Veiledere, Administratorer
9 134
redigeringer
Olav Aukrust: Forskjell mellom sideversjoner
Hopp til navigering
Hopp til søk
ingen redigeringsforklaring
Ingen redigeringsforklaring |
|||
| (4 mellomliggende versjoner av 2 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 2: | Linje 2: | ||
'''[[Olav Aukrust]]''' (fødd i [[Lom]] 21. januar 1883, død same stad 3. november 1929) var folkehøgskulemann og kulturvernentusiast, men framfor alt diktar. Han blir rekna blant dei fremste lyrikarane i norsk litteratur, og er blitt omtala som «en av de store kristne mystikere i europeisk diktning» (Hodne). Om livssynet var djupt kristent, var Aukrust også påverka av Austens religionar, og han vart sterkt oppteken av [[teosofien]] og [[antroposofien]]. | '''[[Olav Aukrust]]''' (fødd i [[Lom]] 21. januar 1883, død same stad 3. november 1929) var folkehøgskulemann og kulturvernentusiast, men framfor alt diktar. Han blir rekna blant dei fremste lyrikarane i norsk litteratur, og er blitt omtala som «en av de store kristne mystikere i europeisk diktning» (Hodne). Om livssynet var djupt kristent, var Aukrust også påverka av Austens religionar, og han vart sterkt oppteken av [[teosofien]] og [[antroposofien]]. | ||
Olav Aukrusts dikting innbyr både til begeistring og til sterke motforestillingar, både kva gjeld innhald og form. Dikta hans er på den eine sida prega av ekstatisk, visjonær religiøsitet, og på den andre sida av ein ytterleggåande norskdomsideologi. Naturmystikken er eit tredje berande element, som også er tett innvove både i nasjonalismen og i religiøsiteten. Likeins er kjærleiksmotivet, både erotisk elskhug og den altomfattande Guds kjærleik, framherskande i mykje av diktinga hans. Han dyrka det «rotekte bondenorske» med utgangspunkt i ein tradisjonsbunden gardbrukarstand i ei fjellbygd som han sjølv kom frå. Den nasjonalistiske tankeverda og retorikken vekte begeistring ikkje minst i dei norrøndyrkande krinsane som slutta opp om [[Nasjonal samling]], noko som har gjort sitt til at Aukrusts dikting i periodar har vore ideologisk sterkt omdiskutert.</onlyinclude> Aukrusts språkkunst og suverene rådemakt over litterære verkemiddel er vanskeleg å overgå. Men bruk av lite kjende, til dels nyskapte ord og vendingar, mykje basert på dialekt og norrøne røter, kan verke som ein barriere for nye lesarar. Og det er blitt framhalde at hans barokke rikdom av ord, rim, rytme og biletbruk stundom kan ta overhand på kostnad av den eigentlege litterære kvaliteten. | Olav Aukrusts dikting innbyr både til begeistring og til sterke motforestillingar, både kva gjeld innhald og form. Dikta hans er på den eine sida prega av ekstatisk, visjonær religiøsitet, og på den andre sida av ein ytterleggåande norskdomsideologi. Naturmystikken er eit tredje berande element, som også er tett innvove både i nasjonalismen og i religiøsiteten. Likeins er kjærleiksmotivet, både erotisk elskhug og den altomfattande Guds kjærleik, framherskande i mykje av diktinga hans. Han dyrka det «rotekte bondenorske» med utgangspunkt i ein tradisjonsbunden gardbrukarstand i ei fjellbygd som han sjølv kom frå. Den nasjonalistiske tankeverda og retorikken vekte begeistring ikkje minst i [[Nasjonalsosialistisk venstreopposisjon|dei norrøndyrkande krinsane]] som slutta opp om [[Nasjonal samling]], noko som har gjort sitt til at Aukrusts dikting i periodar har vore ideologisk sterkt omdiskutert.</onlyinclude> Aukrusts språkkunst og suverene rådemakt over litterære verkemiddel er vanskeleg å overgå. Men bruk av lite kjende, til dels nyskapte ord og vendingar, mykje basert på dialekt og norrøne røter, kan verke som ein barriere for nye lesarar. Og det er blitt framhalde at hans barokke rikdom av ord, rim, rytme og biletbruk stundom kan ta overhand på kostnad av den eigentlege litterære kvaliteten. | ||
Blant dei mest kjende og folkekjære dikta hans er «Fjell-Norig», «Ei naki grein» og ikkje minst ei rad burleske skildringar frå bygdelivet i «Aksion på Tande», «Tosten Raudskjegg», «Bilbeistet» med fleire. | Blant dei mest kjende og folkekjære dikta hans er «Fjell-Norig», «Ei naki grein» og ikkje minst ei rad burleske skildringar frå bygdelivet i «Aksion på Tande», «Tosten Raudskjegg», «Bilbeistet» med fleire. | ||
| Linje 64: | Linje 64: | ||
== Skulegang og sjukdom == | == Skulegang og sjukdom == | ||
Olav gjekk berre fem år i folkeskulen, openbert av di han var uvanleg skuleflink. Som 12-åring byrja han på den toårige | Olav gjekk berre fem år i folkeskulen, openbert av di han var uvanleg skuleflink. Som 12-åring byrja han på den toårige [[framhaldsskule]]n som ambulerte mellom Lom og Skjåk. Fyrste vinteren (1895-1896) var skulen på [[Geisar]] i Lom, så da kunne han nok bu heime. Da skulen året etter var i Skjåk, måtte 13-åringen bu borte i skuletida. Dei to neste åra hjelpte han til på heimegarden. Vinteren 1899-1900 gjekk han [[amtsskole|amtskulen]] på [[Vignes]] ved Lillehammer. | ||
Han hadde planar om å bli forstmann, og søkte hausten 1900 på [[Statens skogskole i Kongsberg|skogskulen på Kongsberg]]. Han var da for ung til å kome inn, så han vart igjen verande heime eit år. I folketeljinga 1900 finn vi Olav Aukrust som gardsarbeidar på heimegarden.<ref>{{folketelling|pf01037080001906|Olav Aukrust|1900|Nordgard Aukrust i Lom}}</ref> Han fekk ta til på Kongsberg i september 1901. Da hadde han allereie hatt ei ri med giktfeber. Eit nytt åtak av giktfeber og dertil leddtuberkulose, gjorde at han måtte avbryte skogskulen og leggjast inn på [[Dr. Jervells klinikk]] i Kristiania. Han måtte amputere ein finger på venstrehanda. Dette var særleg sårt for den unge Aukrust, da han også hyste visse draumar om ein musikalsk karriere. Sjølv med handikappet var han ein habil felespelar, og dyrka særleg den lokale folkemusikken. Igjen måtte Aukrust halde seg heime på garden i halvtanna år for å samle krefter att. Han bestemde seg nå for å gå inn i skulen. | Han hadde planar om å bli forstmann, og søkte hausten 1900 på [[Statens skogskole i Kongsberg|skogskulen på Kongsberg]]. Han var da for ung til å kome inn, så han vart igjen verande heime eit år. I folketeljinga 1900 finn vi Olav Aukrust som gardsarbeidar på heimegarden.<ref>{{folketelling|pf01037080001906|Olav Aukrust|1900|Nordgard Aukrust i Lom|nn}}</ref> Han fekk ta til på Kongsberg i september 1901. Da hadde han allereie hatt ei ri med giktfeber. Eit nytt åtak av giktfeber og dertil leddtuberkulose, gjorde at han måtte avbryte skogskulen og leggjast inn på [[Dr. Jervells klinikk]] i Kristiania. Han måtte amputere ein finger på venstrehanda. Dette var særleg sårt for den unge Aukrust, da han også hyste visse draumar om ein musikalsk karriere. Sjølv med handikappet var han ein habil felespelar, og dyrka særleg den lokale folkemusikken. Igjen måtte Aukrust halde seg heime på garden i halvtanna år for å samle krefter att. Han bestemde seg nå for å gå inn i skulen. | ||
Frå hausten 1903 gjekk han [[Elverum lærarskule|lærarskulen på Elverum]] og tok lærarprøva der våren 1906. Den kjende målmannen, venstrepolitikaren og frå 1907 skuledirektør [[Olav Andreas Eftestøl]] var rektor der, og Aukrust hadde han og den seinare språkprofessor [[Torleiv Hannaas]] som norsklærarar. | Frå hausten 1903 gjekk han [[Elverum lærarskule|lærarskulen på Elverum]] og tok lærarprøva der våren 1906. Den kjende målmannen, venstrepolitikaren og frå 1907 skuledirektør [[Olav Andreas Eftestøl]] var rektor der, og Aukrust hadde han og den seinare språkprofessor [[Torleiv Hannaas]] som norsklærarar. | ||
| Linje 79: | Linje 79: | ||
I to år deretter, 1908-1910, var Aukrust framhaldsskulelærar i heimbygda. I løpet av dei to åra fekk han publisert dei fyrste dikta sine, alle i målbladet [[Den 17de Mai]]. Etter dette opphaldet i heimbygda tok han så til med det som skulle bli den viktigaste innsatsen hans som lærar, nemleg i folkehøgskulen. Han var fyrst i tre år (1910-1913) på Østfold folkehøgskule. Den var nystarta på Mysen i Eidsberg, under leiing av lærar [[Olaf Funderud]]. Lærarar der var utanom Aukrust og Funderud, [[Per Svindland]] frå Valdres og [[Louise Walmsnæss]] frå Åmot. Året etter vart bror til Olav, landbrukskandidat Lars Aukrust, også tilsett. Lars Aukrust og Louise Walmsnæss gifta seg sidan. | I to år deretter, 1908-1910, var Aukrust framhaldsskulelærar i heimbygda. I løpet av dei to åra fekk han publisert dei fyrste dikta sine, alle i målbladet [[Den 17de Mai]]. Etter dette opphaldet i heimbygda tok han så til med det som skulle bli den viktigaste innsatsen hans som lærar, nemleg i folkehøgskulen. Han var fyrst i tre år (1910-1913) på Østfold folkehøgskule. Den var nystarta på Mysen i Eidsberg, under leiing av lærar [[Olaf Funderud]]. Lærarar der var utanom Aukrust og Funderud, [[Per Svindland]] frå Valdres og [[Louise Walmsnæss]] frå Åmot. Året etter vart bror til Olav, landbrukskandidat Lars Aukrust, også tilsett. Lars Aukrust og Louise Walmsnæss gifta seg sidan. | ||
Ved folketeljinga 1910 finn vi Olav Aukrust som losjerande på Østre Haga i Eidsberg.<ref>{{folketelling | Ved folketeljinga 1910 finn vi Olav Aukrust som losjerande på Østre Haga i Eidsberg.<ref>{{folketelling|pf01036351002868 |Olav Aukrust|1910|Eidsberg herad|nn}}.</ref> Sommaren året etter gifta han og Gudrun Blekastad seg i heimen hennar i Gausdal. Prest ved vigselen var Christopher Bruun. I Eidsberg leigde ekteparet seg nå hus på garden [[Gardsegg]]. | ||
I 1913 vart Aukrust overtala av folkehøgskuleveteranen [[Andreas Austlid]] til på nytt å starte folkehøgskule i Østre Gausdal i den stolte tradisjonen etter Christopher Bruuns [[Vonheim]]. Den kom i gang om hausten på garden Austlid, og heldt på i to skuleår. | I 1913 vart Aukrust overtala av folkehøgskuleveteranen [[Andreas Austlid]] til på nytt å starte folkehøgskule i Østre Gausdal i den stolte tradisjonen etter Christopher Bruuns [[Vonheim]]. Den kom i gang om hausten på garden Austlid, og heldt på i to skuleår. | ||
| Linje 128: | Linje 128: | ||
=== Eit diktarisk program === | === Eit diktarisk program === | ||
Dei nasjonalromantiske og grundtvigianske vyene om ei nordisk og norsk kulturell atterføding står i fokus hjå Aukrust, og han set seg som mål som sjåar og skald å påpeike og utløyse den nasjonale stordom i språk, kultur og sjeleliv. Det vil skje i ein syntese av norrøn kraft og kristen forklåring, symbolisert i det Aukrust sjølv kallar det «olsoknorske», med referanse til Olav den heilages kristningsverk. Realiseringa eller frigjeringa av den ekte norske [[folkeånd]] skal oppnåast ved ei trinnvis foredling med inspirasjon frå det fjellnorske og genuint bondenorske via det landsfemnande samnorske til det olsoknorske. | Dei nasjonalromantiske og [[Grundtvigianisme|grundtvigianske]] vyene om ei nordisk og norsk kulturell atterføding står i fokus hjå Aukrust, og han set seg som mål som sjåar og skald å påpeike og utløyse den nasjonale stordom i språk, kultur og sjeleliv. Det vil skje i ein syntese av norrøn kraft og kristen forklåring, symbolisert i det Aukrust sjølv kallar det «olsoknorske», med referanse til Olav den heilages kristningsverk. Realiseringa eller frigjeringa av den ekte norske [[folkeånd]] skal oppnåast ved ei trinnvis foredling med inspirasjon frå det fjellnorske og genuint bondenorske via det landsfemnande samnorske til det olsoknorske. | ||
Etter debutboka Himmelvarden hadde Aukrust tankar om å programmere diktinga si på grunnlag av dei tre stadiane. Fyrste bandet i ein mogleg planlagd trilogi vart samlinga ''Hamar i Hellom'' (1926), der han konsentrerer seg om det lokale og bygdenorske. I «fyre-runene» til denne samlinga formulerer han også sitt tre stadiums norskdomsprogram i diktet «Kjeldune»: | Etter debutboka Himmelvarden hadde Aukrust tankar om å programmere diktinga si på grunnlag av dei tre stadiane. Fyrste bandet i ein mogleg planlagd trilogi vart samlinga ''Hamar i Hellom'' (1926), der han konsentrerer seg om det lokale og bygdenorske. I «fyre-runene» til denne samlinga formulerer han også sitt tre stadiums norskdomsprogram i diktet «Kjeldune»: | ||
| Linje 229: | Linje 229: | ||
:«Olav Aukrust og andre diktarar og sjåarar hadde skrive om den åndelege utviklinga i landet og sagt frå om kva som stod på spel dersom ikkje jorda og bonden var midtpunktet og kjernen.»<ref>Moren, G. 1983:49.</ref> | :«Olav Aukrust og andre diktarar og sjåarar hadde skrive om den åndelege utviklinga i landet og sagt frå om kva som stod på spel dersom ikkje jorda og bonden var midtpunktet og kjernen.»<ref>Moren, G. 1983:49.</ref> | ||
Det er i denne samanhengen viktig å påpeike at bonderomantikk, nasjonalisme og blod og jord-mystikk ikkje er ein spesifikt fascistisk eller nasjonalsosialistisk ideologi. I Noreg frå andre halvparten av 1800-talet og langt inn i etterkrigstida, var dette eit åndeleg fellesgods for breie, nasjonalt sinna og demokratiske rørsler. Det hadde røter i den tyske nasjonalromantikken med filosofen [[Johann Gottfried Herder]] som ein viktig opphavsperson, og vart formidla til Norden og Noreg særleg av [[Henrich Steffens]], [[Nikolai F.S. Grundtvig]] og [[Christopher Bruun]]. Store delar av norskdomsrørsla, derunder målrørsla, folkehøgskulane og dei frilynte ungdomslaga, hadde dette som ein felleskulturell ballast, og det strekte seg vel å merke langt utover nynorskmiljøa. | Det er i denne samanhengen viktig å påpeike at bonderomantikk, nasjonalisme og blod og jord-mystikk ikkje er ein spesifikt fascistisk eller nasjonalsosialistisk ideologi. I Noreg frå andre halvparten av 1800-talet og langt inn i etterkrigstida, var dette eit åndeleg fellesgods for breie, nasjonalt sinna og demokratiske rørsler. Det hadde røter i den tyske nasjonalromantikken med filosofen [[Johann Gottfried Herder]] som ein viktig opphavsperson, og vart formidla til Norden og Noreg særleg av [[Henrich Steffens]], [[Nikolai Frederik Severin Grundtvig|Nikolai F.S. Grundtvig]] og [[Christopher Bruun]]. Store delar av norskdomsrørsla, derunder målrørsla, folkehøgskulane og dei frilynte ungdomslaga, hadde dette som ein felleskulturell ballast, og det strekte seg vel å merke langt utover nynorskmiljøa. | ||
Nasjonalromantikk impliserer rasetenking, i det minste framheving og dyrking av ulike folkeslags eigenart, men ikkje nødvendigvis rasehat. Og det ligg ikkje innbakt i nasjonalromantikken å gå inn for diktatur og «om nødvendig» terror og krig, noko som derimot karakteriserer fascismen og nazismen. Blant dei mange nordmenn som meir eller mindre medvite og uttala delte nasjonal- og bonderomantiske haldningar og kjensler, var det trass alt eit lite mindretal som slutta seg til NS. Det galdt også i Lom, sjølv om NS fekk ei samanlikningsvis god oppslutning der, særleg i det sosiale sjiktet som Aukrust-familien tilhøyrde. | Nasjonalromantikk impliserer rasetenking, i det minste framheving og dyrking av ulike folkeslags eigenart, men ikkje nødvendigvis rasehat. Og det ligg ikkje innbakt i nasjonalromantikken å gå inn for diktatur og «om nødvendig» terror og krig, noko som derimot karakteriserer fascismen og nazismen. Blant dei mange nordmenn som meir eller mindre medvite og uttala delte nasjonal- og bonderomantiske haldningar og kjensler, var det trass alt eit lite mindretal som slutta seg til NS. Det galdt også i Lom, sjølv om NS fekk ei samanlikningsvis god oppslutning der, særleg i det sosiale sjiktet som Aukrust-familien tilhøyrde. | ||
| Linje 281: | Linje 281: | ||
[[Kategori:Fødsler i 1883]] | [[Kategori:Fødsler i 1883]] | ||
[[Kategori:Dødsfall i 1929]] | [[Kategori:Dødsfall i 1929]] | ||
[[Kategori:Folkehøgskole]] | |||
{{F2}} | {{F2}} | ||
{{nn}} | {{nn}} | ||