinert bil, me kalla han Trikken fordi han såg ut som ein trikk. Og jommen var det einskilde som såg på han som eit offentleg transportmiddel også! Då me budde på Onarheim var det mange som kom og spurde om eg ikkje kunne køyra dei der og der. Å ta drosje var siste utveg for dei fleste. Dei kunne koma og vekkja meg midt på natta.

Om bygdastrid og plassering av Kraftlagsbygningen: Mange syntest det var betre å leggja ned Tysnes Kraftlag og flytta til Stord enn å ha administrasjonsbygningen i Våge. Men på sett og vis må ein sjå det mot dei dårlege kommunikasjonane som var den gongen. Folk hadde ikkje alltid bilar, alt var mykje meir tungvint.  

- Nei. Du veit, grunneigarane ville gjerne ha straum, og då godtok dei at det kom liner over eigedomane deira. Det stod i vedtektene at alle skulle avstå gratis grunn. Men seinare heitte det seg at det skulle betalast erstatning viss det vart til stor ulempe, og då vart det jo til at Kraftlaget måtte betala for grunnen. Dette galdt for høgspentlinene. Det var ikkje enkelt. Eg hugsar på Sletteskog, der var det ein grunneigar som hadde ein fin skog, og han var ivrig på å få straum. Så sa han til meg at me skulle gå opp i skogen og sjå kor lina skulle gå. Det var førsteklasses skog, noko med den finaste skogen me hadde på Tysnes. Ja, synest du ikkje dette er kostbar skog? sa han. Jo, eg måtte vera samd med han i det. Kva skal eg gjera her, då? sa han. Eg svarte litt forsiktig, men så braut han meg av og sa: - Alt dette her skal de få gratis. Eg måtte takka han opp i handa. Men slik var det slett ikkje alltid. Eg hugsar me var ein stad der det skulle straum til eit hus. Men mannen som budde der ville ikkje ha stolpen på eigedomen sin, den kunne stå på naboen sin grunn, like bak huset. Han ville ha straumen, men ikkje stolpen. "Men er det ikkje du som skal ha straumen, då?" spurde eg. Jau, det var det. Men viss han ikkje fekk ha stolpen på baksida av huset, då ville han ikkje ha straum. Og då sa eg: "Er du så galen som det, då skal du ikkje få straum heller." Og dermed gjekk eg frå han til dess han kom på andre tankar.