Veiledere, Administratorer
114 951
redigeringer
Lokale ord og utrykk (Volda kommune) (vis kilde)
Sideversjonen fra 19. nov. 2023 kl. 22:17
, 19. nov. 2023Teksterstatting – «[[Kategori: » til «[[Kategori:»
(→Uttrykk: nytt ord) |
m (Teksterstatting – «[[Kategori: » til «[[Kategori:») |
||
| (10 mellomliggende versjoner av 2 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 8: | Linje 8: | ||
'''Diksle:''' Det var finhogging av spant på eit båtskrog, eller andre arbeid der skarveøksa var lagleg. Skarvøksa har egga på tvers av skaftet og ei form mellom egg og vedhol som gjer ho egna til å hogge kontrolert i tynne flisar. | '''Diksle:''' Det var finhogging av spant på eit båtskrog, eller andre arbeid der skarveøksa var lagleg. Skarvøksa har egga på tvers av skaftet og ei form mellom egg og vedhol som gjer ho egna til å hogge kontrolert i tynne flisar. | ||
'''Hovd:''' Det er ein ring laga av bøyeleg truleg stima trevyrke. | '''Hovd:''' Det er ein ring laga av bøyeleg truleg stima trevyrke. Einer er vel treslaget som var mest brukt. Den er lagt heilt rundt så endane ligg opp på einannan og skore saman i ei låsing med ei bengsling rundt. Denne var sett inn i midten på børatoget ved at ein la børatoget dobbelt og tredde bukta gjennom hovda og vippa bukta over slik at børa toget stramma rundt der hovda er dobbel. Børatoget vart lagt på marka med hovda i øvstekant. For å legge høy eller gras til børe vart det laga ei kjembe med riva, kjemba vart lagt på tvers av børatoget. Når børa var klar tredde ein togendane gjennom hovda og sette seg på marka og tok børa på som ein ryggsekk. Børatoget måtte justerast slik at ein kunne drage stramt til så børa heldt saman. Børatog på denne måten var også brukt på lauvkjerv. ''Aasen'': Hovd, f. en Bøile, Ring; s. Hogold. | ||
'''Klogrev:''' Det har tindar som ei greip men står i 90° på skaftet. | '''Klogrev:''' Det har tindar som ei greip men står i 90° på skaftet. | ||
| Linje 16: | Linje 16: | ||
==Gardsredskap og drift== | ==Gardsredskap og drift== | ||
{{ thumb| Plog._Volda_84.3.jpg| Dette er plog av edel årgang, på 84.3. i Volda. Kan stå som blikkfang og eksempel på gamle redskap.|[[Bruker:Magnar Høydal|Magnar Høydal]]|2016}} | {{ thumb| Plog._Volda_84.3.jpg| Dette er plog av edel årgang, på 84.3. i Volda. Kan stå som blikkfang og eksempel på gamle redskap.|[[Bruker:Magnar Høydal|Magnar Høydal]]|2016}} | ||
'''Plogar og horver:''' Plogar er i mange utformingar frå Arden og fram til dagens lyfte og vendeplogar for traktor. Men dei fyrste enkle plogane som tok over etter Arden var nok eit steg i den vidare utviklinga. Sjå biletet på sida her. Jærplogen produsert av Kverneland, enskjers hesteplog, ein plog med ås og enkelt handtak i tre var mykje nytta her. Den var som høgre og venstreplog og var vanleg i tida før og etter siste krig. | |||
Horver for hestetrekkraft har og vore i mange variantar. Ledda horver av tre med stive rette tindar av jarn, nokre eksemplar av desse kan ein fortsatt finne. Til å spenne for hesten brukte ein plog greidet. For å ikkje ta krapp sving ved snuing kopla ein greidet frå horva og kopla til at på motsett ende. Det gir mindre belastning på den ledda konstruksjonen. Bruksområdet kanskje heile spekteret men held ein knapp på nedmolding når kornet var sått. Seinare kom liknande horver i stål og fjørhorva. Den hadde G forma tindar festa på ein vribar aksling for justering av djupta. Så dukka spa knivharva opp. På nypløgsle gav det eit mykje betre resultat en fjørhorva. | |||
Mosehorva, også kalla; marketadhorva, den var primært brukt til å horve marketad. Ved å køyre over med mosehorva litt etter spreiing av husdyrgjødsel smuldrar denne opp. Den løyser også opp mose så luft kjem ned til grasrota. | |||
Den gamle kjerrevegen mellom Fyrde og til bugen (stort sett isfri) i Høydalsvikane var oppdelt i rode. Steinane mellom rodene stod i vegkanten. Gardbrukarane hadde kvar si rode for vedlikehald av vegen. Her var også mosehorva bra, dei kreative køyrde over nokre gongar så vegen såg nygrusa og pen ut. Trur det var lensmannen eller den han peika ut som fylgde med og godtok arbeidet | |||
'''Drôg:''' Drôge oppatt sleden eller for den del færingen. Når sledemeidane vart slitne vart det skapa til og lagt under ei drôg. Då kunne sleden brukast vidare til drôga var utslita og kunne bytast ut med ei ny. På færingen er drôga sett på frå fyrst av for å spara kjølen. | '''Drôg:''' Drôge oppatt sleden eller for den del færingen. Når sledemeidane vart slitne vart det skapa til og lagt under ei drôg. Då kunne sleden brukast vidare til drôga var utslita og kunne bytast ut med ei ny. På færingen er drôga sett på frå fyrst av for å spara kjølen. | ||
| Linje 22: | Linje 31: | ||
Norsk Ordbog opstaaende Kant paa Enden af en Slæde. Sledefar, n. Spor efter Slæder. (Meidd, Laam). Sledeføre, n. Føre til Kjørsel med Slæde. Sledegrind, f. Rammer omkring Læsset paa Slæden. Sledemeid, m. s. Meid. Sledetre, n. Nagler og Støtter i en Slæde. Sledevyrke, n. Træ til en Slæde. Vald. og fl. I Rbg. Sleevirkje. Slegd | Norsk Ordbog opstaaende Kant paa Enden af en Slæde. Sledefar, n. Spor efter Slæder. (Meidd, Laam). Sledeføre, n. Føre til Kjørsel med Slæde. Sledegrind, f. Rammer omkring Læsset paa Slæden. Sledemeid, m. s. Meid. Sledetre, n. Nagler og Støtter i en Slæde. Sledevyrke, n. Træ til en Slæde. Vald. og fl. I Rbg. Sleevirkje. Slegd | ||
'''Vedasleden:''' Den var omlag 1,8 til 2m lang. For å køyra ved til gards var det antan «Vedaslede» eller «Vage». Den hadde hynningar både på fremste del og heilt bak og høvde til transport av virke som ikkje var tyngre enn at køyraren lyfta det på sleden, større strongar ikkje så mykje lenger enn sleden. Fremste tverrtreet på sleden var bjørk som hadde vakse i vinkel slik at ein arm stakk rett opp. Med to slike og skøytt saman på midten fekk ein oppståande styringar som heldt lasset på plass, det var desse som vart kalla hynningar. Bak på same måten. Sleden var montert med dreia tappar mellom meiden og tverrtreet. Sleden laga av bjørk som er sterk material. Skjekene var som regel kobla til sleden med veiende. | '''Vedasleden:''' Den var omlag 1,8 til 2m lang. For å køyra ved til gards var det antan «Vedaslede» eller «Vage». Den hadde hynningar både på fremste del og heilt bak og høvde til transport av virke som ikkje var tyngre enn at køyraren lyfta det på sleden, større strongar ikkje så mykje lenger enn sleden. Fremste tverrtreet på sleden var bjørk som hadde vakse i vinkel slik at ein arm stakk rett opp. Med to slike og skøytt saman på midten fekk ein oppståande styringar som heldt lasset på plass, det var desse som vart kalla hynningar. Bak på same måten. Sleden var montert med ståande dreia tappar mellom meiden og tverrtreet. Det langsgåande toppstykket låg opp på hynningane og festa med same same tappane. Sjå bildet. Sleden laga av bjørk som er sterk material. Skjekene var som regel kobla til sleden med veiende. | ||
Kvisved, smått virke, ruva mykje når det var lest. For å surre var det gjerne brukt tau, jøratog, trett gjennom sleden og med ein krok i enden tilhoggen av ei bjørkegrein med ei god klyft å legga toget i. Då kan ein drage til og surre fast. | Kvisved, smått virke, ruva mykje når det var lest. For å surre var det gjerne brukt tau, jøratog, trett gjennom sleden og med ein krok i enden tilhoggen av ei bjørkegrein med ei god klyft å legga toget i. Då kan ein drage til og surre fast. | ||
Jøring er dialekt frå Gyrda. ''Aasen:'' gyrda (y’), v.a. (er, de), omgjorde; især a) ombinde et Læs, rebe, surre: b) baande, sætte Baand paa Kar. Efter Udtalen: gjyra (y’), B. Stift, gjøre, el. gjøle, Østl. Trondh., gjure, Rbg. Tel. gjule (med tykt L), Hall. Particip gyrd (gjørd, gjurd). G.N. girda og gyrda. Nærmest af Gjord, men ellers beslægtet med Gard | Jøring er dialekt frå Gyrda. ''Aasen:'' gyrda (y’), v.a. (er, de), omgjorde; især a) ombinde et Læs, rebe, surre: b) baande, sætte Baand paa Kar. Efter Udtalen: gjyra (y’), B. Stift, gjøre, el. gjøle, Østl. Trondh., gjure, Rbg. Tel. gjule (med tykt L), Hall. Particip gyrd (gjørd, gjurd). G.N. girda og gyrda. Nærmest af Gjord, men ellers beslægtet med Gard | ||
| Linje 46: | Linje 55: | ||
'''Snórved:''' Det er dei tynne greinene på eit tred. Før det vart betre økonomiske kår så vart heile tredet nytta. Den beste delen vart brukt til salg og snórveden vart hoggen på stabben med øks. Den var grei til opptending, varmen var vel så som så. | '''Snórved:''' Det er dei tynne greinene på eit tred. Før det vart betre økonomiske kår så vart heile tredet nytta. Den beste delen vart brukt til salg og snórveden vart hoggen på stabben med øks. Den var grei til opptending, varmen var vel så som så. | ||
'''Akte:''' Den som akta stod for foringa og helt orden på forlageret slik at det heldt til våren. Det var nok same personen som Viska og laga vondela til kvart dyr. Høyet vart drege utor høystålet med høykrok. For å ikkje misse kontrollen skulle høystålet vere på faste punkt til sume merkedagar, mellom anna kyndelsmess då skulle halve formengda vere att. Høykniven vart brukt til å skjere rett ned i høystålet men berre høveleg bak på, nermare golvet nådde ein med høykroken. Når ein grov med nevane innunder høystålet så fekk ein fram mykje høyfrød ved å slå kokande vatn | '''Akte:''' Den som akta stod for foringa og helt orden på forlageret slik at det heldt til våren. Det var nok same personen som Viska og laga vondela til kvart dyr. Høyet vart drege utor høystålet med høykrok. For å ikkje misse kontrollen skulle høystålet vere på faste punkt til sume merkedagar, mellom anna kyndelsmess då skulle halve formengda vere att. Høykniven vart brukt til å skjere rett ned i høystålet men berre høveleg bak på, nermare golvet nådde ein med høykroken. Når ein grov med nevane innunder høystålet så fekk ein fram mykje høyfrød og ved å slå på kokande vatn og kanskje litt mjøl så vart det ei god «Lodabytte». | ||
'''Viske:''' Det er å lage ein høyvondel til kvart dyr. Vondel er ein rund ball med høy og knytt eit band av høy rundt. Dette var måta til å vera høveleg foring for eit måltid. Høvde det slik så vart det viska opp for heile dagen. Dei fleste skjønar vel at dette var før grovforet vart servert som surfor. | '''Viske:''' Det er å lage ein høyvondel til kvart dyr. Vondel er ein rund ball med høy og knytt eit band av høy rundt. Dette var måta til å vera høveleg foring for eit måltid. Høvde det slik så vart det viska opp for heile dagen. Dei fleste skjønar vel at dette var før grovforet vart servert som surfor. | ||
| Linje 52: | Linje 61: | ||
==Bilder til gardsdrift== | ==Bilder til gardsdrift== | ||
<gallery> | <gallery> | ||
Bilde: Fjørhorv_og_stivtindhorv.jpg| Begge desse harvene er på gnr. 84/4 i Volda kommune og var to vanlege harvetyper i området her. | |||
Bilde: Mokaslede._Volda_84.2.jpg| Denne mokasleden, på 84.2 i Volda, var laga sist på 1940 åra. | Bilde: Mokaslede._Volda_84.2.jpg| Denne mokasleden, på 84.2 i Volda, var laga sist på 1940 åra. | ||
Bilde: Steinslede_84.4_Volda.jpg| Steinslede frå gnr. 84/4 i Volda laga av Adolf Nygård. | Bilde: Steinslede_84.4_Volda.jpg| Steinslede frå gnr. 84/4 i Volda laga av Adolf Nygård. | ||
| Linje 59: | Linje 69: | ||
Bilde: Høyslede_84.3.JPG| Dette er Høyslede frå 84.3 i Volda. Utforminga var tilnærma likt frå gard til gard. | Bilde: Høyslede_84.3.JPG| Dette er Høyslede frå 84.3 i Volda. Utforminga var tilnærma likt frå gard til gard. | ||
Bilde: Høyslede_84.4.JPG| Denne også ein Høyslede, tilhøyrer 84.4 i Volda, stod saman med litt anna ambo i ei eldre høyløde. | Bilde: Høyslede_84.4.JPG| Denne også ein Høyslede, tilhøyrer 84.4 i Volda, stod saman med litt anna ambo i ei eldre høyløde. | ||
Bilde: | Bilde: Høyvogna på 84-2 i Volda DSC 0138.b.jpg| Dette er høyvogna på 84.2 i Volda, den var 2,35m x 1,40m. | ||
</gallery> | </gallery> | ||
| Linje 117: | Linje 127: | ||
{{DEFAULTSORT:ord og utrykk(volda kommune}} | {{DEFAULTSORT:ord og utrykk(volda kommune}} | ||
[[Kategori:Volda kommune]] | [[Kategori:Volda kommune]] | ||
[[Kategori: Høydalen (Volda)]] | [[Kategori:Høydalen (Volda)]] | ||
[[Kategori:Ordforklaringer]] | [[Kategori:Ordforklaringer]] | ||
[[Kategori:Dialekter]] | [[Kategori:Dialekter]] | ||
{{nn}} | {{nn}} | ||