323 355
redigeringer
m
Teksterstatting – «\* {{kartverket\|([0-9]*)}}» til «»
m (Teksterstatting – «\* {{kartverket\|([0-9]*)}}» til «») |
|||
| (12 mellomliggende versjoner av 2 brukere er ikke vist) | |||
| Linje 18: | Linje 18: | ||
Det vart relativt tidleg slått fast at ein måtte ha med eit horg å gjera. Rett nok later det til at de | Det vart relativt tidleg slått fast at ein måtte ha med eit horg å gjera. Rett nok later det til at de | ||
Lange sjølv unngjekk å nytta dette omgrepet, sjølv om den danske museumsinspektør Olaf Olsen i eit brev til Per Fett frå 1965 skriv om "Langes hørg" og "den Langeske-Sheteligske hørg-teori"<ref>Datert 27. november 1965</ref>. | Lange sjølv unngjekk å nytta dette omgrepet, sjølv om den danske museumsinspektør Olaf Olsen i eit brev til Per Fett frå 1965 skriv om "Langes hørg" og "den Langeske-Sheteligske hørg-teori"<ref>Datert 27. november 1965</ref>. | ||
Allereie i Bergen Museum si "Beretning 1915-1916" vert det slege fast at "cand. Eyvind de Lange har fortsat sin antikvarisk-topografiske undersøkelse av Tysnesøen i Søndhordland og har derunder utgravet en haug ved Tysnes kirke, hvor det fremkom meget eiendommelige fund som tyder paa en hedensk offerplass"<ref> Bergen Museum Beretning 1915-1916 s.36</ref>. | Allereie i Bergen Museum si "Beretning 1915-1916" vert det slege fast at "cand. Eyvind de Lange har fortsat sin antikvarisk-topografiske undersøkelse av Tysnesøen i Søndhordland og har derunder utgravet en haug ved Tysnes kirke, hvor det fremkom meget eiendommelige fund som tyder paa en hedensk offerplass"<ref>Bergen Museum Beretning 1915-1916 s.36</ref>. | ||
Såleis tok ein utgangspunkt i steinen som er reist midt i tufta. Ein såg på denne som eit altar. I steinen finst det kalkapat-årar, og [[Johannes Heggland]] nemner at det skulle tyda på at steinen er ført frå ei av øyane ute i fjorden. Det er denne steinen som var det fysiske provet for at ein her kunne ha føre seg ein heilag stad, eit horg. Og ser me litt på samanhengen, meiner Heggland, vil me finna at guden [[Njord]] (saman med [[Tyr]]?) stundom vart dyrka ved heilage, kvite steinar<ref>Johannes Heggland: Tysnes - det gamle Njardarlog s.110</ref>. [[Fil:Utgraving todnes 1915 bilete 1.jpg | Frå utgravinga i 1915. Foto: Lokalhistorisk arkiv i Tysnes |thumb]] | Såleis tok ein utgangspunkt i steinen som er reist midt i tufta. Ein såg på denne som eit altar. I steinen finst det kalkapat-årar, og [[Johannes Heggland]] nemner at det skulle tyda på at steinen er ført frå ei av øyane ute i fjorden. Det er denne steinen som var det fysiske provet for at ein her kunne ha føre seg ein heilag stad, eit horg. Og ser me litt på samanhengen, meiner Heggland, vil me finna at guden [[Njord]] (saman med [[Tyr]]?) stundom vart dyrka ved heilage, kvite steinar<ref>Johannes Heggland: Tysnes - det gamle Njardarlog s.110</ref>. [[Fil:Utgraving todnes 1915 bilete 1.jpg | Frå utgravinga i 1915. Foto: Lokalhistorisk arkiv i Tysnes |thumb]] | ||
| Linje 26: | Linje 26: | ||
For Tysnes sin del har Magnus Olsen sine stadnamntolkingar hatt stor tyding. Ein kan - om enn sett på spissen - gjerne seia det slik at heile det omfattande prosjektet "gudeøya Tysnes" er tufta på arbeidet hans. | For Tysnes sin del har Magnus Olsen sine stadnamntolkingar hatt stor tyding. Ein kan - om enn sett på spissen - gjerne seia det slik at heile det omfattande prosjektet "gudeøya Tysnes" er tufta på arbeidet hans. | ||
Dermed stilna diskusjonen av fram til 1964. Då skreiv den danske museumsinspektør | Dermed stilna diskusjonen av fram til 1964. Då skreiv den danske museumsinspektør Olaf Olsen til sin gode kjenning førstekonservator [[Per Fett]] ved Bergen Museum og bad om nærare opplysningar om "en formodet hørg i Tysnes" til ei avhandling om heidenske kultplassar i vikingtida som han arbeidde med på denne tida. I svarbrevet frå Fett går det tydeleg fram at han er meir enn skeptisk til horg-teorien. "Men en kultplass må det da være, hva ellers? Men kaller en det for horg, sier en vel mer enn en kan stå ved. Jeg bare minner om det du vet at ordet etymologisk skal bety steinrøys (sml. "hele hurven" = "hele haugen" = alle sammen), men Voluspå taler om at gudene tømret horg og hov. Men så kom altså denne kultplassen på Tysnes frem i en røys."<ref>Datert 9. oktober 1964</ref> | ||
Olsen peikar på at golvplassen er minimal. Kvifor ikkje heller eit gravkammer? konkluderer han med. Eit problem er at eit gravkammer, eller ei grav, av denne storleiken er ukjend på desse kantar. På den andre sida peikar Fett på at lokaliseringa på toppen av ein knaus er ein typisk stad for ei gravrøys. Derimot "underleg" for ein kultplass. "Men så har vi bare subjektivt skjønn å holde oss til når vi skal dømme om et kultsted er underlig eller ikke."<ref>Datert 4. november 1964</ref> | Olsen peikar på at golvplassen er minimal. Kvifor ikkje heller eit gravkammer? konkluderer han med. Eit problem er at eit gravkammer, eller ei grav, av denne storleiken er ukjend på desse kantar. På den andre sida peikar Fett på at lokaliseringa på toppen av ein knaus er ein typisk stad for ei gravrøys. Derimot "underleg" for ein kultplass. "Men så har vi bare subjektivt skjønn å holde oss til når vi skal dømme om et kultsted er underlig eller ikke."<ref>Datert 4. november 1964</ref> | ||
| Linje 40: | Linje 40: | ||
==Bautasteinen på Todneset== | ==Bautasteinen på Todneset== | ||
[[Fil:Bautastein todnes.jpg | Bautasteinen på Todneset, ca. 10 m frå utgravingsstaden. Foto: Knut Rage|thumb]]Like i nærleiken av anlegget står det ein bautastein, datert til [[jernalderen]]. Neumann (1826) og Kraft (1830) seier at steinen var seks alen lang, dvs. ca. tre meter. Breton (1835) veit å fortelja at lengda var "nine feet", og at steinen stod midt i ein stor [[steinring]]. Dette med steinringen er ein interessant opplysing. På [[Jylland]] i [[Danmark]] finst det ein steinring som er tolka som at den har markeringar for sikte til soloppgang ved jamndøger og vintersolkverv. | [[Fil:Bautastein todnes.jpg | Bautasteinen på Todneset, ca. 10 m frå utgravingsstaden. Foto: Knut Rage|thumb]]Like i nærleiken av anlegget står det ein bautastein, datert til [[jernalderen]]. Neumann (1826) og Kraft (1830) seier at steinen var seks alen lang, dvs. ca. tre meter. Breton (1835) veit å fortelja at lengda var "nine feet", og at steinen stod midt i ein stor [[steinring]]. Dette med steinringen er ein interessant opplysing. På [[Jylland]] i [[Danmark]] finst det ein steinring som er tolka som at den har markeringar for sikte til soloppgang ved jamndøger og vintersolkverv. | ||
Bautasteinar (reist stein utan innskrift) ser ut til å ha hatt viktige symbolsske og Kommunikative funksjonar i fortida. Store bautaer er gjerne plasserrt med direkte utsyn over kystleia, eller på høgder og haugar. <ref>Knutzen, Trude: Bautasteiner og runesteiner: vitnesbyrd om særegne døde? UBAS, 2007. </ref> Bautasteinen på Todneset er ein av fleire bautaer på Tysnes, mellom dei den større samlinga av bautasteinar på [[Årbakkasanden]]. | |||
Seinare hamna steinen nede i fjæra nedanfor den gamle prestegarden på Tysnes. Det var først i 1991 at steinen vart henta opp frå sjøen og plassert der den står i dag, av tekn. konservator [[Svein Ove Agdestein]] ved [[Bergen Museum]]. Ettersom bautasteinen vert rekna til jernalderen kan den vera av nyare dato enn anlegget som er omhandla i denne artikkelen. Eller kan heile staden, med steinanlegget og bautasteinen, ha vore ein kultplass gjennom lange tider, eller i det minste ein gravplass - og at dette speglar seg av i namnet Todneset - samlingsstaden? Spørsmåla er atskilleg fleire enn det finst svar. | Seinare hamna steinen nede i fjæra nedanfor den gamle prestegarden på Tysnes. Det var først i 1991 at steinen vart henta opp frå sjøen og plassert der den står i dag, av tekn. konservator [[Svein Ove Agdestein]] ved [[Bergen Museum]]. Ettersom bautasteinen vert rekna til jernalderen kan den vera av nyare dato enn anlegget som er omhandla i denne artikkelen. Eller kan heile staden, med steinanlegget og bautasteinen, ha vore ein kultplass gjennom lange tider, eller i det minste ein gravplass - og at dette speglar seg av i namnet Todneset - samlingsstaden? Spørsmåla er atskilleg fleire enn det finst svar. | ||
==Referansar== | ==Nyare undersøkingar== | ||
<references/> | |||
I mai 2013 vart det gjort ei ca. to veker lang arkeologisk undersøking av området. Totalt vart det undersøkt eit område på 420 kvadratmeter. Det vart registrert fem anlegg og to lokalitetar med forhistorisk dyrking, alle desse vart undersøkt. Med på undersøkinga var fagfolk frå fleire forskjellige fagdisiplinar. Tanken var at Tysnesøya sin store konsentrasjon av sakrale stadnamn kombinert med solsnufenomenet på Todneset kunne fungera som ei unik ramme kring lokaliteten. Undersøkinga er samanfatta i ein rapport som vart publisert 2015. <ref>Arkeologisk rapport fra forskningsgravning i Todnesrøysa på Tysneset: | |||
Kultsted i forhistorisk tid? Rapport ved Asle Bruen Olsen og Yvonne Dahl. Forminneseksjonen, UiB. 2015.</ref> | |||
Eit av måla for undersøkinga var å sjå om Todnesrøysa kunne vera omgjeve av eit kokegropfelt som gjerne var knytta til kultisk praksis. Det fann ein ikkje, og det kan tyda på at fråveret av denne type aktivitet ikkje har vore avgjerande for plasseringa av sjølve kultstaden. | |||
Undersøkinga viste at Todneset har vore rein utmark og strandsone, som i yngre [[jernalder]] og [[middelalderen]] etter kvart vart teke i bruk som ein del av innmarksonen. Dei påviste kulturspora vitnar om ei meir eller mindre kontinuerleg busetting og bruk av området frå [[romertid]] til yngre jernalder, med innslag av einskilde hendingar i yngre bronsealder og førromersk jernalder. | |||
Truleg har røysa vore utsett for plyndring i førhistorisk tid. Plyndringsgropa har blitt ståande open, for så å bli gjenbrukt som fundament for [[røykstove]] eller [[jordkjeller]], vert det konkludert med i rapporten. Under fjerning av muren og golvhellene vart det såleis funne brent korn. Det minner om fundamentet for eit eldhus. Eit eldhus frå seint på 1600-talet med liknande dimensjonar og oppmuring kan sjåast på nabogarden [[Ve (Tysnes)]]. | |||
Rapporten konkluderer med at den hyppig refererte horgen på Tysnes ikkje utan vidare lenger kan sjåast på som knytta til kultisk aktivitet i samband med namngjevne gudar og solsnufenomen. Det heiter at funnet "har blitt referert til innen arkeologisk, religionshistorisk og filologisk forskning i nesten 100 år. Re-undersøkelser av denne art synliggjør problematikken omkring forskningens sirkelargumentasjon basert på eldre funn fremkommet med annen metodikk enn det man har til rådighet i dag." <ref>Arkeologisk rapport fra forskningsgravning i Todnesrøysa på Tysneset: Kultsted i forhistorisk tid? Rapport ved Asle Bruen Olsen og Yvonne Dahl s. 30. Forminneseksjonen, UiB. 2015.</ref> | |||
== Referansar == | |||
<references /> | |||
==Kjelder og litteratur== | ==Kjelder og litteratur== | ||
| Linje 56: | Linje 71: | ||
:*Bergen Museum Beretning 1915-1916 | :*Bergen Museum Beretning 1915-1916 | ||
:*Kvalvaag rapport om ettergraving sept 1965 (Bergen Museum) | :*Kvalvaag rapport om ettergraving sept 1965 (Bergen Museum) | ||
:* Knutzen, Trude: Bautasteiner og runesteiner: vitnesbyrd om særegne døde? UBAS, 2007. | |||
:*Rapport om bautasteinen på Todneset 1991 (Bergen Museum) | :*Rapport om bautasteinen på Todneset 1991 (Bergen Museum) | ||
:*Samling av brev vedk. anlegget på Todneset (Bergen Museum) | :*Samling av brev vedk. anlegget på Todneset (Bergen Museum) | ||
* | :*Arkeologisk rapport fra forskningsgravning i Todnesrøysa på Tysneset: Kultsted i forhistorisk tid? Rapport ved Asle Bruen Olsen og Yvonne Dahl. Forminneseksjonen, UiB. 2015. | ||
[[Kategori:Gravhauger]] | [[Kategori:Gravhauger]] | ||
| Linje 65: | Linje 82: | ||
[[Kategori:Sunnhordland]] | [[Kategori:Sunnhordland]] | ||
{{artikkelkoord|60.05041|N|5.53603|Ø}} | {{artikkelkoord|60.05041|N|5.53603|Ø}} | ||
{{nn}} | |||