Veiledere, Administratorer
9 134
redigeringer
Språkvask
(Språkvask) |
(Språkvask) |
||
| Linje 130: | Linje 130: | ||
Dei nasjonalromantiske og grundtvigianske vyene om ei nordisk og norsk kulturell atterføding står i fokus hjå Aukrust, og han set seg som mål som sjåar og skald å påpeike og utløyse den nasjonale stordom i språk, kultur og sjeleliv. Det vil skje i ein syntese av norrøn kraft og kristen forklåring, symbolisert i det Aukrust sjølv kallar det «olsoknorske», med referanse til Olav den heilages kristningsverk. Realiseringa eller frigjeringa av den ekte norske [[folkeånd]] skal oppnåast ved ei trinnvis foredling med inspirasjon frå det fjellnorske og genuint bondenorske via det landsfemnande samnorske til det olsoknorske. | Dei nasjonalromantiske og grundtvigianske vyene om ei nordisk og norsk kulturell atterføding står i fokus hjå Aukrust, og han set seg som mål som sjåar og skald å påpeike og utløyse den nasjonale stordom i språk, kultur og sjeleliv. Det vil skje i ein syntese av norrøn kraft og kristen forklåring, symbolisert i det Aukrust sjølv kallar det «olsoknorske», med referanse til Olav den heilages kristningsverk. Realiseringa eller frigjeringa av den ekte norske [[folkeånd]] skal oppnåast ved ei trinnvis foredling med inspirasjon frå det fjellnorske og genuint bondenorske via det landsfemnande samnorske til det olsoknorske. | ||
Etter debutboka Himmelvarden hadde Aukrust tankar om å programmere diktinga si på grunnlag dei tre stadiane. Fyrste bandet i ein mogleg planlagd trilogi vart samlinga ''Hamar i Hellom'' (1926), der han konsentrerer seg om det lokale og bygdenorske. I «fyre-runene» til denne samlinga formulerer han også sitt tre stadiums norskdomsprogram i diktet «Kjeldune»: | Etter debutboka Himmelvarden hadde Aukrust tankar om å programmere diktinga si på grunnlag av dei tre stadiane. Fyrste bandet i ein mogleg planlagd trilogi vart samlinga ''Hamar i Hellom'' (1926), der han konsentrerer seg om det lokale og bygdenorske. I «fyre-runene» til denne samlinga formulerer han også sitt tre stadiums norskdomsprogram i diktet «Kjeldune»: | ||
:[...] | :[...] | ||
:Det namnlause, einslege, sterke lokale, | :Det namnlause, einslege, sterke lokale, | ||
| Linje 146: | Linje 146: | ||
=== Skaldens kall === | === Skaldens kall === | ||
Aukrust var nasjonalist, heimbygds- og fedrelandspoet og forkynnar. For han sjølv var det den religiøse, kristne dimensjonen som var det viktigaste. Og han såg uttrykkeleg si eiga rolle som poet eller skald som eit guddommeleg oppdrag. Etter ei filologisk utgreiing om | Aukrust var nasjonalist, heimbygds- og fedrelandspoet og forkynnar. For han sjølv var det den religiøse, kristne dimensjonen som var det viktigaste. Og han såg uttrykkeleg si eiga rolle som poet eller skald som eit guddommeleg oppdrag. Etter ei filologisk utgreiing om det norrøne ordet skald i ei 17. mai-tale i 1914 konkluderer han tolkinga si slik: | ||
:Og då det ser ut til at skald frå fyrst av er eit gamalt namn på prest, på den som var millommann mellom folket og dei religiøse mysterier, so skulde altso grunntydingi av ordet skald verta: den som merkar seg, den som gjev gaum etter viljen åt gudane, den som tek imot og tolkar for oss dei guddomelege krefter, den himmelske visdom. | :Og då det ser ut til at skald frå fyrst av er eit gamalt namn på prest, på den som var millommann mellom folket og dei religiøse mysterier, so skulde altso grunntydingi av ordet skald verta: den som merkar seg, den som gjev gaum etter viljen åt gudane, den som tek imot og tolkar for oss dei guddomelege krefter, den himmelske visdom. | ||
Våren 1915 hadde Aukrust ei skilsetjande oppleving av religiøst-ekstatisk karakter, ei forklårande bortrykking som gjorde han enn meir overtydd | Våren 1915 hadde Aukrust ei skilsetjande oppleving av religiøst-ekstatisk karakter, ei forklårande bortrykking som gjorde han enn meir overtydd om sitt skaldekall. Hendinga er forsøkt formidla i det store diktet «Still meg ei storvengja sorg overskygde» frå Solrenning. Innsikt i mysteriet blir mellom anna uttrykt i desse strofene: | ||
[...] | [...] | ||
| Linje 179: | Linje 179: | ||
=== Prosa === | === Prosa === | ||
Aukrust nytta ikkje prosa i sin skjønnlitterære produksjon. Den prosaen han har late etter seg, er nokre artiklar i aviser og tidsskrift og manuskript til talar som har vorte trykte dels i samtida, men mest i ettertid. Dessutan | Aukrust nytta ikkje prosa i sin skjønnlitterære produksjon. Den prosaen han har late etter seg, er nokre artiklar i aviser og tidsskrift og manuskript til talar som har vorte trykte dels i samtida, men mest i ettertid. Dessutan er det bevart mange brev frå Aukrusts hand, og ein del av desse er også utgjevne i ettertid, i Skaldespor (1965). Aukrusts prosa er essayistisk i forma. Ein vil vegre seg mot å kalle det sakprosa, om ein med det meiner utgreiande, analytiske og drøftande framstillingar av eit emne. Også Olav Aukrusts prosa er skriven med poesiens verkeråder. | ||
Den fyrste offentlege ytringa på prent frå Olav Aukrusts hand var ein artikkel i Den 17de Mai i 1907. Artikkelen, som vakte åtgaum, hadde tittelen «Vaart maal», eit forsvar for målsaka som retta seg direkte mot Bjørnstjerne Bjørnsons stilling for riksmålet. Emna for både artiklane og dei trykte talane er mest | Den fyrste offentlege ytringa på prent frå Olav Aukrusts hand var ein artikkel i Den 17de Mai i 1907. Artikkelen, som vakte åtgaum, hadde tittelen «Vaart maal», eit forsvar for målsaka som retta seg direkte mot Bjørnstjerne Bjørnsons stilling for riksmålet. Emna for både artiklane og dei trykte talane er mest målsak og norskdom, folkehøgskulen, «åndeleg røyndom» - utgreiingar om den «objektivt» eksisterande folkeånd, olsok. Dessutan finn vi hyllande omtaler av [[Henrik Wergeland|Wergeland]], [[Bjørnstjerne Bjørnson|Bjørnson]], [[Søren Kierkegaard|Kierkegaard]] og andre som Aukrust følte at han stod i gjeld til. Den samla prosaproduksjonen er 12 avis/tidsskriftsartiklar og 18 trykte talar (attgjevne i Skaldespor). Det finst fleire utrykte talemanuskript og anna i dei etterlatne papira etter diktaren. | ||
== Olsok og Olavs-kultus == | == Olsok og Olavs-kultus == | ||
{{thumb høyre|Aukrust Olavstreet.jpg|«Olavstreet». Skisse i manuskript til ein tale som Olav Aukrust heldt 1922. Det illustrerer diktarens tankar om den åndelege progresjonen frå det lokale via det nasjonale til det universale, her knytta særskilt til førestillingane helgenkongens rolle i norsk nasjonsbygging.| }} | {{thumb høyre|Aukrust Olavstreet.jpg|«Olavstreet». Skisse i manuskript til ein tale som Olav Aukrust heldt 1922. Det illustrerer diktarens tankar om den åndelege progresjonen frå det lokale via det nasjonale til det universale, her knytta særskilt til førestillingane om helgenkongens rolle i norsk nasjonsbygging.| }} | ||
Olav Aukrusts nasjonale og religiøse program kunne fusjonerast i ei kultisk dyrking av | Olav Aukrusts nasjonale og religiøse program kunne fusjonerast i ei kultisk dyrking av Heilag-Olav. Eit konkret og varig utslag av dette var olsokstemnene i Lom, som starta på det tidlege 1920-talet på initiativ av Aukrust og sokneprest [[Lorenz Smith]]. Stemneplassen var Presthaugen, der bygdemuseet etter kvart vart bygd opp, og olsokstemnet er årvisst i Lom den dag i dag (2014). | ||
Mest utførleg gjer kanskje Aukrust uttrykk for innhalde i Olavs-kultusen i olsoktala si i Lom i 1929: | Mest utførleg gjer kanskje Aukrust uttrykk for innhalde i Olavs-kultusen i olsoktala si i Lom i 1929: | ||