Veiledere, Administratorer
9 134
redigeringer
Utbygging. Mellomlagring
(Utbygging. Mellomlagring) |
(Utbygging. Mellomlagring) |
||
| Linje 2: | Linje 2: | ||
<onlyinclude>{{thumb høyre|Olav Aukrust (1883-1929).jpg|Olav Aukrust. Udatert foto.|L. Forbechs eftf. (Kristiania) }}'''[[Olav Aukrust]]''' (fødd i [[Lom]] 21. januar 1883, død same stad 3. november 1929) var folkehøgskulemann og kulturvernentusiast, men framfor alt diktar. Han blir rekna blant dei fremste lyrikarane i norsk litteratur, og er blitt omtala som «en av de store kristne mystikere i europeisk diktning» (Hodne). Om livssynet var djupt kristent, var Aukrust også tydeleg påverka av Austens religionar og mest direkte av [[teosofien]] og [[antroposofien]]. | <onlyinclude>{{thumb høyre|Olav Aukrust (1883-1929).jpg|Olav Aukrust. Udatert foto.|L. Forbechs eftf. (Kristiania) }}'''[[Olav Aukrust]]''' (fødd i [[Lom]] 21. januar 1883, død same stad 3. november 1929) var folkehøgskulemann og kulturvernentusiast, men framfor alt diktar. Han blir rekna blant dei fremste lyrikarane i norsk litteratur, og er blitt omtala som «en av de store kristne mystikere i europeisk diktning» (Hodne). Om livssynet var djupt kristent, var Aukrust også tydeleg påverka av Austens religionar og mest direkte av [[teosofien]] og [[antroposofien]]. | ||
Olav Aukrusts dikting innbyr både til begeistring og til sterke motforestillingar, både kva gjeld innhald og form. Dikta hans er på den eine sida prega av ekstatisk, visjonær religiøsitet, og på den andre sida av ein ytterleggåande norskdomsideologi. Naturmystikken er eit tredje berande element, som også er tett innvove både i nasjonalismen og i religiøsiteten. Aukrusts språkkunst og suverene rådemakt over litterære verkemiddel er vanskeleg å overgå. Men bruk av lite kjende, til dels nyskapte ord og vendingar, mykje basert på dialekt og norrøne røter, kan verke som ein barriere for nye lesarar. Og det er blitt framhalde at hans barokke rikdom av ord, rim, rytme og biletbruk stundom kan ta overhand på kostnad av den eigentlege litterære kvaliteten. | Olav Aukrusts dikting innbyr både til begeistring og til sterke motforestillingar, både kva gjeld innhald og form. Dikta hans er på den eine sida prega av ekstatisk, visjonær religiøsitet, og på den andre sida av ein ytterleggåande norskdomsideologi. Naturmystikken er eit tredje berande element, som også er tett innvove både i nasjonalismen og i religiøsiteten. Han dyrka det «rotekte bondenorske» med utgangspunkt i ein tradisjonsbunden gardbrukarstand i ei fjellbygd som han sjølv kom frå. Den nasjonalistiske tankeverda og retorikken vekte begeistring ikkje minst i dei norrøndyrkande krinsane som slutta seg til [[Nasjonal samling]], noko som har gjort sitt til at Aukrusts dikting i periodar har vore ideologisk sterkt omdiskutert. Aukrusts språkkunst og suverene rådemakt over litterære verkemiddel er vanskeleg å overgå. Men bruk av lite kjende, til dels nyskapte ord og vendingar, mykje basert på dialekt og norrøne røter, kan verke som ein barriere for nye lesarar. Og det er blitt framhalde at hans barokke rikdom av ord, rim, rytme og biletbruk stundom kan ta overhand på kostnad av den eigentlege litterære kvaliteten. | ||
Blant dei mest kjende og folkekjære dikta hans er «Fjell-Norig», «Ei naki grein» og ikkje minst ei rad burleske skildringar av bygdelivet i «Aksion på Tande», «Tosten Raudskjegg», «Bilbeistet» med fleire | Blant dei mest kjende og folkekjære dikta hans er «Fjell-Norig», «Ei naki grein» og ikkje minst ei rad burleske skildringar av bygdelivet i «Aksion på Tande», «Tosten Raudskjegg», «Bilbeistet» med fleire.</onlyinclude> | ||
== Familie == | == Familie == | ||
| Linje 117: | Linje 115: | ||
I diktarisk form fremjer Aukrust desse synsmåtane i det store diktet «Emne», som aleine utgjer ein stor del av diktsamlinga Hamar i Hellom. | I diktarisk form fremjer Aukrust desse synsmåtane i det store diktet «Emne», som aleine utgjer ein stor del av diktsamlinga Hamar i Hellom. | ||
== | == Forfattarskapet == | ||
Aukrust rokk å gje ut berre to diktsamlingar før han døydde, ''Himmelvarden'' (1916) og ''Hamar i Hellom'' (1926). Han hadde nesten ferdig ei tredje samling, som vart utgjeve posthumt ved Gudrun Aukrust og Jens Lindberg, ''Solrenning'' (1930). Året etter Solrenning gav dei same ut ei samling av etterlatte og til dels tidlegare publiserte dikt som dei kalla ''Norske Terningar'' 1931. I tekstsamlinga ''Skaldespor'' ved Leif Mæhle (1965) er det attgjeve fleire tidlegare utrykte dikt, og ein del av desse kom med i den nye utgåva av ''Dikt i samling'' 1967. | Aukrust rokk å gje ut berre to diktsamlingar før han døydde, ''Himmelvarden'' (1916) og ''Hamar i Hellom'' (1926). Han hadde nesten ferdig ei tredje samling, som vart utgjeve posthumt ved Gudrun Aukrust og Jens Lindberg, ''Solrenning'' (1930). Året etter Solrenning gav dei same ut ei samling av etterlatte og til dels tidlegare publiserte dikt som dei kalla ''Norske Terningar'' 1931. I tekstsamlinga ''Skaldespor'' ved Leif Mæhle (1965) er det attgjeve fleire tidlegare utrykte dikt, og ein del av desse kom med i den nye utgåva av ''Dikt i samling'' 1967. | ||
Da debutsamlinga kom i 1916, hadde Aukrust allereie i ti år fått trykt enkeltdikt, dei fleste i målbladet Den 17de mai, men også i tidsskrift som Syn og Segn og Bonden, og jamvel eit som vart publisert i Bondelagets programhefte 1916.<ref>Bibliografi i Aukrust, O. 1965.</ref> Debuten var diktet «Det haustar» i Den 17de Mai 1908, som vart teke med i Himmelvarden. | Da debutsamlinga kom i 1916, hadde Aukrust allereie i ti år fått trykt enkeltdikt, dei fleste i målbladet Den 17de mai, men også i tidsskrift som Syn og Segn og Bonden, og jamvel eit som vart publisert i Bondelagets programhefte 1916.<ref>Bibliografi i Aukrust, O. 1965.</ref> Debuten var diktet «Det haustar» i Den 17de Mai 1908, som vart teke med i Himmelvarden. | ||
== Antroposof | === Eit diktarisk program === | ||
Dei nasjonalromantiske og grundtvigianske vyene om ei nordisk og norsk kulturell atterføding står i fokus hjå Aukrust, og han set seg som mål som sjåar og skald å påpeike og utløyse den nasjonale stordom i språk, kultur og sjeleliv. Det vil skje i ein syntese av norrøn kraft og kristen forklåring, symbolisert i det Aukrust sjølv kallar det «olsoknorske», med referanse til Olav den heilages kristningsverk. Realiseringa eller frigjeringa av den ekte norske [[folkeånd]] skal oppnåast ved ei trinnvis foredling med inspirasjon frå det fjellnorske og genuint bondenorske via det landsfemnande samnorske til det olsoknorske. Sagt på ein annan måte vil Aukrust bevege seg frå det lokale over det nasjonale til det universale, som også det olsoknorske i røynda representerer. | |||
=== Skaldens kall === | |||
=== Prosa === | |||
Aukrust nytta ikkje prosa i sin skjønnlitterære produksjon. Den prosaen han har late etter seg, er nokre artiklar i aviser og tidsskrift og manuskript til talar som har vorte trykte dels i samtida, men mest i ettertid. Dessutan ligg er det bevart mange brev frå Aukrusts hand, og ein del av desse er også utgjevne i ettertid, i Skaldespor (1965). Aukrusts prosa er essayistisk i forma. Ein vil vegre seg mot å kalle det sakprosa, om ein med det meiner utgreiande, analytiske og argumenterande framstillingar av eit emne. | |||
== Olsok og Olavs-kultus == | |||
Olav Aukrusts nasjonale og religiøse program kunne fusjonerast i ei kultisk dyrking av St. Olav. Eit konkret og varig utslag av dette var olsokstemnene i Lom, som starta på det tidlege 1920-talet på initiativ av Aukrust og sokneprest [[Lorenz Smith]]. Stemneplassen var Presthaugen, der bygdemuseet etter kvart vart bygd opp, og olsokstemnet er årvisst i Lom den dag i dag (2014). | |||
== Antroposof == | |||
Det var truleg Ivar Mortensson-Egnund som i Aukrusts lærarår i Folldalen 1907-1908 introduserte han for teosofien, ei religiøst-filosofisk retning som Rudolf Steiner og hans antroposofi hadde utspring i. Det fanst eit teosofisk selskap i Noreg frå 1893, og Egnund hadde nær kontakt med dette.<ref>Sørbø, J.I 2009:79.</ref> Frå 1908 og åra fram til fyrste verdskrigen var Steiner mange gonger i Noreg, og det danna seg eit antroposofisk miljø i Noreg etter at det vart brot mellom teosofane og Steiner i 1912. Olav Aukrust var nær knytt til dette miljøet gjennom sentrale antroposofar som [[Ingeborg Møller]], [[Helga Geelmuyden]], diktaren [[Alf Larsen]] og forretningsmannen og kunstnarvennen [[Einar Lunde]]. Styrar Olaf Funderud på folkehøgskulen på Mysen vart overtydd antroposof, og alt tyder på at Aukrust var sterkt medverkande til dette. | Det var truleg Ivar Mortensson-Egnund som i Aukrusts lærarår i Folldalen 1907-1908 introduserte han for teosofien, ei religiøst-filosofisk retning som Rudolf Steiner og hans antroposofi hadde utspring i. Det fanst eit teosofisk selskap i Noreg frå 1893, og Egnund hadde nær kontakt med dette.<ref>Sørbø, J.I 2009:79.</ref> Frå 1908 og åra fram til fyrste verdskrigen var Steiner mange gonger i Noreg, og det danna seg eit antroposofisk miljø i Noreg etter at det vart brot mellom teosofane og Steiner i 1912. Olav Aukrust var nær knytt til dette miljøet gjennom sentrale antroposofar som [[Ingeborg Møller]], [[Helga Geelmuyden]], diktaren [[Alf Larsen]] og forretningsmannen og kunstnarvennen [[Einar Lunde]]. Styrar Olaf Funderud på folkehøgskulen på Mysen vart overtydd antroposof, og alt tyder på at Aukrust var sterkt medverkande til dette. | ||
| Linje 133: | Linje 140: | ||
Gudrun og Olav Aukrust besøkte det antroposofiske «hovudkvarteret» til Steiner i Dornach, Sveits, i 1921. Om lag på den tida melde Olav Aukrust seg inn i Antroposofisk selskap, men mista medlemskapet da han forsømte å betale kontingent.<ref>Sørbø, J.I 2009:7.</ref> | Gudrun og Olav Aukrust besøkte det antroposofiske «hovudkvarteret» til Steiner i Dornach, Sveits, i 1921. Om lag på den tida melde Olav Aukrust seg inn i Antroposofisk selskap, men mista medlemskapet da han forsømte å betale kontingent.<ref>Sørbø, J.I 2009:7.</ref> | ||
== Romantikar og fascistoid? == | == Romantikar og nasjonalist. Også fascistoid? == | ||
På 1960- og 1970-talet kom Aukrusts dikting og ideologi under sterkt åtak frå fleire hald, ikkje minst frå den poltisk radikale og i utgangspunktet litterært modernistiske krinsen rundt tidsskriftet Profil. Forfattaren [[Tor Obrestad]] frå dette miljøet, og dessutan litteraturvitaren [[Eystein Eggen]] påpeikte det dei meinte er fascistoide trekk i Aukrusts lyrikk, og særleg sistnemnde påpeikar den nære ideologiske skyldskapen med den norske nasjonalsosialismen. | På 1960- og 1970-talet kom Aukrusts dikting og ideologi under sterkt åtak frå fleire hald, ikkje minst frå den poltisk radikale og i utgangspunktet litterært modernistiske krinsen rundt tidsskriftet Profil. Forfattaren [[Tor Obrestad]] frå dette miljøet, og dessutan litteraturvitaren [[Eystein Eggen]] påpeikte det dei meinte er fascistoide trekk i Aukrusts lyrikk, og særleg sistnemnde påpeikar den nære ideologiske skyldskapen med den norske nasjonalsosialismen. | ||